“การกิน” ถือเป็นความสุขขั้นพื้นฐานของมนุษย์ โดยแต่ละคนต่างจัดให้การกินมีระดับความสำคัญที่สร้างความสุขให้ตนเองมากน้อยแตกต่างกันไป แต่การกินก็ไม่เพียงแต่จะมอบความสุขให้มนุษย์เพียงอย่างเดียวเท่านั้น อีกด้านหนึ่งก็ยังมีความเสี่ยงที่จะทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บขึ้นได้ด้วย หากเป็นการกินที่ไม่เหมาะสม โดยเฉพาะ“การกินหวาน” ที่มากเกินไป

ผศ.ทพญ.ดร.อารีรัตน์ นิรันต์สิทธิรัชต์ อาจารย์ประจำภาควิชาทันตกรรมครอบครัวและชุมชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เปิดเผยว่า การสร้างความรอบรู้ด้านสุขภาพ (HealthLiteracy) ให้กับนักศึกษาทันตแพทย์เป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งโดยเฉพาะเรื่องการบริโภคหวาน เนื่องจากไม่ได้มีผลกระทบแค่ทำให้ฟันผุ แต่ถ้ามีปัจจัยเสี่ยงอื่นร่วม ไม่ว่าอาหาร ความเครียด สุขอนามัย การสูบบุหรี่ ดื่มแอลกอฮอล์ การออกกำลังกาย หรือการบาดเจ็บ ก็จะทำให้เกิดอีกหลายโรคตามมา อาทิ โรคอ้วน เบาหวาน มะเร็ง โรคหัวใจและหลอดเลือดโรคทางเดินหายใจ จิตเวช โรคปริทันต์ โรคผิวหนัง เกิดการบาดเจ็บของฟันและกระดูก เป็นต้น

“การทำงานคงทำเฉพาะด้านทันตกรรมอย่างเดียวไม่ได้ต้องทำร่วมกับส่วนอื่นด้วย ซึ่งอาจรวมถึงปัจจัยเกี่ยวกับผู้ผลิต ผู้จำหน่าย การเลี้ยงดูเด็กของผู้ปกครอง การศึกษา การออกนโยบายที่ทำให้คนเข้าถึงอาหารเพื่อสุขภาพ หรืออาหารหวานน้อย ฯลฯ”อาจารย์ประจำภาควิชาทันตกรรมครอบครัวและชุมชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กล่าว

ผศ.ทพญ.ดร.อารีรัตน์ กล่าวว่า ที่ผ่านมา ภาควิชาทันตกรรมครอบครัวและชุมชน ได้บูรณาการเรื่องไม่กินหวาน เข้าไปอยู่ในหลักสูตร ตั้งแต่ชั้นปีที่ 2-6 ซึ่งในชั้นปีที่ 2-4 จะเป็นการเลคเชอร์ ในภาคทฤษฎี คือแนวคิดพื้นฐานทันตกรรมชุมชน การส่งเสริมสุขภาพช่องปาก ระบาดวิทยาช่องปากและชีวสถิติสำหรับทันตแพทย์ ยกกรณีตัวอย่างต่างๆ ที่เกิดขึ้น เพื่อให้นักศึกษาเห็นความสำคัญของการไม่กินหวาน

ขณะที่หลักสูตรการเรียนการสอน ชั้นปีที่ 5 ให้ทำกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพในชุมชน โดยแบ่งเป็นกลุ่มละ 8-10 คนเรียนรู้จากโครงงานภายในระยะเวลา 5 สัปดาห์ หรือ 96 ชั่วโมง

ตัวอย่างเช่น โครงงาน #ให้มันจบที่จานเรา เป็นการจัดบูธกิจกรรมความรอบรู้ด้านสุขภาพ ให้เกิดการมีส่วนร่วมแบบโต้ตอบ ในประเด็นอาหารเพื่อสุขภาพ ปริมาณน้ำตาล และโซเดียมในอาหาร มีการขอความร่วมมือจากร้านค้าในคณะทันตแพทย์ทำอาหารทางเลือกเพื่อสุขภาพ และจัดทำโปสเตอร์ประชาสัมพันธ์เมนูอาหารให้กับร้านค้า

ขณะเดียวกันก็มีแบบสำรวจความรู้และความเข้าใจเรื่องการเลือกซื้อและรับประทานอาหารของนักศึกษามหาวิทยาลัยเชียงใหม่ หรือโครงงาน “Less (sweet) is more (healthy)” สร้างสิ่งแวดล้อมที่มีเครื่องดื่มหวานน้อยในโรงเรียนบ้านป่าบง ต.หนองหาร อ.สันทราย จ.เชียงใหม่ ผ่านการปรุงน้ำหวานของแม่ครัว พร้อมทั้งกระตุ้นนักเรียนและครู ให้เกิดความตระหนักในการเลือกบริโภคเครื่องดื่มและอาหาร

