“ช่วงที่เราได้ออเดอร์ ถามว่าออเดอร์แต่ละอย่างแต่ละประเภทที่เราได้มา มันจะมีช้ามีเร็ว มีระยะทางใกล้ – ไกล มันเสี่ยงทุกออเดอร์ต่อการไปส่งลูกค้า น้ำหกข้าวหก มีอุบัติเหตุ พูดตรงๆ เราเป็นคนขับรถไว บางคนจะถามว่าทำไมได้ออเดอร์เยอะจัง? ทำไมได้ 5 ตัว 10 ตัว? ถามกันหลายคน ได้เงินน้อยบ้างมากบ้าง แต่ละค่ายค่ารอบไม่เหมือนกัน เราก็พูดไม่ได้นะ พยายามบอกว่ามันก็แล้วแต่ระบบเขาจะจ่ายเรา”

วนิดา ธูปโชติ ไรเดอร์ จ.พิษณุโลก กล่าวในวงเสวนา (ออนไลน์) หัวข้อ “แรงงานไรเดอร์ เข้าใจสิทธิ เข้าใจบริการ พัฒนาคุณภาพชีวิต” จัดโดยเพจ Healthy Rider ซึ่งได้รับการสนับสนุนโดย สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) เมื่อวันที่ 15 พ.ค. 2568 บอกเล่าสภาพการทำงานของไรเดอร์ หรือผู้ขี่จักรยานยนต์ส่งอาหารที่รับงานจากแพลตฟอร์มออนไลน์ ซึ่งก็มีทั้งคนที่อยู่ในนานและคนเข้ามาใหม่ ที่น่าสนใจคือ “คนรุ่นใหม่เข้ามาเป็นไรเดอร์กันมากขึ้น” หลายคนยังเป็นนักศึกษา จากปัจจัยที่บางแอปฯ เปิดให้สมัครเข้าร่วมงานได้ง่ายมาก

ขณะที่ ประภาพร วรกลีบ ไรเดอร์ จ.ฉะเชิงเทรา เล่าว่า  ระยะหลังๆ ตนวิ่งงานน้อยลงเพราะมีโรคประจำตัวคือความดัน ส่วนสภาพแวดล้อมการวิ่งงานก็ยังเป็นรูปแบบเดิมๆ ค่ารอบเป็นไปตามสภาพเศรษฐกิจ การรวมกลุ่มจะเป็นแบบกลุ่มย่อยหรือตามจุดที่ไรเดอร์อยู่กัน ปัญหาคือเมื่อฝนตกก็วิ่งงานไม่ได้ โดยเฉพาะใน จ.ฉะเชิงเทรา ที่ยังมีการก่อสร้างถนนอยู่ และโดยส่วนตัวไม่ใช่คนขี่รถเร็วเพราะเริ่มมีอายุมากแล้ว จะเน้นปลอดภัยไว้ก่อน

“ตอนนี้เขตพื้นที่ของฉะเชิงเทรา เมืองขยายไปกว้างมาก คือส่วนของบางปะกง ของบ้านโพธิ์ พื้นที่มันจะไกล บางทีเราออกไปได้งานข้างนอก เราไปไกลแล้ววิ่งกลับสภาพเราไม่คุ้นชิน เราก็ต้องปิดระบบมาเข้าเมืองก่อน เพื่อความปลอดภัยหลายอย่าง ทั้งสภาพการจราจร ชีวิตความปลอดภัยเราเพราะเราไม่คุ้น ถ้ายิ่งเป็นกลางคืนหรือเวลามันเริ่มมืดแล้วเราก็ต้องระวังไว้นิด เนื่องจากสภาพเศรษฐกิจอะไรหลายๆ อย่าง เราก็ต้องเซฟตัวเองไว้ก่อนอันดับแรก” ประภาพร กล่าว  

