“ค่าจ้าง (หรือค่าแรง) ขั้นต่ำ” เป็นประเด็นที่มักถูกหยิบยกขึ้นมาถกเถียงกันเสมอโดยเฉพาะในยุค “ข้าวยากหมากแพง-ค่าครองชีพพุ่งเกินรายได้” และยิ่งในช่วงที่ “การเมืองคึกคักเพราะใกล้เลือกตั้ง” บรรดาพรรคการเมืองมักแข่งกัน “เกทับ” ว่าถ้าได้เป็นรัฐบาลจะขึ้นค่าแรงเท่านั้นเท่านี้ ตัดสลับกับ“เสียงเตือน” จากทั้งฝ่ายผู้ประกอบการและนักวิชาการที่กังวลว่าหากขึ้นแบบไม่คิดให้รอบคอบ ก็อาจส่งผลกระทบรุนแรงต่อเศรษฐกิจไทยในภาพรวมได้

เมื่อเร็วๆ นี้ หลักสูตรผู้บริหารสื่อสารมวลชนระดับกลางด้านกิจการกระจายเสียงและกิจการโทรทัศน์ (บสก.) รุ่นที่ 11ร่วมกับ สถาบันอิศรา จัดงานสัมมนาหัวข้อ “ค่าแรงขั้นต่ำขายฝันแรงงานไทย?” รวบรวมตัวแทนหลายภาคส่วนมาคุยกันเรื่องค่าจ้างแรงงาน อาทิ ธนิต โสรัตน์ รองประธานสภาองค์การนายจ้างผู้ประกอบการค้าและอุตสาหกรรมไทย ชี้ว่า นโยบายค่าแรงขั้นต่ำเป็นการ “โฆษณาชวนเชื่อ” ซึ่งพรรคการเมืองก็ทำตามที่หาเสียงไว้จริง

นั่นเพราะ 1.คนจ่ายไม่ใช่พรรคการเมืองแต่เป็นนายจ้าง กับ 2.ไม่ได้ยุ่งเกี่ยวกับนโยบายการเงินการคลังของประเทศ และ 3.ไม่เกี่ยวข้องกับหนี้สาธารณะ นอกจากนั้นก็ต้องบอกว่าที่สอนกันโดยอ้างเรื่องแรงงานถูกขูดรีด นั่นเป็นเรื่องเมื่อ 200 ปีก่อน รวมถึงเมื่อหลายสิบปีก่อนจะมาเป็นผู้ประกอบการ ตนเองก็เคยเป็นลูกจ้างและร่วมกับสหภาพแรงงานประท้วงนายจ้างเช่นกัน แต่ในปัจจุบันไม่เป็นเช่นนั้นอีกแล้ว

โดยจะเห็นว่า ระยะหลังๆ การชุมนุมประท้วงของแรงงานลดลง แต่กลับกันคือสภาพการจ้างงานตึงตัว ผู้ประกอบการหาคนทำงานยากทั้งระดับล่าง กลางและสูง มีการแย่งตัวแรงงานกันสูงมาก เด็กจบใหม่ถึงขั้นนายจ้างต้องหาข้อมูลแบบเจาะเป็นรายคนแล้วติดต่อไปชวนมาทำงาน แม้กระทั่งแรงงานต่างด้าวก็มีการสื่อสารกัน ที่ไหนให้ค่าแรงมากกว่าก็พร้อมจะออกจากที่เก่าไปหาทำงานที่ใหม่นั้นทันที ขณะเดียวกัน ยังมีกฎหมายออกมาควบคุม หากนายจ้างไปขูดรีดแรงงานก็อาจถูกลงโทษถึงขั้นติดคุก แม้จะมีปัญหาเรื่องการบังคับใช้บ้างก็ตาม

