ผ่านพ้นไปแล้วกับงานแถลงข่าว “สถานการณ์คุณธรรมในสังคมไทยประจำปี 2565” และเสวนาวิชาการ “อยู่อย่างไรให้รอด ในโลกที่เปราะบางและท้าทาย” จัดโดย ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) เมื่อช่วงต้นเดือน ก.พ. 2566 ที่ผ่านมา โดย รศ.นพ.สุริยเดว ทรีปาตี ผู้อำนวยการศูนย์คุณธรรม กล่าวว่า ที่ผ่านมาเมื่อพูดถึงเรื่องของคุณธรรม สังคมมักมองว่าเป็นสิ่งที่ไม่สามารถนับได้ แต่ที่ศูนย์คุณธรรมนั้นมีฝ่ายวิจัย “นวัตกรรมติดตามพฤติกรรม” โดยให้นิยามคุณธรรมว่าเป็นเรื่องเชิงพฤติกรรม

“เวลาที่เราพูดว่ามันจับต้องได้หรือไม่ได้นั้น เราถอดรหัสออกมาเป็นเชิงพฤติกรรม แล้วสำคัญอย่างยิ่งก็คือมีกลุ่มของพฤติกรรม เพราะฉะนั้นนิยามในสไตล์แบบง่ายๆ เข้าใจง่ายๆ ก็คือคุณธรรมคือพฤติกรรมที่ดีไม่ใช่พฤติกรรมไม่ดี แล้วเป็นพฤติกรรมที่ดีที่ประพฤติปฏิบัติต่อเนื่องจนเป็นกิจวัตร จนเป็นนิสัยที่เราก็เรียกว่าพฤตินิสัย ไม่ว่าจะอยู่ในสถานการณ์ไหน ต่อให้อยู่ในสถานการณ์ที่ล่อแหลมหรือท้อแท้ก็ตาม ก็ยังคงดำรงไว้ซึ่งพฤตินิสัยที่ดี เราเรียกว่าอันนี้มีหัวใจความเป็นคุณธรรม” รศ.นพ.สุริยเดว กล่าว

การพัฒนา “ดัชนีชี้วัดคุณธรรม (Moral Index)” นั้นสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติด้านคุณธรรม ประกอบด้วย “พอเพียง-วินัย-สุจริต-จิตสาธารณะ-กตัญญู” ซึ่งข้อมูลในปี 2564 นั้นเผยแพร่เฉพาะในกลุ่มประชากรอายุ 25-40 ปี แต่ข้อมูลในปี 2565 จะมีทุกกลุ่มอายุ ซึ่งถือเป็นครั้งแรกของไทยหรืออาจจะแม้แต่ระดับนานาชาติ ที่มีการพัฒนาตัวชี้วัดด้านคุณธรรมขึ้นมาใช้งาน โดยครั้งนี้จะแบ่งเป็นอายุ 13-24 ปี อายุ 25-40 ปี และอายุ 41 ปีขึ้นไป

ผอ.ศูนย์คุณธรรม อธิบายการแบ่งช่วงอายุดังกล่าว ว่า อายุ13-24 ปี ประชากรวัยนี้ส่วนใหญ่ยังอยู่ในระบบนิเวศที่เป็นระบบการศึกษา ขณะที่อายุ 25-40 ปี นั้นเข้าสู่ระบบนิเวศของวัยผู้ใหญ่ หลายคนเริ่มหาคู่ครอง หรือหลายคนก็มีลูกไปแล้ว แต่ในขณะเดียวกัน พ่อแม่ของประชากรวัยนี้ก็ยังมีชีวิตอยู่ สุดท้ายกลุ่มอายุ 41 ปีขึ้นไปนั้น จัดเป็นประชากรวัยผู้สูงอายุ อย่างไรก็ตาม“การสำรวจนี้ศูนย์คุณธรรมหรือทีมงานวิจัยไม่ใช่ผู้ประเมิน แต่เป็นประชาชนที่ตอบแบบสอบถามนั้นประเมินตนเอง”

