เวลาผมวาดภาพ ผมก็นำเสนอไปตามมุมมองของคนในยุคสมัยปัจจุบัน โดยมีต้นแบบมาจากภาพของครู แล้วผมก็นำเสนอไปตามสายตาของคนยุคนี้ ผมไม่ได้ติดยึดกับกรอบของขนบแบบตายตัว แต่ปรับไปตามยุค โดยเน้นความงดงามเป็นสำคัญ

ไลฟ์ วาไรตี สัปดาห์นี้ ดร.เฉลิมชัย ยอดมาลัย นำคุณไปสนทนากับจิตรกรเอกคนหนึ่งของกรุงรัตนโกสินทร์ คุณหทัย บุนนาคผู้ได้แรงบันดาลใจจากรามเกียรติ์ในการผลิตงานศิลป์สุดประณีต

สังเกตได้ว่างานวาดภาพของคุณหทัยจำนวนไม่น้อยเกี่ยวข้องกับเรื่องรามเกียรติ์มีแรงบันดาลใจอะไรจากรามเกียรติ์บ้างครับ

คุณหทัย : เรื่องราวของรามเกียรติ์อยู่ในความคิดและการรับรู้ของคนไทยมายาวนานผมก็เป็นคนหนึ่งที่ได้ซึมซับเรื่องรามเกียรติ์มาตั้งแต่เด็กๆ ก็มีความผูกพันและคิดคำนึงถึงเนื้อเรื่องต่างๆ ในรามเกียรติ์ แล้วที่สำคัญคือภาพจิตรกรรมต่างๆ ของไทยตั้งแต่โบราณก็เกี่ยวพันกับรามเกียรติ์มาโดยตลอด นอกเหนือจากเรื่องราวในพุทธประวัติ สำหรับงานที่ผมนำมาแสดงในหอศิลป์ร่วมสมัย ที่ตั้งบนถนนราชดำเนินกลางในครั้งนี้ก็มีเรื่องราวของรามเกียรติ์ เริ่มตั้งแต่ตอนพระรามตามกวางทอง หลังจากที่ทศกัณฐ์ออกอุบายลักตัวนางสีดา โดยให้มารีศแปลงกายเป็นกวางทองไปลวง จนพระรามต้องตามไปจับกวางทอง แต่สุดท้ายกวางทองก็คือยักษ์จำแลงมาหลังจากนั้นทศกัณฐ์ก็ลักพานางสีดาไป แล้วนกสดายุก็พยายามขัดขวาง แต่สุดท้ายสดายุก็บาดเจ็บ เพราะทศกัณฐ์ใช้พระธำมรงค์ของพระรามที่อยู่กับนางสีดาเขวี้ยงใส่นกสดายุ แล้วก็นำตัวนางสีดาไปไว้ในสวนขวัญ ในกรุงลงกา แล้ววันหนึ่งทศกัณฐ์ก็แต่งองค์ทรงเครื่องไปเพื่อหมายจะเกี้ยวพาราสีนางสีดาในสวนขวัญ ขบวนของทศกัณฐ์มีนางยักษ์ที่แปลงกายเป็นมนุษย์เชิญโคมประทีป ตัวทศกัณฐ์อยู่บนราชรถการทรงเครื่องของทศกัณฐ์ก็งดงามมาก ห้อยผ้าสองชาย หน้าเป็นทอง ถือพัดด้ามจิ้ว แต่นางสีดาก็ไม่ได้ไยดีด้วย แถมยังด่าทอบริภาษให้อีก เรื่องราวที่ผมนำมาวาดในลักษณะลายเส้นนี้ก็เป็นเรื่องราวจากรามเกียรติ์ในตอนที่คนไทยส่วนใหญ่คุ้นเคยกันเป็นอย่างดี