“คุณต้องเข้าใจว่าค่าจ้างไม่ได้ขึ้นแค่ของคุณ ในห่วงโซ่อุปทานสินค้า อย่างน้ำ 1 ขวด มีตั้งแต่โรงงานทำพลาสติกเม็ดแล้วขายให้กับโรงงานขึ้นรูป ค่าจ้างบวกเข้าไปในราคาเม็ดพลาสติกคูณด้วยภาษีมูลค่าเพิ่ม 7% ใส่เข้าไปในน้ำขวด ซื้อจุกก็ต้องมีค่าจ้างโรงงานทำจุก มีภาษีมูลค่าเพิ่ม 7% สินค้า 1 ชิ้น มันมีโซ่อุปทานอย่างน้อย 10 บริษัท ทุกบริษัทค่าจ้างเพิ่มขึ้น บริษัทที่ไฮเทคก็อาจเพิ่ม 3-5% แต่อุตสาหกรรมที่ใช้แรงงานมากๆ ก็ 20% มันจะถูกผลักภาระไปที่ผู้บริโภค” ธนิต กล่าว

รองประธานสภาองค์การนายจ้างผู้ประกอบการค้าและอุตสาหกรรมไทย ยังกล่าวอีกว่า เป็นที่เข้าใจได้ว่าใครๆ ก็อยากได้ค่าแรงอัตราสูงกันทั้งนั้น แต่ก็ต้องเข้าใจด้วยเช่นกันว่า “บริบทของไทยยังขายแต่ของถูกๆ” เช่น ขายข้าวแข่งกับเวียดนามหรืออินโดนีเซีย หรือรับจ้างผลิตสิ่งทอ รับจ้างผลิตชิ้นส่วนอิเล็กทรอนิกส์ หากใช้ค่าแรงอัตราเดียวกับประเทศที่พัฒนาแล้ว อาทิ สิงคโปร์ ญี่ปุ่น ออสเตรเลีย ผลคือภาคธุรกิจไปไม่รอดแน่นอน

สอดคล้องกับความเห็นของ นภสร ทุ่งสุกใส ที่ปรึกษาวิชาการแรงงาน สำนักงานปลัดกระทรวงแรงงาน กล่าวว่า มี 3 ด้านหลักที่มีผลต่อการกำหนดค่าแรงขั้นต่ำ คือ 1.ความจำเป็นในการครองชีพของลูกจ้าง 2.ความสามารถในการจ่ายของนายจ้าง และ 3.สภาพเศรษฐกิจและสังคมโดยรวม และทั้ง 3 ด้านนี้ถูกกำหนดในกฎหมาย ดังนั้นคณะกรรมการพิจารณาค่าจ้างจะเอาปัจจัยอื่นๆ มาพิจารณาไม่ได้

ทั้งนี้ การที่จะปรับค่าจ้างขั้นต่ำในแต่ละครั้ง ที่สำคัญที่สุดคือผลิตภาพแรงงานเป็นตัวที่ดึงให้สูตรนี้สูงขึ้น แล้วอัตราการสมทบของแรงงานต่อผลิตภัณฑ์มวลรวม (GDP) จังหวัด ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้ GDP ประเทศเพิ่มขึ้น ขณะที่มีพรรคการเมืองหาเสียงขึ้นค่าแรงโดยอิงกับระยะเวลาอีกประมาณ 5 ปีข้างหน้า หรือราวปี 2570 ซึ่งก็จะชนกันทั้งครบวาระรัฐบาล ครบวาระแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 13 และยุทธศาสตร์ชาติระยะที่ 2 คำถามคือเมื่อถึงวันนั้นจะทำได้หรือไม่

“เราจะต้องทำให้อัตราสมทบแรงงาน หมายถึงรายได้ของแรงงานต่อ GDP เพิ่มขึ้นไปถึง 0.5 ปัจจุบันคือ 0.34 ผลิตภาพแรงงานถ้าจะไปถึงจุดนั้น คุณต้องมีเฉลี่ยร้อยละ 27.15 แล้วปัจจุบัน Productivity เรา 3-5% แล้วเราจะไปถึง 27.15 เพื่อที่จะไปตรงนั้น แสดงว่า Productivity แต่ละปีต้องมีเพิ่มมากกว่า 30-35 จากปัจจุบันที่มันแค่ 3-5% ถามว่าได้หรือไม่GDP ของประเทศต้องเพิ่มขึ้นเฉลี่ยไปจนจบแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ไม่น้อยกว่าร้อยละ 6 ถึงจะดึงขึ้นไปสูงๆ ได้ ถามว่าได้หรือไม่ก็เป็นเรื่องของอนาคต” นภสร กล่าว