กลุ่มคุณธรรม 5 ด้านนั้นแยกย่อยได้ดังนี้ 1.พอเพียง หมายถึงความพอประมาณ มีเหตุผลและมีภูมิคุ้มกัน 2.วินัยและรับผิดชอบ ยอมรับและปฏิบัติตามบรรทัดฐานทางสังคม การควบคุมตนเอง ตั้งใจปฏิบัติหน้าที่ และยอมรับผลการกระทำของตน 3.สุจริต ละอายต่อการทำสิ่งที่ไม่ถูกต้อง ไม่เอาเปรียบและไม่แสวงหาผลประโยชน์ ยึดหลักความถูกต้อง 4.จิตสาธารณะจิตอาสา สำนึกสาธารณะ เสียสละเพื่อช่วยเหลือผู้อื่น และ 5.กตัญญู สำนึก เคารพและตอบแทนความดี อนึ่ง ข้อกตัญญูนี้เอาความดีเป็นตัวตั้งแทนบุคคล เพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาระบบอุปถัมภ์

นอกจากจะแบ่งตามช่วงวัยแล้ว ยังแบ่งออกเป็น 6 กลุ่มอาชีพ ประกอบด้วย 1.เกษตรกรรม 2.เจ้าหน้าที่รัฐ 3.พนักงานเอกชน 4.พนักงานรัฐวิสาหกิจ 5.รับจ้างทั่วไป และ 6.ธุรกิจส่วนตัวหรือประกอบอาชีพอิสระ แบ่งเป็น “เกณฑ์วัด 5 ระดับ คือปรับปรุงด่วน (น้อยที่สุด) น้อย ปานกลาง มาก และมากที่สุด” อนึ่ง มีตัวอย่างคำถามในหมวด “ความพอเพียง” สำหรับประชากรวัย 25-40 ปี ซึ่งใช้ในการสำรวจปี 2564 จนถึงการสำรวจปี 2565 จำนวน 9 ข้อ ดังนี้

1.ฉันใช้จ่ายตามความจำเป็นโดยไม่ต้องยืมเงินผู้อื่น 2.ฉันยอมเป็นหนี้เพื่อซื้อสินค้าราคาแพงหากทำให้ตนเองมีภาพลักษณ์ที่ดีขึ้น 3.ฉันพอใจกับชีวิตที่เป็นอยู่ ไม่อยากได้หรืออยากเป็นเหมือนคนอื่น 4.ฉันพิจารณาถึงความจำเป็นและคุ้มค่าก่อนตัดสินใจใช้จ่าย 5.ฉันคิดไตร่ตรองเรื่องต่างๆ อย่างรอบคอบก่อนลงมือทำ6.ฉันตัดสินใจเรื่องต่างๆ โดยใช้อารมณ์ความรู้สึกมากกว่าเหตุผล7.ฉันวางแผนการใช้ชีวิตทั้งระยะสั้นและระยะยาว 8.ฉันไม่สนใจที่จะเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ แม้สิ่งนั้นจะมีผลกระทบต่อฉันก็ตาม และ 9.ฉันเตรียมพร้อมรับความเปลี่ยนแปลงที่จะเกิดขึ้นในอนาคต

สำหรับการสำรวจของปี 2564 นั้นไม่สามารถสำรวจให้กว้างครบทั้ง 77 จังหวัดได้เนื่องด้วยข้อจำกัดด้านงบประมาณ จึงใช้วิธีสุ่มกลุ่มตัวอย่างใน 6 ภาค สำหรับประชากรวัย 25-40 ปีได้มาทั้งสิ้น 8,009 คน พบว่า ประชากรช่วงวัยดังกล่าวในปี 2564ค่าเฉลี่ยทั้ง 5 กลุ่ม อยู่ในระดับปานกลางถึงมาก โดยความกตัญญูนั้นมาเป็นอันดับ 1 รองลงมาคือ จิตสาธารณะ อันดับ 3พอเพียง อันดับ 4 สุจริต และอันดับ 5 มีวินัย/รับผิดชอบ ซึ่ง 3 อันดับแรกนั้นอยู่ในระดับมาก ส่วน 2 อันดับหลังนั้นอยู่ในระดับปานกลาง