ส่วนพลับพลาในสวนขวัญก็เป็นภาพที่ผมเห็นมาจากภาพของครูช่างในยุคโบราณแล้ว แล้วผมก็นำมาวาดไปตามที่ผมเห็นว่าสวยงามตามขนบ แต่ก็เป็นภาพที่ผมวาดตามมุมมองของคนยุคปัจจุบัน งานชุดนี้มีสามชิ้น เริ่มตั้งแต่พระรามตามกวางทอง แล้วไปจบที่ภาพพระโอรสของพระรามคือพระมงกุฎกับพระลบ (พระลบคือภาพวาดที่ฤๅษีวัชมฤควาดขึ้นแล้วเสกเป็นมนุษย์เพราะคิดว่าพระมงกุฎหายไป จึงวาดภาพพระลบแล้วเสกเป็นมนุษย์หมายจะเป็นตัวแทนพระมงกุฎ แต่นางสีดาขอว่าไม่ต้องทำลายทิ้งไป เพราะต้องการให้เป็นเพื่อนกับพระมงกุฎ) เรื่องราวของรามเกียรติ์มีความสนุกสนานและเป็นที่คุ้นเคยกับคนไทยมายาวนาน หลายคนเคยเรียนในชั้นมัธยมศึกษา หลายคนดูจากการแสดงโขนการทำงานของผมในชุดนี้มีสามชิ้นเป็นภาพลายเส้นเพื่อเป็นต้นร่างของฉากลับแลครับ แล้วผมก็ต้องการให้งานนี้เป็นเหมือนต้นแบบที่นักเรียนจิตรกรรมรุ่นต่อๆ มาสามารถมาศึกษาได้ครับ

รามเกียรติ์ตอนทศกัณฐ์หน้าทอง เป็นการแสดงตอนหนึ่งคนไทยจดจำได้ดี เพราะเมื่อสองปีที่แล้วได้มีการแสดงโขนของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ คนไทยได้เห็นภาพทศกัณฐ์หน้าทอง ถือพัดด้ามจิ้ว แต่งองค์ทรงเครื่องงดงาม ห้อยผ้าสไบสองชาย และได้ชมการร่ายรำฉุยฉายทศกัณฐ์ด้วย ดังนั้นเมื่อคุณหทัยพูดถึงรามเกียรติ์ตอนนี้ ก็ทำให้มองเห็นภาพได้ชัดขึ้นมาก แสดงว่าลึกๆ แล้วคุณหทัยก็น่าจะชอบรามเกียรติ์ตอนนี้ด้วยใช่ไหมครับ จึงทำงานชิ้นนี้ออกมานำแสดง

คุณหทัย : ครับ ผมรู้สึกว่าไปๆ มาๆ  แล้ว ผมค่อยข้างชอบรามเกียรติ์ตอนนี้มากที่สุด แล้วเวลาเขียนภาพก็มักจะเขียนตอนนี้ค่อนข้างเยอะมาก อาจเป็นเพราะสามารถเล่าเรื่องราวในภาพเขียนได้เป็นอย่างดี แล้วเมื่อคนดูภาพก็เข้าใจเรื่องราวได้ง่ายด้วย

งานชุดนี้ คุณหทัยใช้เวลาทำงานกว่าจะสำเร็จ นานกี่เดือนกี่ปีครับ

คุณหทัย : นานเลยเชียวแหละครับ เป็นปีเห็นจะได้ครับ ผมได้บันทึกไว้ที่ด้านล่างของภาพครับ จำได้ว่าใช้เวลาทำงานเป็นปีเลยครับ ใช้ความอุตสาหะมากพอสมควรเลยครับ 

ภาพฝีมือของคุณหทัยมีสิ่งใดแฝงความเป็นร่วมสมัยไว้ด้วยไหมครับ เพราะงานของจิตรกรแต่ละยุคก็จะมีบางสิ่งแสดงโดยนัยแฝงไว้ในภาพ

คุณหทัย : จริงๆ แล้วผมก็ไม่ได้ตั้งใจแฝงอะไรไว้ในงานนะครับ ก็วาดไปตามความรู้สึกนึกคิดของคนปัจจุบัน เพราะผมเป็นคนยุคปัจจุบัน รู้สึกว่าอะไรที่สวยงาม ก็วาดลงไป ผมเองไม่เคยเห็นสวนขวัญในกรุงลงกา แต่ดูจากภาพเก่าๆ ของครู แล้วก็บวกกับจินตนาการ ผมเลือกวาดในสิ่งที่ผมประทับใจ โดยเฉพาะจากงานของครูในรุ่นโบราณ ผมเห็นภาพต้นไม้ ผลหมากรากไม้สวยงาม ก็นำมาวาด เห็นปราสาทราชวังงดงามก็นำมาวาด เห็นการแต่งองค์ทรงเครื่องของตัวละครงดงาม ก็นำมาวาด คือเห็นอะไรสวยงามก็นำมาวาดให้ผสมกลมกลืนกันให้ลงตัว ผมไม่ได้กำหนดตายตัวว่าต้องเป็นสมัยอยุธยา หรือสมัยรัตนโกสินทร์ แต่วาดตามความชอบส่วนตัวครับ โดยอ้างอิงข้อมูลจากโบราณ ซึ่งข้อมูลก็เยอะแยะมากมาย มีทั้งภาพเก่า หนังสือเก่า ยิ่งค้นหาก็ยิ่งพบข้อมูลมากมายมหาศาล เราก็เลือกนำสิ่งที่เราชอบมาใช้ในงานของเราได้

