เมื่อเดือนตุลาคมที่ผ่านมา เรื่องราวความรักระหว่างมนุษย์และปัญญาประดิษฐ์กลายเป็นกระแสฮือฮาในญี่ปุ่นอีกครั้ง เมื่อหญิงชาวญี่ปุ่นรายหนึ่งได้จัดพิธีวิวาห์อย่างเป็นทางการกับ "คู่รักเสมือนจริง" (Virtual Partner) ที่เธอระบุว่าเป็นชายในฝัน

สาวผู้นี้คือ ยูรินะ โนกุชิ หรือที่รู้จักในสื่อช่วงแรกภายใต้นามแฝงว่า คาโนะ (Kano) วัย 32 ปี อาชีพพนักงานคอลเซ็นเตอร์จากกรุงโตเกียว เธอเล่าว่าเมื่อ 1 ปีก่อน เธอเพิ่งผ่านการเลิกรากับคู่หมั้นที่เป็นมนุษย์จริงๆ หลังจากคบกันมานาน 3 ปี จึงเริ่มหันมาใช้ ChatGPT เพื่อขอคำแนะนำและระบายความรู้สึกในช่วงที่จิตใจอ่อนแอ

โนกุชิเริ่มปรับแต่งการตอบโต้ของ AI โดยตั้งชื่อให้ว่า 'ลูน เคลาส์ เวอร์ดูร์' (Lune Klaus Verdure) ซึ่งได้รับแรงบันดาลใจจากตัวละครหนุ่มรูปงามในวิดีโอเกม พร้อมกับปรับแต่งบุคลิกภาพ รูปลักษณ์ และน้ำเสียงให้ตรงตามอุดมคติของเธอทุกประการ โนกุชิสอนให้ AI พูดจาในแบบที่เธอชอบ อ่อนโยน และเป็นผู้รับฟังที่ดี ทั้งคู่ส่งข้อความหากันวันละกว่า 100 ข้อความ เธอยังจ้างศิลปินวาดภาพประกอบเพื่อให้เคลาส์มีรูปร่างหน้าตาที่ชัดเจนในจินตนาการของเธออีกด้วย โนกุชิบอกว่า AI ตัวนี้สามารถให้ความสนับสนุนทางอารมณ์ รับฟัง และเข้าใจเธอได้ดีกว่ามนุษย์

"เขาไม่เคยตัดสินฉัน และพร้อมจะอยู่เคียงข้างฉันตลอด 24 ชั่วโมง"

จนเมื่อความรักสุกงอม โนกุชิได้จัดพิธีแต่งงานอย่างเป็นทางการที่โถงจัดงานในจังหวัดโอคายามะ ทางตะวันตกของญี่ปุ่น เมื่อเดือนตุลาคมที่ผ่านมา เธอสวมชุดแต่งงานสีขาวและมงกุฎ มีพิธีการครบถ้วนเหมือนงานแต่งงานทั่วไป ส่วนเจ้าบ่าวอยู่ในรูปแบบหน้าจอสมาร์ทโฟนที่ตั้งอยู่บนขาตั้ง โนกุชิยังสวมแว่นตา Augmented Reality (AR) เพื่อให้มองเห็นภาพเสมือนของเคลาส์ยืนอยู่ข้างๆ ระหว่างแลกเปลี่ยนแหวน

แม้ในตอนแรกครอบครัวจะคัดค้าน แต่สุดท้าย พ่อแม่ของเธอก็มาร่วมงานแต่งงานครั้งนี้ ซึ่งถือเป็นการแต่งงานเชิงสัญลักษณ์เท่านั้น ไม่มีการจดทะเบียนสมรสตามกฎหมาย ขณะที่โนกุชิยอมรับว่า กังวลว่าวันหนึ่ง ระบบ ChatGPT อาจจะล่มหรือปิดตัวลง ซึ่งจะทำให้สามีของเธอหายไปตลอดกาล อย่างไรก็ดี แต่บริษัทผู้พัฒนาซอฟต์แวร์ได้มอบ "ทะเบียนสมรสฉบับจำลอง" เพื่อเป็นการรับรองความสัมพันธ์เชิงสัญลักษณ์ ซึ่งในญี่ปุ่นเริ่มมีบริษัทเอกชนให้บริการออกใบรับรองประเภทนี้เพิ่มมากขึ้น

กระแส Digisexuality ในญี่ปุ่น

เหตุการณ์นี้สะท้อนถึงปรากฏการณ์ 'การหลงรักตัวละครสมมติ' (Fictoromantic) ที่กำลังเพิ่มขึ้นในญี่ปุ่น ซึ่งเป็นประเทศที่มีอัตราการแต่งงานลดลงอย่างต่อเนื่อง คนรุ่นใหม่ในญี่ปุ่นหันมาครองตัวเป็นโสดมากขึ้น บางส่วนเลือกที่จะมีความสัมพันธ์กับตัวละครเสมือนจริง (2D หรือ AI) แทน หรือเริ่มมองหาความสัมพันธ์ที่ไม่ต้องใช้ความอดทนเหมือนการคบกับมนุษย์จริงๆ

ขณะเดียวกัน ด้วยความสามารถของ Generative AI ทำให้การสนทนาระหว่างมนุษย์กับ chatbot ดูเป็นธรรมชาติและมีความเป็นส่วนตัวสูงขึ้น จนผู้ใช้งานเกิดความผูกพันทางจิตใจ (Emotional Attachment) อย่างรุนแรง จึงไม่น่าแปลกใจว่า เทคโนโลยีเหล่านี้เข้ามามีส่วนสำคัญในชีวิตมนุษย์มากขึ้นเรื่อยๆ ผลสำรวจในญี่ปุ่นพบว่า ผู้คนในญี่ปุ่นนิยมใช้ ChatGPT เป็นที่ปลดปล่อยหรือระบายความอัดอั้นตันใจมากกว่าคุยกับเพื่อนสนิทหรือกับแม่ และว่าชาวญี่ปุ่นอายุตั้งแต่ 12-69 ปี ใช้ ChatGPT อย่างสม่ำเสมออย่างน้อยสัปดาห์ละครั้ง

