เมื่อผู้คนจำนวนไม่น้อยใส่ใจสุขภาพมากขึ้นก็ทำให้ต้องเสาะแสวงหาผลิตภัณฑ์เสริมอาหารและผลิตภัณฑ์สมุนไพรมาใช้ในชีวิตมากขึ้น เพราะเชื่อที่ว่าจะช่วยเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค หรือแม้กระทั่งรักษาอาการเจ็บป่วยได้ แต่ในตลาดก็มีสินค้าจำพวกนี้มากมายทั้งมีคุณภาพและไร้คุณภาพ ดังนั้น การเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ให้ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพสูงจึงสำคัญ การได้รับข้อมูลที่ถูกต้องจะช่วยให้ผู้ใช้ได้ประโยชน์จากผลิตภัณฑ์อย่างเต็มที่ ไม่เป็นอันตรายต่อร่างกาย

เมื่อคิดจะใช้ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร หรือผลิตภัณฑ์สมุนไพร ต้องคำนึงถึงความปลอดภัยเป็นอันดับหนึ่ง ดังนั้น ต้องพิจารณาให้รอบคอบก่อนเลือกซื้อมาใช้

1. ปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากคุณมีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ กำลังตั้งครรภ์ ให้นมบุตร กำลังเข้ารับการผ่าตัด หรือกำลังใช้ยาอื่น ๆ ไม่ว่าจะเป็นยาที่แพทย์สั่ง ยาที่ซื้อเอง หรือแม้แต่ผลิตภัณฑ์สมุนไพร การปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรจะได้รับคำแนะนำที่ถูกต้องและเหมาะสมกับสภาวะร่างกาย ช่วยให้ไม่เสี่ยงกับการเกิดปฏิกิริยาระหว่างยาและสมุนไพรที่อาจเกิดขึ้นได้

2. ตรวจสอบการขึ้นทะเบียนกับ อย. (สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา) หน่วยงานกำกับดูแล ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารและผลิตภัณฑ์สมุนไพร โดยสินค้ากลุ่มนี้ต้องขึ้นทะเบียนกับ อย. เสมอ ให้มองหา เลขทะเบียน อย. บนฉลากผลิตภัณฑ์ และตรวจสอบเลขที่ผลิตภัณฑ์สุขภาพ กับเว็บไซต์ อย. ที่ www.oryor.com ตรวจสอบเลขผลิตภัณฑ์ ชื่อผลิตภัณฑ์ สถานที่ผลิตตรงกันกับที่ระบุไว้บนฉลาก เพื่อความมั่นใจว่าเป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้รับอนุญาตจากอย. เมื่อตรวจแล้วก็มั่นใจคุณภาพและความปลอดภัยได้ในระดับหนึ่ง การไม่มีเลข อย. หรือมีเลขปลอม หรือข้อมูลไม่ตรงเป็นสัญญาณอันตราย และไม่ควรซื้อหาของเหล่านั้นมาใช้

3. อ่านฉลากให้ละเอียดทุกครั้ง เพื่อจะได้แหล่งข้อมูลสำคัญ และได้รายละเอียดส่วนประกอบสำคัญ ปริมาณที่แนะนำ วิธีใช้ คำเตือน เช่น ผู้ป่วยโรคใดไม่ควรใช้ ห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์ และดูวันหมดอายุ ควรอ่านและทำความเข้าใจข้อมูลให้ถี่ถ้วน หากมีข้อสงสัย ไม่แน่ใจ ควรสอบถามเภสัชกรทันที

4. อย่าเชื่อคำกล่าวอ้างเกินจริง ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารไม่ใช่ยารักษาโรค ดังนั้น คำกล่าวอ้างที่ว่ารักษาโรคได้อย่างปาฏิหาริย์ เห็นผลรวดเร็วทันใจ หายขาดได้ในเวลาสั้น หรือโฆษณาลักษณะโอ้อวดเกินจริง ควรตั้งข้อสงสัยและตรวจสอบข้อมูลให้ดีก่อนตัดสินใจซื้อ ไม่มีผลิตภัณฑ์ใดที่สามารถรักษาได้ทุกโรค หรือทดแทนการรักษาทางการแพทย์ที่ถูกต้องได้