รศ.นพ.สุริยเดว กล่าวต่อไปว่า “สถานการณ์คุณธรรมในสังคมไทยประจำปี 2565” แบ่งเป็น 1.ช่วงอายุ 13-24 ปีกลุ่มตัวอย่าง 6,335 คน แบ่งเป็นช่วงอายุ 13-15 ปี ร้อยละ 28.27อายุ 16-20 ปี ร้อยละ 57.87 และอายุ 21-24 ปี ร้อยละ 13.86เป็นชาย ร้อยละ 37.92 หญิง ร้อยละ 50.97 และเพศทางเลือก ร้อยละ 11.11 ระดับการศึกษาของกลุ่มตัวอย่าง 3 อันดับแรกคือ ม.ปลาย ม.ต้น และป.ตรี-ป.โท

ภูมิลำเนา มาจากภาคกลางมากที่สุด ร้อยละ 33.34รองลงมา ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ร้อยละ 22.15 อันดับ 3 ภาคเหนือ ร้อยละ 14.85 อันดับ 4 ภาคตะวันออก ร้อยละ 11.29อันดับ 5 ภาคตะวันตก ร้อยละ 10.67 และอันดับ 6 ภาคใต้ ร้อยละ 7.73 “คะแนนเฉลี่ยคุณธรรม 5 ด้านของประชากรไทยอายุ 13-24 ปีนั้น อยู่ที่ระดับปานกลาง และเมื่อแยกดู 5 ด้าน มีเพียงความกตัญญูเท่านั้นที่อยู่ในระดับมาก” โดยมาเป็นอันดับ 1 ที่เหลืออีก 4 ด้านอยู่ในระดับปานกลาง ตั้งแต่อันดับ 2 วินัย/รับผิดชอบ อันดับ 3 จิตสาธารณะ อันดับ 4 พอเพียง และอันดับ 5 สุจริต

2.ช่วงอายุ 25-40 ปี ซึ่งในปี 2565 ครั้งนี้มีกลุ่มตัวอย่าง 5,172 คน (น้อยกว่าปี 2564 ซึ่งมีกลุ่มตัวอย่าง 8,009 คน) แบ่งเป็นช่วงอายุ 25-30 ปี ร้อยละ 55.43 อายุ 31-35 ปี ร้อยละ 21.98 และอายุ 36-40 ปี ร้อยละ 22.58 เป็นชาย ร้อยละ 29.29 หญิง ร้อยละ 53.62 และเพศทางเลือก ร้อยละ 7.1 กลุ่มตัวอย่างจบ ป.ตรี มากที่สุด ร้อยละ 51.93 รองลงมา ต่ำกว่า ป.ตรี ร้อยละ 42 ส่วนใหญ่เป็นคนโสด รองลงมาเป็นสมรส หย่าร้าง แยกกันอยู่และม่าย ตามลำดับ

อาชีพ อันดับ 1 รับจ้างทั่วไป อันดับ 2 เจ้าหน้าที่รัฐอันดับ 3 พนักงานเอกชน อันดับ 4 ธุรกิจส่วนตัว/อิสระ อันดับ 5เกษตรกรรม และอันดับ 6 พนักงานรัฐวิสาหกิจ กลุ่มตัวอย่างอายุ 25-40 ปีในการสำรวจปี 2565 นั้น มาจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือมากที่สุด ร้อยละ 28.25 รองลงมา ภาคกลาง ร้อยละ 25.02 ภาคใต้ร้อยละ 22.7 ภาคเหนือ ร้อยละ 9.22 ภาคตะวันออก ร้อยละ 9.01 และภาคตะวันตก ร้อยละ 5.8