ด้าน สมประสงค์ พร้อมเพรียง ไรเดอร์ จ.ลพบุรี กล่าวถึงการก่อสร้างหรือปรับปรุงถนนและท่อระบายน้ำซึ่งเชื่อมโยงกับปัญหาสุขภาพจากการทำงานของไรเดอร์ ว่า ความอันตรายจะมากขึ้นหากต้องวิ่งงานช่วงกลางคืน นอกจากนั้นการก่อสร้างยังทำให้เกิดฝุ่น PM2.5 หนาแน่นมาก  รวมถึงสภาพอากาศแปรแปรวน เดี๋ยวก็ร้อนบ้างฝนตกบ้าง ทำให้ไรเดอร์ป่วยเป็นไข้หวัดกันมาก เมื่อเป็นแล้วก็ต้องหยุดพักไปพบแพทย์

“ตอนนี้ไรเดอร์ที่วิ่งประจำต้องวิ่งงานเพิ่มระยะเวลาขึ้นเพื่อให้ได้ยอดที่เท่าเดิม เพราะว่ามีไรเดอร์เปิด ID (ลงทะเบียนสมัครเข้าร่วม) มาใหม่เยอะมาก มันจะกลายเป็นการกระจายออเดอร์ไปให้ ID ใหม่และเก่าที่วิ่งผสมผสานกันไป แต่ว่าคนที่วิ่งประจำถ้าเขาจะเอายอด 1,000 ปกติเขาวิ่งแค่ 9 - 10 ชั่วโมง แต่เขาต้องเพิ่มไปเป็น 12 – 13 ชั่วโมง เวลาในการพักผ่อน ดูแลตัวเองก็จะน้อยลง” สมประสงค์ ระบุ   

บวร ทรัพย์สิงห์ นักวิชาการ สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อธิบายความหมายของแรงงานนอกระบบ โดยข้อมูลจากสำนักงานสถิติแห่งชาติ แรงงานนอกระบบก็คือแรงงานที่อาจไม่ได้รับความคุ้มครอง ไม่มีหลักประกันจากการทำงาน ซึ่งแรงงานนอกระบบจะมี 3 รูปแบบ คือ 1.แรงงานอิสระ เป็นผู้ประกอบการ เป็นนายจ้างของตัวเอง เช่น หาบเร่แผงลอย ลูกจ้างภาคเกษตร แท็กซี่ – มอเตอร์ไซค์รับจ้าง เก็บของเก่า

2.มีนายจ้างแต่กฎหมายไม่คุ้มครองด้านสิทธิประโยชน์ต่างๆ เช่น ไรเดอร์ เกษตรพันธะสัญญา ลูกจ้างทำงานบ้าน และ 3.แรงงานในธุรกิจขนาดจิ๋ว เช่น ลูกจ้างหาบเร่แผงลอย ลูกจ้างร้านนวด “ทั้งนี้ ร้อยละ 61 ของคนทำงานทั่วโลกเป็นแรงงานนอกระบบ” ซึ่งเป็นแรงงานที่มีปัญหาร่วมกัน คือ 1.ความมั่นคงทางอาชีพและรายได้ ทำงานได้ค่าจ้างเป็นรายครั้ง รายวันหรือรายสัปดาห์ วันที่ไม่มีงานหรือทำงานไม่ได้ ย่อมทำให้รายได้ลดลง

2.ความเสี่ยงในการทำงาน จากอุบัติเหตุหรือภาวะเจ็บป่วย 3.สิทธิการคุ้มครองทางสังคม เช่น วันหยุด – วันลา ที่ไม่มีกฎหมายคุ้มครองเหมือนแรงงานในระบบ 4.การรวมกลุ่ม ทำได้ยากเพราะงานชุก และ 5.กฎหมายและนโยบาย ซึ่งไม่เห็นแรงงานนอกระบบเป็นสมาชิกส่วนหนึ่งของสังคม รวมถึงสังคมก็มีอคติ ขณะเดียวกัน “สังคมสูงวัยก็เป็นปัจจัยท้าทายเพิ่มเติมเข้ามา” เพราะเมื่ออายุมากขึ้น ขาดรายได้จากแรงงานประจำก็ผันตัวมาเป็นแรงงานนอกระบบ ส่งผลให้แรงงานนอกระบบมีจำนวนเพิ่มมากขึ้นด้วย