5. พิจารณาซื้อจากแหล่งที่มีความน่าเชื่อถือ เลือกซื้อจากร้านค้าที่น่าเชื่อถือ มีมาตรฐาน เช่น ร้านขายยา โรงพยาบาล หรือห้างสรรพสินค้าชั้นนำ หลีกเลี่ยงการซื้อจากแหล่งที่ไม่สามารถตรวจสอบที่มาที่ไปได้ เช่น การสั่งซื้อผ่านอินเทอร์เน็ตจากผู้ขายที่ไม่รู้จัก หรือตลาดนัดที่ไม่เป็นทางการ ซึ่งอาจมีความเสี่ยงที่จะได้รับผลิตภัณฑ์ปลอมปน ไม่ได้มาตรฐาน ซึ่งเป็นอันตรายมาก

6. ตรวจสอบส่วนประกอบอย่างละเอียด หากคุณมีประวัติแพ้ส่วนประกอบใด ๆ เช่น แพ้สารสกัดจากพืชบางชนิด แพ้สารปรุงแต่ง แพ้แลคโตส ควรอ่านฉลากอย่างระมัดระวัง เพื่อหลีกเลี่ยงสารที่อาจก่อให้เกิดอาการแพ้รุนแรง

7. ระวังปฏิกิริยาระหว่างผลิตภัณฑ์เสริมอาหารหรือผลิตภัณฑ์สมุนไพรกับยาที่เรารับประทานอยู่ หรือกับโรคที่เราเป็น นี่เป็นประเด็นสำคัญที่หลายคนมองข้าม ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารและสมุนไพรบางชนิดมีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา ที่อาจทำปฏิกิริยากับยาที่คุณกำลังใช้อยู่ ทำให้ยาออกฤทธิ์ได้ไม่เต็มที่ ออกฤทธิ์แรงเกินไป หรือเพิ่มความเสี่ยงของผลข้างเคียงที่เป็นอันตรายถึงชีวิต ดังนั้น การแจ้งให้แพทย์หรือเภสัชกรทราบถึงผลิตภัณฑ์ที่คุณกำลังใช้ทั้งหมด จึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง

8. เริ่มต้นด้วยปริมาณน้อย ๆ หากคุณไม่แน่ใจว่าร่างกายจะตอบสนองต่อผลิตภัณฑ์อย่างไร ควรเริ่มต้นด้วยปริมาณที่ต่ำที่สุดตามคำแนะนำ แล้วสังเกตอาการผิดปกติที่อาจเกิดขึ้นหลังจากใช้ผลิตภัณฑ์ หากไม่มีอาการใด ๆ จึงปรับเพิ่มตามคำแนะนำ

9. หยุดใช้ทันทีหากมีอาการผิดปกติหลังจากใช้ผลิตภัณฑ์ เช่น ผื่นขึ้น คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย เวียนศีรษะ ใจสั่น หรืออาการอื่น ๆ ที่ไม่เคยเป็นมาก่อน ต้องหยุดใช้ แล้วไปปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทันที

ข้อควรจำเพื่อสุขภาพที่ดีอย่างยั่งยืน คือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารไม่สามารถทดแทนอาหารหลักได้ การบริโภคอาหารให้ครบ 5 หมู่ ในปริมาณที่เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และการพักผ่อนที่เพียงพอ ยังคงเป็นพื้นฐานสำคัญที่สุดของการมีสุขภาพที่ดี การพึ่งพาผลิตภัณฑ์เสริมอาหารเพียงอย่างเดียวโดยละเลยปัจจัยพื้นฐานเหล่านี้ อาจไม่ให้ผลลัพธ์ที่ดีเท่าที่ควร อีกประเด็นหนึ่งคือ ไม่ใช่ว่า ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร และสมุนไพรทุกชนิดจะปลอดภัยสำหรับทุกคน และบางชนิดมีข้อห้ามใช้ในบางสภาวะของผู้ป่วย หรือมีผลข้างเคียงที่รุนแรงได้ จึงควรใช้ด้วยความระมัดระวัง และ อยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกร การเลือกใช้ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารและผลิตภัณฑ์สมุนไพรอย่างปลอดภัยและชาญฉลาด จะช่วยให้คุณได้รับประโยชน์สูงสุดจากผลิตภัณฑ์เหล่านี้ โดยไม่ก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพ

รศ. ภญ. ดร. ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ. ภก. ดร .บดินทร์ ติวสุวรรณ

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย