ตามที่ทราบกันแล้วว่า ศัตรูพืชมีทั้งเป็นศัตรูพืชที่เกิดขึ้นเป็นประจำกับศัตรูพืชเฝ้าระวังที่ยังไม่เคยเกิดขึ้นแต่มีโอกาสจะเป็นศัตรูพืชที่อุบัติใหม่ได้

นางสาวสุมนา สิมาสฤษฏ์ ผู้อำนวยการกลุ่มพยากรณ์และเตือนการระบาดศัตรูพืช กองส่งเสริมการอารักขาพืชและจัดการดินปุ๋ย กรมส่งเสริมการเกษตร กล่าวว่า ปัจจัยที่ทำให้เกิดศัตรูพืชอุบัติใหม่ และกลับมาอุบัติซ้ำ ได้แก่ 1.พืช ทั้งชนิดพืช พันธุ์พืช ระดับความต้านทานต่อศัตรูพืช การปลูกพืชพันธุ์อ่อนแอเป็นสาเหตุสำคัญของการระบาดที่รุนแรง และยังเป็นแหล่งเพิ่มปริมาณศัตรูพืชอย่างไม่มีสิ้นสุดตราบเท่าอายุขัยของพืชเหล่านั้น การระบาดของศัตรูพืชจะขึ้นกับการกระจายตัวของพืชอาศัย หากปลูกพืชอาศัยชนิดที่มีความเฉพาะเจาะจงต่อศัตรูพืชหนาแน่นเป็นบริเวณกว้าง จะเหมาะสมต่อการพัฒนาการระบาดของศัตรูพืชเป็นอย่างมาก และหากพืชนั้นเป็นพันธุ์อ่อนแอด้วยแล้วจะยิ่งเป็นเหตุให้เกิดระบาดรุนแรงเพิ่มขึ้นหลายเท่า การลดความหนาแน่นของพืชด้วยการลดพื้นที่ปลูกหรือปลูกพืชพันธุ์ต้านทานแซมหรือปลูกพืชแบบผสมผสานจะช่วยลดการระบาดลงได้

เมื่อกล่าวถึงพันธุ์พืชต้านทาน แบ่งเป็น 2 ระดับ คือ 1) ความต้านทานแบบจำเพาะกับชนิดของโรคและแมลง มียีนควบคุมน้อยคู่ ลักษณะต้านทานแสดงออกอย่างชัดเจน สามารถแยกออกเป็นกลุ่มตามระดับความต้านทานได้ พืชที่มีความต้านทานแบบจำเพาะมักแสดงออกกับบางสายพันธุ์ของโรคหรือแมลงเท่านั้น 2) ความต้านทานแบบไม่จำเพาะกับชนิดของโรคและแมลง เป็นลักษณะความต้านทานที่ควบคุมโดยยีนหลายคู่ การแสดงออกของลักษณะความต้านทานจึงแยกเป็นกลุ่มชัดเจนไม่ได้ ลักษณะความต้านทานแบบไม่จำเพาะนี้อาจเรียกว่า Tolerance ก็ได้ พืชที่มีลักษณะความต้านทานแบบนี้มักแสดงความต้านทานกับโรคหรือแมลงได้หลายสายพันธุ์ และมีระดับความต้านทานต่อสายพันธุ์ต่างๆ ได้เกือบเท่ากัน ความต้านทานแบบนี้มักไม่สมบูรณ์อาจปรากฏอาการของโรคอยู่บ้างเล็กน้อย โดยทั่วไปหากพืชที่มียีนต้านทานโรคปลูกในพื้นที่กว้างเป็นจำนวนมากจะมีการผสมตัวเองทำให้มีความต้านทานสูงต่อศัตรูพืชเฉพาะสายพันธุ์ แต่สำหรับพืชที่ขยายพันธุ์จากส่วนขยายพันธุ์ เมื่อมีศัตรูพืชเข้าทำลายจะพบการระบาดอย่างรุนแรง

