พระยาสุรินทราชา

วันนี้ ๑๙ มิถุนายน มีงานพิธีมอบรางวัลสุรินทราชา ปี ๒๕๖๔-๒๕๖๕ ทำให้นึกถึงวงการนักแปล-ล่าม ผู้ที่ทำงานปิดทองหลังพระมาเนิ่นนานจนลืมไปว่าสังคมไทยนั้นได้อ่านเรื่องแปลกันมาก่อนแล้ว ซึ่งมีผลงานแปลหลายเล่มทั้งตำรา สารคดี นวนิยาย และเรื่องสั้นที่แปลออกมาให้อ่านกันอาทิตย์นี้ขอตามรอย “แม่วัน” นามปากกาของ พระยาสุรินทราชา (นกยูง วิเศษกุล) อดีตอธิบดีกรมไปรษณีย์โทรเลข และสมุหเทศาภิบาลมณฑลภูเก็ต ที่ใช้ในการแปลนวนิยายเรื่อง ความพยาบาท ซึ่งเป็นงานแปลจากนวนิยายเรื่อง Vendetta ของ มารี คอเรลลี  ถือเป็นนวนิยายแปลเล่มแรกของไทย ที่ทำให้ส่งผลให้เกิดงานนวนิยายไทยเล่มแรกในเวลาต่อมาคือ ความไม่พยาบาทในปี พ.ศ. ๒๔๕๘ โดย “นายสำราญ” หรือหลวงวิลาศปริวัตร (ครูเหลี่ยม) สำหรับ พระยาสุรินทราชา หรือ แม่วัน ผู้แปลนวนิยายท่านนี้ เดิมมีบรรดาศักดิ์เป็น หลวงอภิรักษ์ราชฤทธิ์ เคยเป็นมหาดเล็กข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ต่อมาได้เป็นพระวิสูตรเกษตรศิลป์ เจ้ากรมเพาะปลูกกระทรวงเกษตราธิการ และพระยาอจิรการประสิทธิ์ อธิบดีกรมไปรษณีย์โทรเลข และได้เลื่อนเป็นพระยาสุรินทราชา ตำแหน่งเทศาภิบาลมณฑลภูเก็ต

แม่วัน

ส่วนการแปลนั้น แม้จะมีการแปลมาก่อนแล้วแต่ครั้งสุโขทัย-อยุธยา ด้วยปรากฏว่ามีการแปลและเรียบเรียงเรื่องต่างๆ จากคัมภีร์คำสอนในศาสนา หรือ ตำราเก่าจากภาษาบาลี ภาษาสันสกฤต และจดหมายเหตุจากต่างประเทศ โดยผ่าน ล่ามชาวต่างประเทศ ที่มารับราชการอยู่ในกรุงศรีอยุธยา ดังนั้น จึงปรากฏว่ามีการแต่งหรือเรียบเรียงเป็นวรรณคดีหรือความเรียงที่เป็นเรื่องราวจากต่างประเทศอยู่บ้าง เช่นพระไตรปิฎก จากคำสอนพระพุทธศาสนาพระธรรมนูญศาสตร์ มหาชาติคำหลวง นิบาตชาดกจากอินเดีย ที่นำมาเผยแพร่ในสุวรรณภูมิซึ่งภายหลังได้มีการแต่งวรรณคดีจากเรื่องของต่างประเทศเช่น รามเกียรติ์ จากเรื่อง รามายณะ จากอินเดีย ดาหลัง อิเหนา จากชวา สามก๊ก และวรรณกรรมอื่นๆ จากจีน ราชาธิราช จากมอญ เป็นต้น จนถึงยุคสมัยที่มีการเรียนรู้ภาษาต่างๆ จากล่ามและชาวต่างประเทศในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น จึงมีการแปลความจากเอกสารเก่าและจดหมายเหตุชาวต่างประเทศสมัยอยุธยาขึ้นทำให้รู้เรื่องราวจากจดหมายเหตุหรือข้อมูลจากชาวต่างประเทศมากขึ้น โดยเฉพาะจดหมายเหตุจากชาวฝรั่งเศส จากบาทหลวง จากพ่อค้าวานิชที่เดินทางมายังกรุงศรีอยุธยา เมื่อเรียนรู้การแปลมากขึ้น จึงมีตำราและความรู้ของชาวต่างประเทศผ่านล่าม บาทหลวง มิชชั่นนารี ราชทูต และพ่อค้าวานิช ที่ยังรอแปลอยู่อีกมากมายที่ต้องสืบค้นหาความรู้และสร้างนักแปลแต่ละภาษากันต่อไป ด้วยเหตุที่ “แม่วัน” นั้น เป็นผู้แปลนวนิยายเรื่องแรกของไทย สมาคมนักแปลและล่ามแห่งประเทศไทย จึงได้ใช้ราชทินนาม “สุรินทราชา”มาเป็นรางวัลให้กับนักแปล และล่ามผู้มีผลงานดีเด่นทุกปี พร้อมกับจัดกิจกรรมอบรมการแปลการเป็นล่ามขึ้น เพื่อศึกษาผลงานแปลและส่งเสริมการแปลให้แพร่หลายมากขึ้น โดยวิทยากรนักแปลผู้มีชื่อเสียงและมีประสบการณ์งานแปลระดับประเทศเช่น ม.ล.สิทธิไชยไชยันต์, บุญญรัตน์ บุญญาธิษฐาน เป็นต้นซึ่งทำให้วงการแปลหนังสือและล่ามนั้นขยายขอบเขตกว้างไกลไปยังภาษาอื่นๆมากกว่าจะอยู่แต่ภาษาบาลี สันสกฤต จีน อังกฤษ ฝรั่งเศส เป็นต้น ปัจจุบัน ม.ล.วีรอรวรวุฒิ นายกสมาคมฯได้สานต่อภารกิจจาก ศ.ดร.สิทธา พินิจภูวดล นายกสมาคมฯคนแรก ที่ทำให้การแปล-ล่ามมีบทบาทในสังคมมากขึ้น อีกทั้งยังเชิดชูผู้บุกเบิกงานแปลและนายกสมาคมฯ คนแรกมาเป็น “รางวัลสิทธาพินิจภูวดล” เพื่อส่งเสริมให้คนรุ่นใหม่สนใจงานแปลหนังสือจนมีผลงานแปลออกมาให้สังคมมากขึ้นเพราะการแปลนั้นสร้างความสัมพันธ์ถึงนักแปลอาเซียนและนานาชาติกันต่อไป การแปลเรื่องสั้น กวี นวนิยายเป็นภาษาต่างประเทศน่าจะเป็นงานท้าทายของนักแปล-ล่ามในอนาคต ส่วนเรื่องแปลอมตะนั้นได้มีนักแปลผู้มีชื่อเสียงหลายท่าน เช่น สันตสิริ, อ.สนิทวงศ์,ประมูล อุณหธูป, อาษา ขอจิตต์เมตต์, สมุท ศิริไข,จันตรี ศิริบุญรอด, เสฐียรโกเศศ, นาคะประทีป ฯลฯซึ่งทุกคนล้วนมีผลงานที่อยู่ในใจคนอ่านมาจนทุกวันนี้