เมื่อสักครู่เราคุยกันเรื่องภาพวาดลายเส้น ตอนพระรามตามกวางทอง ไปจนถึงตอนที่ทศกัณฐ์เกี้ยวนางสีดา ตอนนี้เรามาอยู่ที่หน้าภาพในตอนเดียวกัน แต่เป็นภาพที่ลงสีแล้ว โดยทำเป็นฉากมีกรอบทำด้วยปีกแมลงทับสีสันสวยงามมาก ขอเรียนถามคุณหทัยว่าภาพนี้ต้องการบ่งบอกอะไรเป็นพิเศษไหมครับ เช่น กวางทองตัวนี้ ดูนัยน์ตาแล้วเหมือนกับมีเลศนัย ราวกับเชิญชวนให้พระรามตามมา

คุณหทัย : จริงๆ ก็ไม่ได้มีอะไรซับซ้อนซ่อนเงื่อนมากมาย ภาพกวางที่ผมวาด ก็เป็นลักษณะของภาพเขียนโบราณ ซึ่งผมปรับแต่งนิดหน่อยเพื่อเส้นสายของภาพสวยงามขึ้น แล้วผสมกับจินตนาการของผมว่า เออนะ ลูกตาของกวางทองน่าจะออกมาเป็นอย่างนี้ แล้วก็บวกกับการได้อ่านบทพระราชนิพนธ์ในตอนนี้ เช่น เขาเป็นมุกดา แล้วผมก็วาดออกมาตามที่ผมนึกคิด โดยผสมผสานกับภาพเก่าๆ เนื้อหาในบทพระราชนิพนธ์ ซึ่งก็ออกมาเป็นกวางทองอย่างที่เห็นนี่แหละครับ จริงๆ แล้วผมไม่ได้ถึงกับถ่ายทอดบทพระราชนิพนธ์หรอกครับ แต่อ่านแล้วชอบแล้วก็จินตนาการต่อไปว่าน่าจะออกมาเป็นแบบนี้ แล้วผมก็วาดไปเลย ซึ่งเป็นการวาดตามความคิดของผมเท่านั้น ส่วนกรอบของฉากนั้น ผมนำปีกแมลงทับมาประดับ แทนกระจกเกรียบของโบราณ ผมต้องขอกราบถวายบังคมแทบพระยุคลบาทสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่พระราชทานแนวคิดใช้ปีกแมลงทับที่ตายแล้วเพื่อประดับข้าวของต่างๆ สีของปีกแมลงทับที่ตายไปแล้วตามอายุขัยของเขาให้สีสันที่สวยสดงดงามมาก ผมเก็บปีกแมลงทับไว้เยอะ ก็เลยนำมาประดับกรอบภาพ ซึ่งก็สวยงามดีใช่ไหมครับ

ฉากที่คุณหทัยวาดนี้มีสองด้านด้านหนึ่งเป็นตอนที่พระรามตามกวางทอง ไปจนถึงตอนทศกัณฐ์ลักพานางสีดา ส่วนด้านที่สองเป็นตอนนางสีดาอยู่ในสวนขวัญ แล้วทศกัณฐ์จัดขบวนนางในเพื่อจะไปเกี้ยวพานางสีดา โดยทศกัณฐ์แต่งองค์ทรงเครื่องงดงาม ห้อยสไบสองชาย หน้าทอง ถือพัดด้านจิ้ว 