ผลที่พบคือ “คุณธรรมของประชากรไทยวัย 25-40 ปี ในปี 2565 ลดลงจากปี 2564 โดยระดับคุณธรรมนั้นลดลงทั้ง 5 ด้าน และในจำนวนนี้วินัยเป็นด้านที่ลดลงมากที่สุด จากระดับปานกลางลงไปอยู่ระดับน้อย” ส่วนค่าเฉลี่ยรวมนั้นลดจากระดับมากลงมาอยู่ที่ระดับปานกลาง สุดท้าย 3.ช่วงอายุ 41 ปีขึ้นไปกลุ่มตัวอย่าง 4,213 คน แบ่งเป็นช่วงอายุ 40-45 ปี ร้อยละ 31.69อายุ 46-50 ปี ร้อยละ 26.85 อายุ 51-60 ปี ร้อยละ 31.05 และอายุ 61 ปีขึ้นไป ร้อยละ 10.43 เป็นชาย ร้อยละ 39.97 หญิง ร้อยละ 58.13 และเพศทางเลือก ร้อยละ 1.9

ระดับการศึกษาส่วนใหญ่ ร้อยละ 56.44 ต่ำกว่าปริญญาตรีรองลงมา ร้อยละ 32.97 ปริญญาตรี ส่วนใหญ่สมรสแล้ว ร้อยละ 63.33รองลงมา เป็นคนโสด ร้อยละ 21.62 ที่เหลือคือหย่าร้าง ม่ายและแยกกันอยู่ ตามลำดับ อาชีพ ส่วนใหญ่ ร้อยละ 26.99 อยู่ในภาคเกษตรกรรม รองลงมา ร้อยละ 24.07 รับจ้างทั่วไป อันดับ 3 เจ้าหน้าที่รัฐ ร้อยละ 21.5 อันดับ 4 ธุรกิจส่วนตัว ร้อยละ 11.16 อันดับ 5 พนักงานเอกชน ร้อยละ 10.25 ที่เหลือทำงานอื่นๆ และเป็นพนักงานรัฐวิสาหกิจ ตามลำดับ

สำหรับกลุ่มตัวอย่างอายุ 41 ปีขึ้นไป มาจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือมากที่สุด ร้อยละ 33.8 รองลงมา ภาคใต้ ร้อยละ 29.15อันดับ 3 ภาคกลาง ร้อยละ 17.8 อันดับ 4 ภาคเหนือร้อยละ 9.21 อันดับ 5 ภาคตะวันออก ร้อยละ 5.36 และอันดับ 6 ภาคตะวันตก ร้อยละ 4.68 “คะแนนเฉลี่ยคุณธรรม 5 ด้านของประชากรไทยอายุ 41 ปีขึ้นไปนั้น อยู่ที่ระดับปานกลาง แต่ใน 5 ด้านนั้น ความพอเพียงได้น้อยที่สุดและอยู่ในระดับน้อย” ส่วนอีก 4 ด้านที่เหลือนั้น กตัญญู เป็นด้านเดียวที่ได้ระดับมากและอยู่ในอันดับ 1 รองลงมาอีก 3 ด้านคือ จิตสาธารณะ สุจริต และวินัย/รับผิดชอบ ตามลำดับ ซึ่งอยู่ในระดับปานกลาง

ในตอนแรกนี้ว่าด้วยวิธีการสร้างตัวชี้วัดในภาพรวม ส่วนตอนต่อไปจะว่ากันด้วย “จุดอ่อน” ที่น่าเป็นห่วงด้านคุณธรรมของคนไทยแต่ละช่วงวัยแบบเจาะลึก (โปรดติดตาม
ต่อในฉบับวันอาทิตย์ที่ 12 ก.พ. 2566)!!!

SCOOP@NAEWNA.COM