ทั้งนี้ ปัจจุบันกระทรวงแรงงานพยายามผลักดัน “(ร่าง) พ.ร.บ.ส่งเสริมและคุ้มครองแรงงานอิสระ พ.ศ. ..” หรือขยายความคุ้มครองประกันสังคมในมาตราต่างๆ แม้จะไม่เหมือนกันในแต่ละมาตราก็ตาม และแม้ไทยจะยังไม่ได้ลงนามอนุสัญญา 87 และ 98 ขององค์การแรงงานระหว่างประเทศ (ILO) แต่ก็มีความพยายามส่งเสริมการรวมกลุ่มของแรงงานอยู่

“สิ่งที่ผมว่าน่าสนใจของไรเดอร์ มีผู้ให้ความสนใจค่อนข้างเยอะไม่ว่าจะเป็นนักวิชาการหรือสื่อสารมวลชน มีข่าวออกเยอะ สาเหตุหนึ่งที่เป็นสิ่งที่ถูกเฝ้ามองและจับตามอง คือไรเดอร์ถูกรังแกโดยทุนหรือเปล่า? หรือถูกหน่วยงานที่ต้องทำหน้าที่ในการดูแลต้องให้ความคุ้มครองไหม? แต่ว่ายังขาดการได้รับสิทธิประโยชน์เหล่านั้นไหม? นักวิชาการรวมถึงสื่อก็เฝ้ามองว่าจะขยายความคุ้มครองไปอย่างไร?” บวร กล่าว

บวร กล่าวต่อไปว่า ประเด็นไรเดอร์น่าจะมีความท้าทายหนักขึ้นเรื่อยๆ อาทิ ข้อมูลจาก Rocket Media Lab พบว่า “นับวันค่ารอบวิ่งงานมีแต่จะลดลงเรื่อยๆ เช่น เจ้าหนึ่งในปี 2561 อยู่ที่ 60 บาทต่อเที่ยว แต่ปัจจุบันลดลงเหลือ 30 บาทต่อเที่ยว” ดังนั้นความไม่มั่นคงทางรายได้ก็จะท้าทายยิ่งขึ้น อีกทั้งเมื่อดูสภาพเศรษฐกิจในปัจจุบันที่อาจนำไปสู่การเลิกจ้างแรงงานในระบบ คนเหล่านั้นก็ต้องออกมาหาอาชีพและไรเดอร์ก็จะเป็นหนึ่งในทางเลือกที่เข้าถึงได้ง่ายเมื่อเทียบกับอาชีพอื่นๆ ในกลุ่มแรงงานนอกระบบด้วยกัน ซึ่งในมุมมองของภาควิชาการ อยากให้มีการรวบรวมข้อมูล ข้อเรียกร้องหรือข้อเสนอต่างๆ อาจต้องมีเป็นระยะๆ ที่จะส่งผ่านไปถึงหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

อนึ่ง “สภาพการทำงานของไรเดอร์ไม่ได้เป็นเรื่องเฉพาะของไรเดอร์ แต่เป็นปัญหาของสังคมโดยรวมด้วย” จากพฤติกรรมการขับขี่ที่ไม่คำนึงถึงความปลอดภัยบนท้องถนน ซึ่งในวงเสวนาที่ไม่ใช่ประเด็นไรเดอร์โดยตรงอย่าง “Why Nations Fail – บทเรียนที่ประเทศไทยต้องไม่ล้มเหลว” ที่คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (ท่าพระจันทร์) เมื่อวันที่ 31 พ.ค. 2568 ก็ได้หยิบยกมาพูดถึงอยู่บ้าง

