...สิ่งที่ข้าพเจ้าปลื้มใจที่สุดในชีวิตคือการมีมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ และสามารถรักษาสมบัติของบ้านเมืองไว้เป็นผลสำเร็จ ถ้าไม่เช่นนั้นแล้ว ของที่สวยงามอย่างนี้ก็จะสูญหายไป คนไทยรุ่นหลังก็จะไม่มีดู จะไม่ภูมิใจว่าเรามีวัฒนธรรมที่ยาวนาน และมีศิลปะของตัวประจำชาติของตัวเอง... (ความตอนหนึ่งจากพระราดำรัส สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระราชทานเมื่อ วันที่ 19 ตุลาคม 2537)

งานจักสานนับเป็นหัตถศิลป์ชนิดหนึ่งของมนุษย์ในเขตอุษาคเนย์ และนับเป็นวัฒนธรรมร่วมที่สำคัญของคนในเขตแดนนี้มาตั้งแต่ยุคบรรพกาล เครื่องจักสานต่างๆ เป็นได้ทั้งเครื่องมือเครื่องใช้ และเป็นภาชนะต่างๆ สำหรับใช้ในชีวิตประจำวัน และใช้เพื่อตกแต่งบ้านเรือนได้พร้อมๆ กันด้วย

นักโบราณคดีเชื่อว่ามนุษย์ผลิตเครื่องใช้ต่างๆ จากเครื่องจักสานมาตั้งแต่โบราณกาล แต่ไม่สามารถพบเครื่องจักสานจากแหล่งโบราณคดีที่ขุดค้นได้ เพราะว่าเครื่องจักสานนั้นผลิตจากวัสดุที่ย่อยสลายได้ง่าย แต่ก็เชื่อว่ามนุษย์ผลิตเครื่องจักสานได้ก่อนผลิตเครื่องปั้นดินเผา และเครื่องโลหะโดยสันนิษฐานจากลวดลายที่ปรากฏบนผิวของเครื่องปั้นดินเผาที่คล้ายกับลายของเครื่องจักสาน

งานจักสานเกิดจากภูมิปัญญาของมนุษย์ที่นำวัสดุธรรมชาติชนิดต่างๆ มาใช้สาน ถัก ทอ เป็นภาชนะ เครื่องใช้ไม้สอย และฝาบ้าน รวมถึงเสื่อสาดต่างๆ นานา

เมื่อเราย้อนเวลาเพื่อกลับไปดูข้าวของเครื่องใช้ภายในบ้านของคนไทยและคนในอุษาคเนย์จะพบว่ามีเครื่องจักสานสารพัดชนิด เช่น เสื่อสาด ตะกร้า กระจาด กระบุง กระด้ง เข่ง หลัว พัด และพบว่าพื้นบ้านทำด้วยฟากไม้ไผ่ ฝาบ้านฝาเรือนก็ใช้ไม้ไผ่ขัดสานกันเป็นแผ่น และยังใช้เครื่องจักสานในการทำพิธีกรรมด้วย เช่น เฉลว และยังใช้เครื่องจักสานทำอุปกรณ์สำหรับดักจับสัตว์น้ำ เช่น สุ่ม ลอบ ไซ โพงพาง เป็นต้น

กล่าวได้ว่างานจักสานคืองานหัตถกรรมที่อยู่คู่กับมนุษย์มาตั้งแต่ดึกดำบรรพ์ โดยมนุษย์ในแต่ละภูมิภาค แต่ละท้องถิ่นก็นำวัตถุดิบที่มีในแต่ละชุมชนมาดัดแปลงทำเป็นเครื่องจักสาน เช่น ไม้ไผ่ กก ป่าน ปอ กระจูด ย่านลิเภา ผักตบ ป่านศรนารายณ์ ปาหนัน ใบลาน ใบมะพร้าว ใบจาก หวาย ฯลฯ

อารัมภบทมานานเพื่อยืนยันว่างานจักสานเป็นงานฝีมือสำคัญชนิดหนึ่งของมนุษย์ และงานจักสานยังช่วยแสดงให้เห็นภูมิปัญญาของมนุษยชาติได้อย่างชัดเจน แต่เมื่อวันเวลาเปลี่ยนแปลงไป การใช้ชีวิตของมนุษย์ก็เปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา แม้เครื่องใช้ไม้สอยในชีวิตประจำวันจะยังคงอยู่แต่ก็เปลี่ยนวัสดุสำหรับผลิตไป เช่น จากไม้ไผ่ก็เปลี่ยนเป็นโลหะหรือพลาสติก หรือวัสดุสังเคราะห์อื่นๆ แต่ถ้าหากเราจะพยายามเก็บรักษารากเหง้าของเราไว้ เราก็ต้องพยายามย้อนกลับไปเก็บรักษาการผลิตเครื่องใช้ไม้สอยที่ทำมาจากวัสดุธรรมชาติไว้ด้วย