เช่นเดียวกับ รศ.ดร.ยงยุทธ แฉล้มวงษ์ ที่ปรึกษาฝ่ายการวิจัยนโยบายทรัพยากรมนุษย์ สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) กล่าวว่า ถ้าดูสูตรการคำนวณค่าจ้างขั้นต่ำ มีปัจจัยต้องพิจารณาคือผลิตภาพ (Productivity) คำถามคือประเทศไทยจะเพิ่มได้หรือไม่ ผ่านมา 50 ปี ไทยยังคงเป็น “ผู้รับจ้างผลิต (OEM)” สินค้าเกษตรก็ยังคงขายแต่สินค้าตั้งต้น (Primary Product) ช่วงไหนผลผลิตราคาดีหรือส่งออกได้มากก็ดีไป ซึ่งตามสูตรทางเศรษฐศาสตร์ชี้ว่า “ผลิตภาพ(Productivity) กับค่าแรง (Wage) ต้องได้สมดุลกัน” หรือไม่ผลิตภาพก็ต้องสูง ค่าแรงจึงจะสามารถขึ้นได้ในขณะที่สถานประกอบการก็ยังอยู่รอดได้ด้วย

แต่หากมองไปให้ไกลกว่านั้น อาจารย์ยงยุทธ ตั้งข้อสังเกตว่า “โครงสร้างการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศไทยกระจุกตัวอยู่เพียงบางพื้นที่” เช่น ภาคกลาง (อาทิ กรุงเทพฯ) รวมถึงกลุ่มจังหวัดทางภาคตะวันออก (ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ระยอง) มาตั้งแต่ยุคอีสเทิร์นซีบอร์ด (Eastern Seaboard) จนถึงปัจจุบันที่เป็นยุคอีอีซี (EEC) ทำให้เกิด “ต้นทุนการเคลื่อนย้ายแรงงาน” จากภูมิภาคอื่นๆ มายังพื้นที่เหล่านี้เพราะในบ้านเกิดไม่มีงานให้ทำ อีกทั้งยังก่อให้เกิดปัญหาสังคมด้วย เพราะเมื่อคนวัยแรงงานต้องทิ้งบ้านเกิดก็ส่งผลกระทบต่อสถาบันครอบครัว ไม่มีใครดูแลพ่อแม่ที่แก่เฒ่า อีกทั้งคนชราดังกล่าวยังต้องดูแลบุตรหลานของคนวัยแรงงานที่ส่งกลับภูมิลำเนาไปฝากเลี้ยงอีก

“เด็กต่างจังหวัดส่งเงินทุกเดือน ได้เงินมา 5-6 พันบาท ไม่รู้ตามค่าจ้างขั้นต่ำหรือเปล่า ก็ส่งไปที่บ้าน 1 ใน 3 เพื่อจะไปเลี้ยงหลานเลี้ยงคนแก่ที่บ้าน เห็นไหมว่าปัญหาเราข้ามจากเศรษฐกิจไปสังคมแล้ว เพราะความเหลื่อมล้ำในการที่เรากระจุกกันในส่วนกลางของประเทศ หลักลึกๆ ทางเศรษฐศาสตร์ที่ว่ากระจาย เราไม่กระจาย เพราะอุตสาหกรรมอยากทำอะไรเร็วๆ ที่มันสะดวกเอาใจต่างชาติเขา” อาจารย์ยงยุทธ กล่าว

ขณะที่ในฝั่งแรงงาน สาวิทย์ แก้วหวาน ประธานคณะกรรมการสมานฉันท์แรงงานไทย (คสรท.) ให้ความเห็นว่า “ควรเลิกพูดเรื่องค่าแรงขั้นต่ำกันเสียที เพราะค่าแรงขั้นต่ำหมายถึงฐานที่จะต่ำกว่านี้ไปอีกไม่ได้แล้ว แต่ต้องเปลี่ยนผ่านไปสู่การจัดทำโครงสร้างค่าจ้าง” หมายถึงทุกปีแรงงานต้องได้ค่าแรงเพิ่มขึ้น ซึ่งจะไปดูปัจจัยต่างๆ เช่น ดัชนีเงินเฟ้อ ฯลฯ แล้วมาคุยกันว่าค่าแรงควรจะเป็นเท่าไร แต่ที่เป็นปัญหาจริงๆ คือแรงงานยังมีข้อจำกัดด้านสิทธิการรวมกลุ่มซึ่งมีผลต่อการเจรจาต่อรอง อันหมายถึงเรื่องค่าจ้างที่เป็นธรรมด้วย

