เมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม 2562 ชาวบ้านท่าวังควายชุมชนแม่ต๋ำเมืองชุมต.แม่ต๋ำ อ.เมือง จ.พะเยา ที่กำลังทำพิธีฮ้องขวัญควาย (สู่ขวัญควาย) ซึ่งชาวบ้านช่วยกันทำเป็นอนุสาวรีย์ควายไว้ตรงศาลาพักพิงที่ติดลำน้ำคลองแม่ต๋ำ เดิมที่แห่งนี้เป็นบ่อขยะเก่าและเป็นท่าควายที่ชาวบ้านสมัยก่อนจะนำควายมาขึ้นลงที่ตรงนี้จึงเรียกต่อๆกันมาว่าบ้านท่าวังควาย และปัจจุบันเป็นชุมชนแม่ต๋ำเมืองชุมและทางชุมชนได้รวมตัวกันสร้างอนุสาวรีย์ควายขึ้นมาเพื่อให้คนรุ่นหลังรุ่นลูกรุ่นหลานให้รู้ประวัติความเป็นมาของชุมชนท่าวังควาย

การสู่ขวัญควายชาวบ้านจะนำเครื่องเส้นไหว้ โดยมีขนมคาวหวาน ข้าวต้ม ผลไม้ เหล้าไห ไก่คู่ ดอกสีขาว ข้าวตอกดอกไม้ หมากพลู ด้ายสายสิญจน์ผูกเขาควาย หญ้า มีขันปู่อาจารย์ ตามความเชื่อที่สืบทอดกันมา โดยมีปู่อาจารย์ผู้ทำพิธีสู่ขวัญควาย คล้ายกับพิธีฮ้องขวัญหรือสู่ขวัญของคนเมืองเหนือ เนื้อหา จะกล่าวเป็นค่าวฮ่ำ ทำนองเสนาะเมือง  มีการกล่างถึงคุณความดี ของควายที่มีต่อเจ้าของ ในการทำไร่ไถนาซึ่งเป็นภาระอันหนักทั้งคนและควาย ต้องทำงานร่วมกัน  เพื่อความเป็น สิริมงคลในครอบครัวและเป็น การเตือนสติให้เป็นคนมีความกตัญญูกตเวที รักสัตว์ และรักษาสัตว์ไว้เพื่อใช้งานต่อไป  เมื่อปู่อาจารย์กล่าวจบชาวบ้านจะนำกรวยดอกไม้ไปผูกกับเขาควาย ให้ควายกินหญ้าที่เตรียมไว้ เพื่อแสดงความรักและเมตตาต่อควาย

นายประพันธ์  เทียนวิหาร นายกเทศบาล ตำบลแม่กา กล่าวว่า ที่ตรงนี้เดิม เป็นบ่อขยะเก่าหรือ ชาวบ้านเรียกว่า ท่าวังควาย เพราะที่ตรงนี้จะมีชาวบ้านสมัยก่อนนำควายขึ้นและลง ชาวบ้านจึงยากจะเปลี่ยนพื้นที่ที่เป็นบ่อขยะเป็นท่าวังควายที่ไม่มีควายแล้วอยากให้เป็นที่พักผ่อนหย่อนใจ เป็นศูนย์รวม ของ ชาวชุมชนแม่ต๋ำเมืองชุมและให้ลูกหลานและคนรุ่นหลัง ได้รู้ประวัติความเป็นมาของที่แห่งนี้ว่าท่าวังควายมีความเป็นมาอยย่างไรจึงร่วมกันสร้างอนุสาวรีย์ควายไว้ตรงนี้

นางพูนสิริ ศักดิ์สม กล่าวว่า ตนเองเกิดมาคาบเกี่ยวระหว่าง 2 ยุคคือยุครุ่นเก่าและยุครุ่นใหม่ และเพื่อให้รุ่นต่อไปคือรุ่นลูกรุ่นหลานได้รู้ประวัติความเป็นมาของชุมชนท่าวังควาย จึงได้พูดคุยกันว่าจะทำสัญลักษณ์อะไรให้เป็นศูนย์รวมจิตใจไม่ให้คนรุ่นหลังรุ่นลูกรุ่นลานได้รู้ว่าที่ตรงนี้คือสถานที่อะไรท่าวังควายเกิดมาจากอะไรประวัติความเป็นมาคืออะไรก็เลยเกิดแนวคิดสร้างอนุสาวรีย์ควายมีทั้งหมด 4 ตัว ตัวผู้ชื่อมงคลโชค ตัวเมียชื่อมงคลแก้ว ลูกมงคลเพชร และลูกตัวเล็กชื่อมงคลพลอย เพื่อให้เป็นสัญลักษณ์ เล่าเรื่องความเป็นมาของท่าวังควายชุมชนแม่ต๋ำเมืองชุมให้สืบลูกสืบหลานต่อไป