สำหรับงานนิทรรศการสำคัญงานหนึ่งที่ขอเรียนเชิญคุณๆ ไปชมคืองาน “เพียรสาน งานศิลป์” ที่จัดโดยมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ณ หอศิลป์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ ถนนราชดำเนินกลาง (ช่วงบริเวณสะพานผ่านฟ้าลีลาศ) งานนี้จัดมาตั้งแต่วันที่ 15 สิงหาคม 2565 และจะสิ้นสุดลงในวันที่ 10 ตุลาคม 2565 เวลา 10.00-19.00 น. (ปิดทุกวันพุธ)

ด้วยพระมหากรุณาธิคุณอันหาที่สุดมิได้ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง ที่ทรงต้องการให้คนไทยยังเก็บรักษาภูมิปัญญาและสืบสานมรดกด้านการจักสานของท้องถิ่นต่างๆ ไว้ ด้วยทรงตระหนักดีว่า งานหัตถศิลป์เหล่านี้จะช่วยสร้างรายได้ และสร้างความภาคภูมิใจให้กับคนในท้องถิ่น ตลอดเวลานับกึ่งศตวรรษที่สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปทรงเยี่ยมเยียนบำบัดทุกข์ บำรุงสุขให้พสกนิกรทั่วพระราชอาณาจักรไทย ทรงพยายามสนับสนุนและส่งเสริมให้ประชาชนในทุกภูมิภาคเก็บรักษามรดกด้านจักสานไว้ เพราะเท่ากับเป็นการรักษาภูมิปัญญาเดิมของบรรพบุรุษไว้ และยังช่วยสร้างรายได้เพิ่มเติมให้ครัวเรือนได้

ในโอกาสมหามงคล ที่สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงเจริญพระชนมพรรษา 90 พรรษา ในวันที่12 สิงหาคม 2565 นี้ มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ จึงจัดนิทรรศการเพื่อเทิดพระเกียรติพระองค์ท่าน โดยนิทรรศการนี้จัดแบ่งเป็น 5 ส่วน คือ แม่ของแผ่นดินจัด ณ บริเวณชั้น 1 แม่งาน นำเสนอการทรงงานเมื่อครั้งเสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมเยียนพสกนิกรทั่วพระราชอาณาจักร จัด ณ บริเวณชั้น 2 แม่ลาย นำเสนอขั้นตอนการจักสาน และลวดลายต่างๆ ของงานจักสาน จัด ณชั้น 3 แม่ข่าย นำเสนอเรื่องราวของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯทุกภูมิภาคทั่วประเทศไทย จัด ณ ชั้น 4 และ แม่ศรีศิลป์ นำเสนอเรื่องราวของแม่ผู้ทรงเป็นพระมิ่งขวัญ ทรงนำความเจริญและความเป็นมงคลแก่งานศิลป์ของแผ่นดิน อันเป็นความภาคภูมิใจของคนไทยทั้งประเทศ จัด ณ ชั้น 5

ภายในงานยังมีการสอนและอบรมการจักสานด้วยการทำ workshop การเสวนาวิชาการด้านงานศิลป์อันเกี่ยวข้องกับงานจักสานต่างๆ และมีสินค้าคุณภาพดี ราคาประหยัดจำหน่ายด้วย

ขอเรียนย้ำว่า เพียรสาน งานศิลป์ จัดที่หอศิลป์ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ถนนราชดำเนินกลาง (สะพานผ่านฟ้าลีลาศ) จนถึงวันที่ 10 ตุลาคม 2565 เปิดให้เข้าชม 10.00-19.00 น. หยุด
ทุกวันพุธ

ขอแนะนำว่าเมื่อไปชมงาน กรุณาใช้บริการรถสาธารณะดีที่สุด เพราะพื้นที่จอดรถยนต์มีจำกัดมาก แต่ขอให้เตรียมเงินไปซื้อสินค้าคุณภาพดี ราคาประหยัด ที่มีให้เลือกซื้อหามากมาย