สำหรับนักศึกษาปี 6 แบ่งเป็นกลุ่มละ 4 คน ออกฝึกงานในโรงพยาบาลต่างๆ 4 สัปดาห์ เป็นการปฏิบัติในบริบทการทำงานจริง เช่น กลุ่มฝึกงานที่โรงพยาบาลแม่ใจ จ.พะเยา ได้สำรวจ ทำแผนที่รสชาติอาหารในชุมชน เพื่อเฝ้าระวังการระบาดของรสชาติอาหารและการจัดการความเสี่ยง จากนั้นออกแบบนวัตกรรม “สะกิดพฤติกรรม” เพื่อลดการกินหวาน-เค็ม ของลูกค้าในร้านกาแฟ และร้านอาหาร โดยใช้หลักการออกแบบความคิด Design thinking และทฤษฎี nudge theory

ทางด้าน ผศ.ทพญ.ดร.ปิยะนารถ จาติเกตุ อาจารย์ประจำสาขาวิชาทันตกรรมครอบครัวและชุมชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กล่าวถึงการทำกิจกรรมร่วมกับเครือข่ายเด็กไทยไม่กินหวานมากว่า 20 ปี จึงตระหนักดีว่า ถ้าต้องการให้คนมีสุขภาพดี ต้องกระตุ้นให้เกิดการสร้างความรอบรู้หรือตระหนักรู้ด้านสุขภาพ โดยเฉพาะการไม่กินหวานในทุกกลุ่ม

โดยที่ผ่านมา เคยนำนักศึกษาทันตแพทย์ออกไปทำงานร่วมกับ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลขัวมุง อ.สารภี จ.เชียงใหม่ ส่งเสริมกิจกรรมเพื่อสุขภาพทั้งในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ผู้สูงอายุในโรงเรียนผู้สูงอายุ และกลุ่มผู้ป่วยเบาหวาน โดยในเด็กเล็ก ได้ทำโครงการ “น้ำเปล่าเราเลือกได้”ส่งเสริมให้ดื่มน้ำเปล่า ผ่านเพลงและท่าเต้นประกอบ ปรากฏว่า เด็กเล็กสนใจมาก นำไปพูดคุยกับผู้ปกครอง และคนในบ้านให้เลือกกินน้ำเปล่าเป็นหลัก

ขณะที่กลุ่มผู้สูงอายุ พบว่า ชอบกินอาหารที่ขบเคี้ยวง่ายเมื่อร่วมกันทำกิจกรรมต่างๆ ที่จัดให้แล้ว เช่น การถ่ายรูป การแสดง การให้ความรู้เรื่องน้ำตาลในอาหารหรือเครื่องดื่ม ช่วงพักเบรกก็แจกวุ้นหวานน้อย ที่มีทั้งวุ้นผลไม้ วุ้นกะทิ แถมวิธีการทำง่าย ผู้สูงอายุสามารถนำไปทำเองที่บ้านได้

และในกลุ่มผู้ป่วยเบาหวาน ทำที่ตลาด ให้คนเลือกว่าสิ่งที่กินมีน้ำตาลมากน้อยแค่ไหน และให้จัดลำดับความหวานของอาหาร ขนม ผลไม้ต่างๆ เรียงลำดับตามปริมาณน้ำตาล ทำให้ผู้ป่วยเบาหวานที่มาร่วมกิจกรรมได้รับความรู้ และหลีกเลี่ยงอาหาร เครื่องดื่มรสหวานในชีวิตประจำวันได้ เพราะบางคนไม่เคยรู้มาก่อนว่า การกินมะขามหวาน ก็ส่งผลกระทบถึงระดับน้ำตาลในเลือดได้

ทั้งนี้ จากการศึกษาด้วยการทบทวนวรรณกรรม ของคณะทันตแพทยศาสตร์ มช. พบตัวอย่างที่น่าสนใจ กรณีรัฐนิวยอร์ก สหรัฐฯ ได้กำหนดให้ร้านอาหาร ติดป้ายแสดง
ปริมาณแคลอรี่ข้างเมนู เพื่อเป็นข้อมูลแก่ผู้บริโภค ซึ่งผลการศึกษาพบว่า การติดป้ายแสดงปริมาณแคลอรี่มีผลต่อการตัดสินใจเลือกอาหาร ขณะเดียวกัน การศึกษาเปรียบเทียบการเลือกอาหาร เวลาที่มีป้ายแสดงปริมาณแคลอรี่ และร้านที่ไม่มีพบว่า ป้ายแสดงปริมาณแคลอรี่ มีผลต่อการตัดสินใจเลือกอาหาร

นอกจากนี้ ยังมีการศึกษาที่พบว่า ป้ายแสดงปริมาณแคลอรี่ในเครื่องดื่มที่มีน้ำตาล มีผลต่อการตัดสินใจเลือกเครื่องดื่มของผู้ปกครองให้ลูก เมื่อเทียบกับเครื่องดื่มที่ไม่มีป้ายแสดง

จะเห็นได้ว่า การบริโภคอาหารและเครื่องดื่มที่มีความหวานมากเกินไป เป็นต้นเหตุของสารพัดโรค ทั้งโรคอ้วนโรคเบาหวาน มะเร็ง โรคหัวใจและหลอดเลือด รวมทั้งฟันผุ ดังนั้น การกระตุ้น-สร้างความตระหนักรู้ในเรื่องเกี่ยวกับอาหารเพื่อสุขภาพ จึงเป็นเรื่องที่ดี ที่ควรส่งเสริม เพื่อให้ประชาชนมีความรู้ ความเข้าใจในการที่จะดูแลสุขภาพของตัวเองให้ดีขึ้น