2.ศัตรูพืช สิ่งมีชีวิตที่สร้างความเสียหายให้แก่พืชที่ปลูก เช่น ทำความเสียหายจากการวางไข่ที่เนื้อเยื่อพืชแล้วกระตุ้นให้พืชเกิดการเจริญผิดปกติเกิดปุ่มปมขึ้น มีการปล่อยสารพิษต่อพืชทำให้เนื้อเยื่อพืชเหี่ยวแห้ง เกิดอาการคล้ายใบไหม้ ทำให้ใบพืชบิดงอผิดรูปร่างไป นอกจากนี้แมลงบางชนิดยังเป็นพาหะนำโรคมาสู่พืชได้อีกด้วย สาเหตุที่ศัตรูพืชเกิดการระบาด คือ ศัตรูพืชมีการขยายพันธุ์เพิ่มปริมาณโดยเฉพาะจากพืชอาศัยที่อ่อนแอการเพิ่มปริมาณก็จะยิ่งมากขึ้น เมื่อศัตรูพืชมีปริมาณเพิ่มขึ้นก็จะมีการแพร่กระจายจากแหล่งที่กำเนิดไปยังที่อื่นๆ โดยผ่านปัจจัยต่างๆ เช่น เศษซากพืช ดิน ลม น้ำ แม้กระทั่งส่วนขยายพันธุ์ของพืช สำหรับศัตรูพืชอุบัติใหม่เป็นศัตรูที่ไม่เคยเกิดการระบาดมาก่อน ณ สถานที่หนึ่งซึ่งต่อมากลายเป็นศัตรูพืช ณ สถานที่นั้น ซึ่งอาจมีสาเหตุจากการเคลื่อนย้ายของศัตรูพืชเองที่อพยพเข้ามาหรือแพร่กระจายโดย ลม ฝน น้ำ และพาหะอื่นๆ เช่น การแพร่กระจายของไมยราบยักษ์ จากภาคเหนือลงมายังภูมิภาคอื่นๆ ของประเทศ หรือจากการนำเข้าศัตรูพืชมาจากต่างประเทศทั้งโดยเจตนา เช่น การระบาดของผักตบชวา และไม่เจตนา เช่น การระบาดของหนอนหัวดำที่ติดมากับปาล์มประดับ หรือผลมะพร้าวที่นำเข้ามาจากประเทศในแถบอินเดีย ศรีลังกา

3.สภาพแวดล้อม นอกจากเป็นสาเหตุหนึ่งของการเกิดโรคพืชและแมลงระบาดแล้ว ยังมีอิทธิพลต่อพืช ทำให้พืชอ่อนแอเกิดโรคง่าย สภาพแวดล้อมที่กล่าวถึง ได้แก่ อุณหภูมิ ความชื้น แสงแดด ลม ความเป็นกรดและด่าง แร่ธาตุอาหาร ออกซิเจนและคาร์บอนไดออกไซด์ อินทรียวัตถุ ชนิดและเนื้อดิน ฝนและน้ำค้าง สิ่งต่างๆ เหล่านี้ล้วนมีผลต่อการเจริญเติบโตและการเข้าทำลายของศัตรูพืชทั้งสิ้น การเปลี่ยนแปลงหรือทำลายสภาพสมดุลของธรรมชาติ จะทำให้ศัตรูจากแหล่งใกล้เคียงอพยพเข้าไปยังพื้นที่ใหม่ เนื่องจากแหล่งอาศัยของมันถูกทำลาย เช่น การเปลี่ยนแปลงสภาพป่าไปเป็นพื้นที่เกษตร ทำให้เกิดการระบาดของตั๊กแตนปาทังก้า จักจั่นในไร่อ้อย หรือการระบาดของหนูในนาข้าว การเปลี่ยนแปลงของศัตรูธรรมชาติทำให้การควบคุมโดยธรรมชาติเสียสมดุลไป เกิดการระบาดของศัตรูพืชจากที่ไม่เคยระบาดมาก่อน หรือการกลับมาระบาดใหม่ในพื้นที่ที่ไม่เคยมีการระบาดมานานแล้ว

ดังนั้น เกษตรกรต้องเฝ้าระวังและติดตามสถานการณ์ของโรคและแมลงอย่างต่อเนื่อง โดยหมั่นสำรวจและตรวจสอบพื้นที่ของตนเอง เพื่อเตรียมความพร้อมหาแนวทางในการควบคุมโรคและแมลงที่อาจเกิดขึ้นได้ทันท่วงที หากเกิดการระบาดหรือมีแนวโน้มว่าจะระบาดของโรคและแมลงชนิดใหม่ๆที่ไม่เคยพบในพื้นที่หรือเคยพบเมื่อนานมาแล้ว โดยเมื่อสำรวจพบการระบาดของโรคและแมลงสามารถปรึกษาและขอคำแนะนำได้ที่กรมส่งเสริมการเกษตร หรือสำนักงานเกษตรอำเภอใกล้บ้าน