เมื่อวันที่ 16 กันยายน 2568 ที่ผ่านมา ที่จังหวัดเชียงราย กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) โดย ศูนย์นาโนเทคโนโลยีแห่งชาติ (นาโนเทค-สวทช.) จับมือพันธมิตรทั้งองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย, สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงราย และสำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดเชียงราย ลงนามความร่วมมือในการยกระดับคุณภาพน้ำด้วย วทน. (วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม) มุ่งเป้าพื้นที่ลุ่มน้ำกก ชู “เชียงราย” พื้นที่ต้นแบบ ยกนวัตกรรมระบบกำจัดความขุ่นและสารหนูสำหรับระบบผลิตน้ำประปาหมู่บ้าน ให้สามารถกำจัดสารหนู ยกระดับคุณภาพน้ำประปาหมู่บ้านเพื่อเข้าสู่มาตรฐานน้ำประปาของกรมอนามัย นำร่องบ้านริมกก ตำบลแม่ยาว และบ้านเมืองงิม ตำบลริมกก กว่า 900 ครัวเรือน ให้ประชาชนเข้าถึงน้ำสะอาดปลอดภัยสำหรับอุปโภค-บริโภคอย่างยั่งยืน

ดร.ภญ.อุรชา รักษ์ตานนท์ชัย ผู้อำนวยการศูนย์นาโนเทคโนโลยีแห่งชาติ (นาโนเทค) สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) กล่าวว่า จังหวัดเชียงราย พื้นที่เป้าหมายในการบูรณาการความร่วมมือกับหน่วยงานในพื้นที่เพื่อการจัดการน้ำอุปโภค-บริโภคสำหรับชุมชนในภาวะปัญหาคุณภาพน้ำที่ได้ประสบ ที่ผ่านมานาโนเทคได้ทำงานร่วมกับหน่วยงานพันธมิตรในการบริหารจัดการสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะประเด็นปัญหาจัดการคุณภาพน้ำ ในการตรวจวัดและปรับปรุงคุณภาพน้ำสำหรับอุปโภคและบริโภคสำหรับชุมชน ภายใต้แผนงานบูรณาการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ ระหว่างปี 2566-2568 และได้รับทุนอุดหนุนกิจกรรมส่งเสริมและสนับสนุนการวิจัยและนวัตกรรม (แผนงานเป้าหมายสำคัญตามยุทธศาสตร์ วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม) จากสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ปีงบประมาณ 2568

“ความร่วมมือครั้งนี้มีเป้าหมายสำคัญที่จะร่วมกันนำนวัตกรรมเพื่อพัฒนามาตรฐานคุณภาพการผลิตน้ำประปาหมู่บ้านหรือระบบประปาที่ดูแลโดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เพิ่มการเข้าถึงน้ำดื่มสะอาดที่ได้มาตรฐานน้ำประปาสำหรับชุมชน สร้างความตระหนักรู้ให้ชุมชนหรือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในการตรวจวัดและปรับปรุงคุณภาพน้ำ รวมทั้งองค์กรผู้ใช้น้ำในการจัดการน้ำอุปโภคและบริโภคผ่านนวัตกรรมตรวจวัดและปรับปรุงคุณภาพน้ำโดยอาศัยองค์ความรู้จากการวิจัยและพัฒนาของนาโนเทค สวทช. ร่วมกันแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำอุปโภค-บริโภคสำหรับชุมชนในพื้นที่จังหวัดเชียงราย จากสภาพปัญหาผลกระทบทางด้านสิ่งแวดล้อมด้านน้ำโดยเฉพาะพื้นที่ลุ่มน้ำกกที่เป็นโจทย์และปัญหาสำคัญ การเสริมสร้างศักยภาพการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำด้วยวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรม เพื่อพัฒนามาตรฐานคุณภาพการผลิตน้ำประปาหมู่บ้านขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ถือเป็นการเริ่มต้น (Kick Off) กิจกรรมภายใต้แนวคิดการบูรณาการความร่วมมือเพื่อการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำจากภาคส่วนที่ทำหน้าที่ให้บริการสาธารณะหรือชุมชนโดยเฉพาะน้ำสะอาดในพื้นที่จังหวัดเชียงราย”

ดร.ณัฏฐพร พิมพะ ผู้อำนวยการกลุ่มวิจัยการเร่งปฏิกิริยา การดูดซับ และการคำนวณระดับนาโน (NCAS) นาโนเทค สวทช. และหัวหน้าโครงการวิจัยฯ กล่าวว่า โครงการนี้เป็นการบูรณาการงานวิจัยและพัฒนาด้านการบริหารจัดการน้ำของนาโนเทค เพื่อแก้ปัญหาแหล่งนํ้าดิบ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของความขุ่น สารหนู และโลหะหนักต่างๆ ด้วยโจทย์หลักคือ การเลือกใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมกับบริบทของพื้นที่ และเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชนเพื่อให้เกิดความยั่งยืน

ภายในโครงการ เริ่มตั้งแต่การกําจัดความขุ่นเพื่อประเมินปริมาณสารสร้างตะกอนที่เหมาะสม ผ่านนวัตกรรมทั้งกระบอกวัดความขุ่นแบบแผ่นสังเกตเคลื่อนที่, อุปกรณ์ช่วยตกตะกอนชนิดกวนด้วยแม่เหล็กแบบสองความเร็ว สําหรับประเมินปริมาณสารสร้างตะกอนภาคสนาม (Mobile Jar Test), เว็บไซต์ที่จะช่วยคํานวณปริมาณสารตกตะกอนสําหรับระบบผลิตนํ้าประปาหมู่บ้าน รวมถึงเซ็นเซอร์ตรวจวัดภาคสนาม (M Sense) นอกจากนี้ ยังศึกษาถึงวัสดุกรองจากวัตถุดิบในท้องถิ่นที่หาได้ง่าย ต้นทุนถูก และประสิทธิภาพดี อาทิ ถ่านกัมมันต์ ถ่านกระดูกสัตว์ ถ่านกะลาแมคคาดาเมีย หรือถ่านไม้ไผ่ ที่นำมาดัดแปรพื้นผิวให้สามารถดูดซับสารหนู และออกแบบติดตั้งถังกรองเพื่อแก้ปัญหาในพื้นที่