คุณหทัย : ภาพด้านนี้ต่อจากภาพด้านที่เราเพิ่งชมกันจบไป ภาพนี้คือภาพนางสีดาในสวนขวัญของกรุงลงกา จะเห็นขบวนของทศกัณฐ์โดยมีนางยักษ์แปลงกายเป็นมนุษย์แล้วจัดเป็นขบวนเชิญโคมประทีป เพราะเป็นช่วงพลบค่ำ ซึ่งทศกัณฐ์จะไปเกี้ยวนางสีดา ในภาพจะเห็นขบวนสาวสวรรค์กำนัลใน แล้วข้างบนก็มีภาพนางตรีชฎาเมียของภิเภก ที่ทศกัณฐ์สั่งให้ไปเป็นเพื่อนคุยของนางสีดา ภาพนี้ตอนแรกที่วาดก็ขำดี เพราะวาดแล้วกลายเป็นว่านางตรีชฎาสวยมาก ดูแล้วสวยกว่านางสีดา (หัวเราะ) ก็ต้องปรับภาพใหม่ เพื่อให้นางสีดางดงามกว่า ส่วนภาพทศกัณฐ์เกี้ยวพานางสีดาในพลับพลาสวนขวัญก็แสดงให้เห็นความเจ้าชู้ของทศกัณฐ์ แล้วแสดงให้เห็นว่านางสีดาไม่แยแส ไม่สนใจ แถมยังผลักไสไม่ไยดีอีกด้วย จะเห็นว่านางสีดาถือกิ่งไม้ไว้ในมือเพื่อจะหวดตีทศกัณฐ์ 

องค์ประกอบของภาพนี้ เราจะเห็นตัวพลับพลางดงามมาก มียอดของพลับพลาหลายยอดในพลับพลาติดโคมประทีป ที่ภาพทศกัณฐ์เราจะเห็นหน้าทอง ทรงเครื่องโดยห้อยสไบสองชาย มือถือพัดด้ามจิ้ว แล้วเห็นมีผ้าห้อยที่ประทับในพลับพลา แสดงว่าคุณหทัยใช้การผสมผสานลวดลายในภาพวาดหลายอย่างเข้าด้วยกัน เช่น มีพรมคล้ายลายของอินเดีย ผ้าห้อยที่ประทับก็ลวดลายคล้ายเปอร์เชีย 

คุณหทัย : ก็เพราะผมเป็นคนปัจจุบันครับเวลาวาดภาพก็จะวาดให้เห็นว่าปัจจุบันมีอะไรบ้างอย่างเช่นพรมของอินเดีย ก็เป็นสิ่งที่เราเห็นกันอยู่และเห็นว่ามีลวดลายสีสันงดงาม ส่วนผ้าห้อยก็มีลวดลายสีสันแบบเปอร์เชีย ซึ่งเป็นของที่เราทุกคนเห็นกันในชีวิตประจำวันของคนบางคน สำหรับผมแล้ว เวลาวาดภาพนั้น ผมจะไม่ยึดติดกับอะไรมากนัก ถ้าผมเห็นอะไรสวยงาม แล้วเข้ากับภาพวาดของผมได้ ผมก็จะใส่สิ่งนั้นลงไป แม้กระทั่งสีที่ใช้ผมก็ใช้สีสมัยใหม่ แต่ต้องเป็นสีที่ทำให้ภาพออกมาสวยงาม ผมเองไม่ยึดติดกับเรื่องขนบอะไรมากจนเกินไป ซึ่งคนที่ยึดติดกับขนบมากๆ อาจจะไม่ค่อยชอบงานของผมก็ได้ ก็เป็นเรื่องของนานาจิตตังผมเชื่อเอาเองว่า หากช่างเขียนในสมัยโบราณมีสีชนิดๆ ใหม่ๆ เข้ามาให้เลือกใช้ ช่างวาดภาพในยุคนั้นก็ต้องทดลองใช้สีใหม่ๆ อย่างแน่นอน เพราะเป็นการทดลองของใหม่

งานชิ้นนี้มีสองด้าน มีขนาดใหญ่โตพอประมาณ ใช้เวลาวาดนานเท่าไรครับ

คุณหทัย : ก็เป็นปีนะครับ กว่าจะลงสีเสร็จสมบูรณ์ ก็ใช้เวลาเป็นปีเลยครับ งานพวกนี้ทำเร็วๆ ไม่ได้ครับ ต้องใช้ความอุตสาหะพยายามมากพอควร 

ผมเห็นว่ามีงานอีกหนึ่งชิ้นที่คุณหทัยนำมาจัดแสดงในครั้งนี้ เป็นภาพที่ดูแล้วไม่ใหญ่โตเท่ากับงานสองชิ้นที่เราได้ชมกันไปแล้ว งานชิ้นนี้ชื่อว่าอะไรครับ

