เครื่องเซ่นไหว้ผีแบบต่างๆ

การเรียนรู้ด้านคติชนวิทยาและวัฒนธรรมนั้นเกิดจากกลุ่มคนที่สามารถรักษาพิธีกรรมและประเพณีของเดิมโดยมีการถ่ายทอดอย่างต่อเนื่อง ดังนั้นการที่ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร ซึ่งมี ดร.โสมสุดา ลียะวณิช เป็นผู้อำนวยการ สามารถชักชวนให้เครือข่ายได้ร่วมกันจัดการนำเสนอข้อมูลเพื่อการเรียนรู้จึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจ อาทิตย์นี้หนีกระแส “ลูกเทพ” ตามไปเรียนรู้และหาข้อมูลเรื่อง “ศรัทธา-สักการะ” ของเครือข่ายพิพิธภัณฑ์ล้านนา ณ วัดศรีโคมคำ จังหวัดพะเยา ด้วยมีพิพิธภัณฑ์จากจังหวัดภาคเหนือ 8 จังหวัด ได้แก่ เชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง เชียงราย พะเยา แพร่ น่าน และแม่ฮ่องสอนรวม 26 แห่ง ร่วมกันจัดงานมหกรรมพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นล้านนาขึ้น เพราะแต่ละจังหวัดนั้นล้วนมีประวัติศาสตร์โบราณคดี  มีวิถีชีวิต วัฒนธรรมประเพณี ที่สืบทอดมายาวนานจนมองรู้ดูออกถึงอัตลักษณ์ และความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว ทำให้มีการเรียนรู้สามารถเข้าใจได้จากการแสดงออกผ่านสื่อวัตถุ สื่อสิ่งของ สื่อสัญลักษณ์ต่างๆ แม้ว่าในปัจจุบันสิ่งที่เคยดีงามบางอย่างกำลังจะหมดความสำคัญลงไปก็ตาม หากขาดการเรียนรู้ภูมิปัญญา ขาดการบันทึกข้อมูลและการสืบทอดแล้วก็สร้างสิ่งผิดให้แปลกศรัทธาได้ง่าย

ในเรื่องเครื่องสักการะที่ใช้ในทางพระพุทธศาสนาของชาวล้านนานี้จึงเป็นหลักคิด โดยการทำงานของพระครูปลัดสุวัฒน์จริยคุณ...ประธานเครือข่ายพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นล้านนาและผู้แทนเครือข่าย ได้ถูกนำมาใช้เป็นเวทีการเรียนรู้สำหรับจัดแสดงเครื่องสักการะที่ประดิษฐ์ขึ้นจากความศรัทธาในพุทธศาสนาและความเชื่อจนมีการสร้างรูปแบบที่สวยงามไปพร้อมกับคติความเชื่อ ดังเห็นได้จากสิ่งของบางอย่างมีความเชื่อเกี่ยวกับการนำไปใช้ สิ่งของบางอย่างจำกัดเวลาในการใช้ สิ่งของบางอย่างใช้ได้เฉพาะที่ เครื่องสักการะเหล่านี้นับวันจะถูกสิ่งใหม่ที่เกิดขึ้นเข้ามาแทนที่จนมีความแตกต่างวัฒนธรรมและศาสนา จากการศึกษาถึงความเชื่อดั้งเดิมที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินชีวิตของชาวล้านนานั้นพบว่ามีความเชื่อในสิ่งลึกลับเหนือธรรมชาติและการรับรู้ด้วยประสาทสัมผัสอยู่และแสดงออกผ่านวัตถุสิ่งของ เครื่องใช้ในชีวิต และทุกสิ่ง ครั้งหนึ่งความเชื่อเหล่านั้นเคยมีบทบาทในสังคม สร้างบาปบุญคุณโทษให้ปรากฏสู่สาธารณะจนถึงปัจจุบัน