“เรามีผู้ใช้แรงงานกว่า 40 ล้านคนแต่การรวมกลุ่มเป็นสหภาพแรงงานมีอยู่เพียง 6 แสนกว่าคนเท่านั้น กลไกการเจรจาต่อรองมันจึงไม่เกิดขึ้น ดังนั้น ความร่ำรวยกับความยากจนมันจึงห่างกันเยอะ นี่ก็เป็นปัญหาอย่างหนึ่งที่ผมคิดว่าเป็นปัญหาเชิงโครงสร้าง ที่เราจะต้องขบคิดและหาทางออกกันว่าระบบเศรษฐกิจที่มันเกี่ยวข้องกับคนส่วนใหญ่โดยเฉพาะเรื่องค่าจ้างแรงงานมันควรจะเป็นเท่าไร” สาวิทย์ กล่าว

ประธานคณะกรรมการสมานฉันท์แรงงานไทย ยังกล่าวถึงปัญหาของแรงงานที่เป็น “ลูกจ้างภาครัฐ (ซึ่งไม่ใช่ข้าราชการ พนักงานราชการ หรือพนักงานรัฐวิสาหกิจ)” หมายถึงกลุ่ม “ลูกจ้างเหมางานสัญญาจ้างชั่วคราว” คนกลุ่มนี้ไม่มีความมั่นคงในอาชีพ อีกทั้ง “ได้รับค่าจ้างน้อยกว่าค่าแรงขั้นต่ำของลูกจ้างในภาคเอกชนเสียอีก” เช่น ครูอัตราจ้างได้เงินเดือนเพียง 6,000 บาท เพียงแต่ที่อยู่ได้เพราะเป็นคนในพื้นที่และพึ่งพาข้าวปลาอาหารจากครอบครัว

อีกด้านหนึ่ง สุนทรี หัตถี เซ่งกิ่ง กรรมการสมาคมเครือข่ายแรงงานนอกระบบ (ประเทศไทย) กล่าวว่า ในการสำรวจจำนวนแรงงานโดยสำนักงานสถิติแห่งชาติ ครั้งล่าสุดไตรมาส 4 ของปี 2565 แรงงานไทย 39 ล้านคน เป็นแรงงานในระบบ 19 ล้านคน นอกระบบ 20 ล้านคน โดยแรงงานนอกระบบ หมายถึงแรงงานที่ไม่ได้อยู่มีสภาพการจ้างงานที่เป็นทางการ เช่น รับงานเย็บเสื้อโหลจากโรงงานมาทำที่บ้าน ขับแท็กซี่-มอเตอร์ไซค์รับจ้าง หาบเร่แผงลอย ลูกจ้างทำงานบ้าน ฯลฯ ดังนั้นจึงไม่มีเรื่องของค่าแรงขั้นต่ำ จะประกาศอัตราเท่าไรก็ไม่มีผลกับแรงงานกลุ่มนี้

“รัฐต้องรับประกันค่าจ้างขั้นต่ำหรือค่าจ้างที่เป็นธรรม อันนี้เป็นความฝัน ค่าจ้างที่เพียงพอต่อการดำรงชีพต้องครอบคลุมกลุ่มแรงงานนอกระบบที่มีนายจ้าง แต่กลุ่มที่ไม่มีนายจ้างรัฐก็ต้องประกันรายได้ รัฐมีโอกาสการจ้างงานตั้งเยอะ คนที่เย็บเสื้อผ้าเป็นทำไมรัฐไม่จ้างเขาเย็บเสื้อโรงพยาบาล ทำไมไม่จ้างเย็บเสื้อนักเรียน ผ้าห่ม ที่นอนนักเรียนซึ่งเป็นโรงเรียนของรัฐ ทำไมรัฐเอางานแบบนี้ซึ่งจัดซื้อจัดจ้างได้ให้ธุรกิจหมดเลย ทำไมไม่เอามาให้กลุ่มชาวบ้านที่เป็นแรงงานนอกระบบ เพื่อที่จะได้มีรายได้” สุนทรี กล่าว

SCOOP@NAEWNA.COM