หนึ่งในวิทยากรร่วมเสวนา วิรไท สันติประภพ อดีตผู้ว่าการธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) เปิดประเด็นเรื่องปัญหาการจราจรและอุบัติเหตุบนท้องถนนที่เกี่ยวข้องกับธุรกิจส่งอาหาร ว่า เทคโนโลยีของบริษัทเหล่านี้บอกได้กระทั่งว่าไรเดอร์อยู่ตรงไหน ดังนั้นหากบริษัทมีความจริงจัง มีระบบคะแนน ใครขับขี่ฝ่าฝืนกฎจราจรก็ตัดคะแนน ลดสิทธิประโยชน์ต่างๆ ก็น่าจะช่วยได้มาก เทคโนโลยีสามารถแก้ปัญหา เป็นพลังของภาคเอกชนและผู้บริโภคสามารถช่วยผลักดันได้ นี่คือตัวอย่างของการทำธุรกิจที่ไม่สร้างผลข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์ให้กับสังคม

ส่วนที่มีสื่อตั้งคำถามว่า ในฝั่งไรเดอร์ก็ไม่ได้อยากขับขี่ฝ่าฝืนกฎจราจร เพราะก็หมายถึงการเสี่ยงอันตรายบาดเจ็บหรือเสียชีวิตของตัวไรเดอร์เองเช่นกัน แต่ในความเป็นจริงไรเดอร์มีปัญหาค่ารอบต่อเที่ยววิ่งค่อนข้างน้อย ดังที่มีข่าวว่าถึงขั้นชุมนุมประท้วงกับทางบริษัทแพลตฟอร์ม อีกทั้งแพลตฟอร์มยังมีระบบรับงานพ่วง หมายถึงการกดรับงาน 1 ครั้ง ไรเดอร์ต้องไปส่งมากกว่า 1 จุด หลายครั้งแต่ละจุดที่ระบบกำหนดมาก็อยู่กันคนละทาง

แต่ขณะเดียวกันแพลตฟอร์มก็โฆษณากับผู้บริโภคโดยเน้นการส่งอย่างรวดเร็วหรือค่าส่งราคาถูกเข้าว่า แบบนี้จะเปลี่ยนค่านิยมให้ผู้บริโภคลดเรื่องความเร็วแต่เน้นความปลอดภัยมากขึ้นได้อย่างไร เรื่องนี้เห็นว่า  ในธุรกิจไรเดอร์หรือธุรกิจเรียกรถ มีผู้ประกอบการรายใหญ่ไม่กี่ราย หากประชาชนช่วยกันออกเสียงดังๆ และทำให้ Regulator (ผู้มีอำนาจหน้าที่กำกับดูแล) ที่เกี่ยวข้องเข้ามามีบทบาท และการดำเนินการต้องคิดถึง Ecosystem (ระบบนิเวศ) หากจุดใดมีปัญหาจะเข้าไปจัดการจุดนั้นได้อย่างไร

ขณะที่ อภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ อดีตนายกรัฐมนตรี กล่าวเสริมว่า จากข้อสังเกตเรื่องแพลตฟอร์มไรเดอร์ส่งอาหาร มองว่า “เป็นตัวอย่างที่ดีว่าเหตุใดคำว่าระบบ กฎเกณฑ์ สถาบัน แรงจูงใจ จึงเป็นสิ่งสำคัญ” อย่างที่ผู้ถามนั้นบอกว่าไรเดอร์เองก็ไม่อยากอยู่ในภาวะอันตราย แต่คนกดสั่งอาหารเคยสนใจว่าไรเดอร์จะปลอดภัยหรือไม่ หรือสนใจแต่ว่าอาหารจะมาถึงเมื่อใด แล้วก็เป็นตัวชี้วัดที่ย้อนกลับไปยังแพลตฟอร์ม ดังนั้นหลายเรื่องถึงแม้จะพยายามมองว่าควรทำอย่างนั้นอย่างนี้ แต่หากมีระบบ มีกติกา มีการสร้างโครงสร้างแรงจูงใจให้ตรงกับประโยชน์ของส่วนรวม

ก็จะเป็นวิธีการที่ยั่งยืนกว่า!!!