รูปหล่อครูบาศรีวิชัย พระเถระของชาวล้านนา

เครือข่ายพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นล้านนาหลายแห่งล้วนเป็นแหล่งข้อมูลเบื้องต้นที่มีความสำคัญในการเก็บวัตถุสิ่งของต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อ และมีความศรัทธา ได้นำสิ่งของนั้นมาแสดงและรักษาไว้เป็นภูมิรู้ของชาวล้านนา ที่ต้องศึกษาเรียนรู้และ
บันทึกข้อมูลอย่างเป็นระบบตามหลักวิชาการ ดังนั้นการถ่ายทอดสู่สาธารณชนจึงทำให้การจัดงานมหกรรมเรื่อง “ศรัทธา-สักการะ” ความเชื่อ ภูมิปัญญา สู่วิถีชีวิตล้านนา เมื่อวันที่ 26-28 มกราคม 2559ที่ผ่านมานั้นเป็นการเปิดเวทีสำหรับผู้รู้ท้องถิ่นและเปิดโอกาสการเรียนรู้ให้เด็ก เยาวชน นักเรียน นักศึกษาและประชาชนทั่วไป ได้เรียนรู้เรื่องราวความเชื่อ ความศรัทธาของชาวล้านนาในอดีตผ่านนิทรรศการ การจัดวัตถุสิ่งของที่เกี่ยวข้องกับเครื่องสักการะจากพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นแต่ละแห่ง โดยมีคณะกรรมการเครือข่ายเป็นผู้ประสานความร่วมมือกับสมาชิกในเครือข่าย คัดเลือกสิ่งของ และส่งเสริมให้มีการสืบค้นประวัติความเป็นมา ในมิติความเชื่อ วิธีใช้ สถานภาพที่ดำรงอยู่ในปัจจุบัน เพื่อเป็นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ดูกันในกลุ่มผู้รักชอบและสนใจด้านวัฒนธรรมและมานุษยวิทยา

ผลจากความร่วมมือของเครือข่ายพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นล้านนาที่มีความเข้มแข็งและยั่งยืนต่อไปนี้ทำให้เกิดการศึกษาเรียนรู้ การเก็บข้อมูล เพื่อการถ่ายทอดสืบต่อรุ่นที่ส่งผลให้เกิดความเข้าใจในหลักคติชนวิทยาตามแบบวิถีชีวิตของชาวล้านนา จากการได้พบเห็นวัตถุสิ่งของที่สื่อให้เห็นความเชื่อตามแบบของชาวล้านนาได้ชัดเจนยิ่งขึ้น จากความเชื่อในเรื่องการดำรงชีวิต ตั้งแต่เกิดจนตาย เช่น ความเชื่อเกี่ยวกับการทำมาหากิน การรักษาพยาบาล หมอเมือง สมุนไพร การสร้างบ้านเรือน ความเชื่อเกี่ยวกับความตาย เป็นต้น มีความศรัทธาสิ่งเหนือธรรมชาติ ที่สื่อระหว่างคนกับสิ่งเหนือธรรมชาติ เช่น การเลี้ยงผีมดผีเม็ง การเลี้ยงผีปู่ย่า มีความเชื่อผีต่างๆ การจัดเครื่องเซ่น เครื่องสักการะ ความเชื่อเกี่ยวกับยันต์ ความเชื่อเกี่ยวกับเครื่องรางของขลัง เป็นต้น จนมีพิธีกรรมต่างๆ เช่น พิธีสืบชะตา พิธีสู่ขวัญ พิธีส่งเคราะห์ พิธีตานข้าวคู่อายุ พิธีส่งแถน พิธีขึ้นท้าวทั้ง 4 และพิธีกรรมอื่นๆ ผ่านการจัดเครื่องบูชาสักการะ และสิ่งของต่างๆ เพื่อให้เป็นพลังศรัทธา ถึงความเชื่อในหลักพระพุทธศาสนา เช่น การทำเครื่องสักการะ วิธีปฏิบัติการสื่อความหมายผ่านสิ่งของ เช่น เครื่องสูง สัตตภัณฑ์ หีบธรรม ผ้าหอคัมภีร์ ตุงผ้า พระบฏ เป็นต้น อันเป็นภูมิปัญญาล้านนาในมติความเชื่อและเครื่องสักการะที่มีความหมายและแตกต่างกับความเชื่อเรื่อง “ลูกเทพ” ที่เป็นกระแสในสังคมวันนี้มากนัก

ตู้คัมภีร์ใบลานวัดสูงเม่น

สัตตภัณฑ์ไม้จำหลัก

การเข้าผีย่าหม้อนึ่ง

หอผ้าของชาวไทลื้อ

เครือข่ายพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นภาคเหนือ

พระครูปลัดสุวัฒน์จริยคุณ

พิธีสืบชะตา

ดร.โสมสุดา ลียะวณิช กับภูมิปัญญา ผ้าห่อคัมภีร์