“ความร่วมมือนี้ นาโนเทคจะร่วมมือกับหน่วยงานพันธมิตร เช่น สทนช., อบจ.เชียงราย, สสจ. เชียงราย,ท้องถิ่นจังหวัดเชียงราย รวมทั้ง วช. กำหนดพื้นที่นำร่องใน 2 ตำบลคือ ตำบลแม่ยาว และตำบลริมกก อำเภอเมืองเชียงราย จังหวัดเชียงราย ที่จะปรับปรุงระบบผลิตนํ้าประปาให้สะอาด ปลอดภัย ได้มาตรฐาน ยกระดับคุณภาพชีวิตคนลุ่มน้ำกกอย่างยั่งยืน” ดร.ณัฏฐพร กล่าว

นางพัชรวีร์ สุวรรณิก รองเลขาธิการสำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ (สทนช.) กล่าวว่า น้ำ นับเป็นปัจจัยสำคัญสำหรับทุกภาคส่วน สทนช. เป็นหน่วยงานหลักที่ทำหน้าที่กำหนดนโยบายในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำทั้งประเทศอย่างเป็นระบบ รวมทั้งส่งเสริมการบูรณาการและการมีส่วนร่วมการจัดการทรัพยากรน้ำบนหลักธรรมาภิบาล โดยที่ผ่านมา สทนช. ได้ให้ความสำคัญและพยายามในการบริหารจัดการปัญหาทรัพยากรน้ำในพื้นที่ลุ่มแม่น้ำกก ทั้งปัญหาในมิติมหภาคจากความร่วมมือและเขตแดนระหว่างประเทศที่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพน้ำกก คุณภาพชีวิตประชาชน และมิติจุลภาคที่จะให้ประชาชนได้รับน้ำสะอาด

“วันนี้ พันธมิตรทุกภาคส่วน รวมถึง สทนช. จะร่วมกันเสริมสร้างศักยภาพการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำสู่การพัฒนาการผลิตน้ำประปาหมู่บ้านให้สะอาด ปลอดภัย ได้มาตรฐาน ยกระดับคุณภาพชีวิตคนลุ่มน้ำกกอย่างยั่งยืน และคาดหวังว่า ในระยะต่อไป ผู้แทนจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีส่วนร่วมนั้น จะนำแนวทางพัฒนาระบบประปาหมู่บ้านไปเพิ่มประสิทธิภาพระบบผลิตน้ำประปาในพื้นที่ ให้เกิดประโยชน์กับประชาชน และชุมชนนั้นๆ ในอนาคต” นางพัชรวีร์ กล่าว

นางอทิตาธร วันไชยธนวงศ์ นายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย กล่าวว่า จังหวัดเชียงรายเป็นจังหวัดที่สำคัญของภาคเหนือตอนบนด้านตะวันออก มีแม่น้ำกกไหลผ่านพื้นที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น จำนวน 16 แห่ง และมีพี่น้องประชาชนชาวเชียงรายได้ใช้ประโยชน์จากแม่น้ำกกมากกว่า 100,000 ครัวเรือน แต่ด้วยปัจจัยต่างๆ โดยเฉพาะการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Change) และปรากฏการณ์เอลนีโญ-ลานีญา เป็นต้นมา แม่น้ำกกและแม่น้ำหลายสายในพื้นที่จังหวัดเชียงราย มีการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ ทำให้พื้นที่ลุ่มแม่น้ำกกเกิดความเสียหาย และที่รุนแรง คือการพบการปนเปื้อนของโลหะหนักเกินมาตรฐานในแม่น้ำกก ซึ่งถือเป็นวิกฤตทางด้านสิ่งแวดล้อมและสุขภาพของจังหวัดเชียงราย

“เพื่อขับเคลื่อนให้จังหวัดเชียงรายเป็น “เมืองสุขภาพดี วิถีน่ายล ประชาชนมีความสุขอย่างยั่งยืน” และ Chiang Rai Wellness City องค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย เตรียมความพร้อมอย่างต่อเนื่อง รวมถึงร่วมมือกับหน่วยงานพันธมิตร ซึ่งหนึ่งในนั้นคือ นาโนเทค สวทช. ความร่วมมือในครั้งนี้ จะเป็นการยกระดับระบบบริหารจัดการน้ำ รวมถึงระบบประปาหมู่บ้านที่ได้มาตรฐาน เหมาะกับการอุปโภค-บริโภค โดยเฉพาะในพื้นที่ลุ่มน้ำกกที่มีการพบโลหะหนัก (สารหนู) เกินมาตรฐาน ส่งผลกระทบทั้งระยะสั้น และระยะยาว เช่น ผลกระทบทางเศรษฐกิจสิ่งแวดล้อม สังคม และที่สำคัญคือผลกระทบด้านสุขภาพเรามุ่งมั่นที่จะร่วมกับภาคีเครือข่ายทุกภาคส่วน จัดการปัญหาอย่างจริงจัง โดยการบูรณาการองค์ความรู้ เทคโนโลยี บุคลากรและทรัพยากรที่มีเพื่อเชียงรายของเรา” นายก อบจ. เชียงราย กล่าวย้ำ