คุณหทัย : เป็นภาพหนุมานจับนางสุพรรณมัจฉาครับ ผมตั้งใจวาดภาพนี้เพื่องานนี้โดยตรง เน้นการใช้สีในภาพแบบสีในยุคโบราณ แต่ก็ยังคงใช้สีที่ผลิตขึ้นในยุคปัจจุบันเหมือนเดิมครับสีแบบนี้ในยุคโบราณเรียกสีน้ำทึบ โดยผมใช้สีฝุ่นที่บรรจุหลอด แล้วนำมาผสม เหตุที่ใช้ก็เพราะสีนี้มีความใกล้เคียงกับสีฝุ่นในยุคโบราณค่อนข้างมาก ภาพนี้วาดบนกระดาษ แต่ด้วยอายุขัยของผู้วาดที่ค่อนข้างมากแล้ว (หัวเราะ) ก็ต้องใช้ความอุตสาหะพอประมาณเลยครับ เพราะลายละเอียดของภาพมีมาก 

ส่วนไหนของภาพที่ต้องใช้ความพยายามในการวาดสูงสุดครับ

คุณหทัย : ก็เกือบทุกส่วนของภาพเลยครับ ภาพหนุมานจับนางสุพรรณมัจฉามีลายละเอียดค่อยข้างมาก ทั้งตัวของหนุมานและนางสุพรรณมัจฉา ภาพเกลียวคลื่น ภาพอากัปกิริยาของตัวละคร และลวดลายบนผืนผ้าที่ตัวละครนุ่งห่ม เป็นอีกภาพหนึ่งที่ต้องใช้ทักษะฝีมือและความอุตสาหะไม่ต่างไปจากทุกๆ ภาพที่วาดครับ

มีผู้ถามว่า ระหว่างภาพใหญ่มากๆ กับภาพเล็กมากๆ ภาพแบบไหนที่วาดได้ยากมากที่สุดครับ

คุณหทัย : ยากทั้งสองแบบเลยครับการวาดรูปใหญ่มากๆ นั้น ทำให้ต้องใช้แรงงานมาก เหนื่อยมาก เปลืองแรงงาน เปลืองสี และวัตถุที่ใช้ในการทำงานมาก ยิ่งใหญ่มาก ก็ยิ่งเปลืองมาก และใช้เวลามาก ส่วนภาพเล็กมากๆก็เหนื่อยที่ต้องใช้สายตามาก ต้องใช้ความพยายามมากในการลงลายละเอียดที่เล็กมากๆ ต้องเพ่งสายตามาก ต้องใช้ความละเอียดสูงมาก ก็ต้องเห็นใจช่างวาดภาพนะครับ เพราะต้องใช้ความพยายามสูงมากกันคนละแบบ ส่วนเวลาที่ใช้ก็อาจจะต่างกันไปตามลักษณะและขนาดของภาพที่วาด

มีคำถามจากคนที่ต้องการวาดภาพสวยๆ ได้เหมือนคุณหทัย ว่าต้องทำอย่างไรบ้าง บางคนไม่มีพื้นฐานการวาดภาพเลย 

คุณหทัย : ต้องถามตัวเองก่อนเป็นอันดับแรกว่าชอบจริงหรือไม่ ตั้งใจจริงหรือไม่ หากชอบจริงก็ไม่มีอะไรยากเกินไป ขออย่างเดียวคืออย่าปิดกั้นตัวเอง อย่าให้คำว่ายากเป็นตัวบั่นทอนความตั้งใจทำงานของเรา ขอให้ทดลองทำก่อน ตั้งใจทำ และอดทนทำ งานแบบนี้ต้องใช้เวลา ใช้ความพยายาม ไม่ใช่เป็นสิ่งที่ทำได้ในเวลาอันรวดเร็ว ค่อยๆ เรียนรู้ ค่อยๆ ฝึกไป ค่อยๆ ทำทีละขั้นทีละตอน ผมยกตัวอย่างให้ฟังนะครับในชั้นเรียนที่ผมสอนนั้น มีผู้ซึ่งมีพื้นฐานการวาดภาพเป็นศูนย์ แต่สุดท้ายเขาสามารถวาดภาพลายไทยได้ดีมาก ทั้งๆ ที่เขาเรียนมาทางด้านบัญชี แต่เขามีใจรัก และตั้งใจฝึกไปเรื่อยๆ แค่ขอให้ตั้งใจจริงเท่านั้นครับ 

คุณจะได้พบรายการดีที่ครบครันด้วยสาระและความรู้ รายการ ไลฟ์ วาไรตี ออกอากาศทุกวันอาทิตย์ เวลา 16.00-16.25 น. ทางโทรทัศน์ NBT กดหมายเลข 2 และชมรายการย้อนหลังได้ที่ YouTubeไลฟ์ วาไรตี