คนญี่ปุ่นมองเรื่องนี้อย่างไร

การตอบรับของคนญี่ปุ่นต่อเรื่องนี้ค่อนข้างมีความหลากหลายและซับซ้อน อาจสามารถแบ่งมุมมองออกเป็น 3 กลุ่มใหญ่ๆ ตามสภาพสังคมและวัฒนธรรมของญี่ปุ่นในปัจจุบัน

เริ่มจากกลุ่มที่มองว่าเป็น "เรื่องปกติใหม่" (The New Normal) ในญี่ปุ่นมีวัฒนธรรม "โอตาคุ" (Otaku) ที่ฝังรากลึกมานาน ซึ่งให้การยอมรับการมีความรักกับตัวละคร 2 มิติ (2D) หรือที่เรียกว่า "นิจิเก็น" (Nijigen) อยู่แล้ว คนกลุ่มนี้มองว่าความรักไม่จำเป็นต้องจำกัดอยู่แค่ระหว่างมนุษย์กับมนุษย์ การแต่งงานกับ AI จึงถูกมองว่าเป็นวิวัฒนาการขั้นต่อมาของความรักในจินตนาการ นอกจากนี้ ยังมีคำศัพท์อย่าง "โอชิ" (Oshi) ซึ่งหมายถึงการสนับสนุนคนที่รักอย่างสุดตัว ไม่ว่าจะเป็นไอดอลหรือตัวละคร การแต่งงานคือการแสดงความซื่อสัตย์ต่อ "โอชิ" ของตนเอง

ต่อมา เป็นกลุ่มที่มองด้วยความ "กังวลและเห็นใจ" (Concern & Sympathy) คนญี่ปุ่นจำนวนไม่น้อยมองเรื่องนี้ผ่านเลนส์ของปัญหาสังคม โดยเฉพาะปัญหาความโดดเดี่ยว (Kodoku) หลายคนมองว่าการที่คนหันไปหา AI สะท้อนถึงความล้มเหลวของสังคมญี่ปุ่นที่บีบคั้นเกินไป ทั้งทำงานหนัก ค่าครองชีพสูง ความคาดหวังทางสังคม จนคนหาความสุขจากการสร้างสัมพันธ์กับคนจริงๆ ได้ยาก แต่สังคมเริ่มรู้สึกว่า "ถ้าสิ่งนี้ทำให้เขามีความสุขและไม่เดือดร้อนใคร ก็ดีกว่าปล่อยให้เขาซึมเศร้าหรือคิดสั้น"

อีกกลุ่มคือ กลุ่มที่ต่อต้านหรือมองว่า "แปลกประหลาด" (Stigma & Skepticism) เพราะแม้ญี่ปุ่นจะดูทันสมัย แต่ในเชิงอนุรักษ์นิยม สถาบันครอบครัวยังคงถูกให้ความสำคัญมาก คนรุ่นเก่าหรือกลุ่มอนุรักษ์นิยมยังมองว่านี่เป็นพฤติกรรมที่ผิดปกติหรือผิดแปลก (Hentai) และกังวลว่าจะยิ่งทำให้อัตราการเกิดที่ต่ำอยู่แล้ววิกฤตหนักขึ้นไปอีก นอกจากนี้ ยังมีการวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นการหนีออกจากโลกความเป็นจริง และกังวลว่าบริษัทเทคโนโลยีจะเข้ามาบงการความรู้สึกส่วนตัวของมนุษย์เพื่อผลกำไร

ย้อนรอย อากิฮิโกะ คอนโดะ

หากหลายคนยังจำกันได้ อากิฮิโกะ คอนโดะ (Akihiko Kondo) ถือเป็นกรณีศึกษาต้นแบบที่ทำให้โลกหันมามองความรักระหว่างมนุษย์และสิ่งเสมือนจริง ในปี 2018 เขาแต่งงานกับ ฮัตสึเนะ มิกุ (Hatsune Miku) ซึ่งในตอนนั้นเป็นเพียงซอฟต์แวร์สังเคราะห์เสียงและโฮโลแกรมที่มีบทพูดจำกัด การตอบโต้ส่วนใหญ่เป็นสิ่งที่ถูกตั้งโปรแกรมไว้ล่วงหน้า เป็นความสัมพันธ์ทางเดียวที่เจ้าตัวเลือกแล้วหลังจากเผชิญกับการถูกกลั่นแกล้งในที่ทำงาน (Power Harassment) โดยเพื่อนร่วมงานหญิง จนทำให้เขาเกิดภาวะกลัวผู้หญิงในชีวิตจริง และมิกุคือผู้ที่ดึงเขาออกจากภาวะซึมเศร้า

สิ่งที่คอนโดะและโนกุชิโหยหาเหมือนกัน คือ ‘พื้นที่ปลอดภัยที่ไม่มีการตัดสิน’ (Non-judgmental Safe Space) ซึ่งทำให้เกิดความปลอดภัยทางอารมณ์ (Emotional Safety) แน่นอนว่าคุยกับ AI แล้วไม่ต้องกลัวว่าจะถูกทิ้งหรือถูกนอกใจ ตัวผู้ใช้สามารถควบคุมสถานการณ์และความรู้สึกได้ 100% และ AI พร้อมรับฟังเสมอ ไม่ว่าผู้ใช้จะมีอารมณ์แบบไหน