นางอัญชนา ตราโช รองเลขาธิการสำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร(สศก.) เปิดเผยผลการติดตามดำเนินโครงการส่งเสริมการผลิตข้าวอินทรีย์ ซึ่งกรมการข้าว เป็นหน่วยงานรับผิดชอบหลักเพื่อส่งเสริมกลุ่มเกษตรกรผลิตข้าวอินทรีย์ตามมาตรฐานข้าวอินทรีย์ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ โดยส่งเสริมพัฒนาการผลิตข้าวอินทรีย์ผ่านการอบรมถ่ายทอดความรู้ และตรวจรับรองมาตรฐานการผลิตข้าวอินทรีย์ เป้าหมาย 1 ล้านไร่ ระยะเวลาดำเนินโครงการตั้งแต่ ปี 2560-2564 โดยสศก.ติดตามผลดำเนินการระยะเวลา 3 ปี (ปี 2560 - 2562) พบว่า มีเกษตรกรเข้าร่วมโครงการ 107,354 ราย พื้นที่ 962,570 ไร่ เกษตรกรได้รับการถ่ายทอดความรู้เรื่องต่างๆ อาทิ การเข้าสู่มาตรฐานเกษตรอินทรีย์ การผลิตพืชตามมาตรฐาน เกษตรอินทรีย์ การผลิตตามกระบวนการรับรองแบบมีส่วนร่วม การผลิตปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพและการใช้สารชีวภัณฑ์ เป็นต้น โดยปี 2563 มีเกษตรกรที่สมัครเข้าร่วมโครงการ ปี 2560 ผ่านการประเมินในระยะปรับเปลี่ยนและจะเข้าสู่กระบวนการรับรองมาตรฐานการผลิตข้าวอินทรีย์ Organic Thailand 808 กลุ่ม 16,804 ราย คิดเป็นพื้นที่ 172,570 ไร่

จากการลงพื้นที่สอบถามเกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวม 7 จังหวัดได้แก่ เชียงใหม่ เชียงราย ลำปาง ศรีสะเกษ สุรินทร์ ร้อยเอ็ด และขอนแก่น เมื่อช่วงเดือนมีนาคมพบว่า เกษตรกร 68% สามารถนำความรู้เรื่องการผลิตข้าวอินทรีย์มาปฏิบัติได้ทั้งหมด และอีก 32% นำความรู้บางเรื่องมาปรับใช้ ได้แก่ ทำปุ๋ยหมัก ปรับปรุงดินด้วยปุ๋ยพืชสด ใช้สารชีวภัณฑ์จัดการศัตรูพืช จัดการแหล่งน้ำและทำแนวกันชน ซึ่งส่งผลดีต่อคุณภาพดิน ผลผลิต สิ่งแวดล้อม ตลอดจนสุขภาพของเกษตรกรเอง ทั้งนี้ เกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการยังประสบปัญหาการผลิต เช่น
ขาดเงินทุน อายุมาก ขาดแคลนแรงงานและแหล่งน้ำไม่เอื้ออำนวย

ส่วนด้านผลผลิตพบว่า ผลผลิตข้าวอินทรีย์ของเกษตรกรที่ปรับเปลี่ยนเป็นรูปแบบอินทรีย์ในปีแรกจะลดลงเหลือ 304 กิโลกรัมต่อไร่ เนื่องจากหยุดใช้สารเคมี แต่ปี 2562 ซึ่งเป็นปีที่ 3 ที่เข้าสู่อินทรีย์เต็มตัว จะได้รับผลผลิตเพิ่มขึ้นเป็น 376 กิโลกรัมต่อไร่ เนื่องจากพื้นดินได้รับการฟื้นฟูปรับสภาพจากเคมีเป็นอินทรีย์ มีการปรับปรุงดินต่อเนื่อง ควบคู่กับการจัดการศัตรูพืชแบบชีวภาพ ทำให้ผลผลิตเพิ่มขึ้นจากเดิม สำหรับราคาจำหน่ายที่เกษตรกรได้รับโดยเฉลี่ยพบว่า ไม่ค่อยผันผวนและมีราคาสูงกว่าข้าวที่ผลิตแบบทั่วไปประมาณ 1,500-2,000 บาทต่อตัน ขึ้นอยู่กับคุณภาพข้าวและกำหนดชนิดข้าวในการรับซื้อของโรงสี

ขณะที่การแปรรูปเพื่อเพิ่มมูลค่า มีกลุ่มเกษตรกรบางพื้นที่เริ่มสนใจแปรรูปผลผลิตข้าวเปลือกเป็นข้าวสารเองสร้างมูลค่าเพิ่มให้มากกว่าการนำข้าวเปลือกไปจำหน่ายให้โรงสี หรืออาจแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อจำหน่ายในนามกลุ่ม อาทิ วิสาหกิจชุมชนกลุ่มแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรบ้านโสกจาน อำเภอบ้านไผ่ จังหวัดขอนแก่น มีผลิตภัณฑ์จากข้าวอินทรีย์ เช่น ข้าวหอมมะลิ ข้าวไรซ์เบอร์รี่ ข้าวตัง รวมทั้งวิสาหกิจชุมชนกลุ่มหมูดำเหมยซานเกษตรพอเพียง อำเภอเทิง จังหวัดเชียงราย มีผลิตภัณฑ์จากข้าวอินทรีย์ เช่น ข้าวกล้องอินทรีย์ ข้าวกล้องเพาะงอกและน้ำข้าวกล้องอินทรีย์ รวมทั้งมีผลิตภัณฑ์ปลานิลอินทรีย์ และหมูดำอินทรีย์

ทั้งนี้ ภาพรวมเกษตรกรพึงพอใจการดำเนินงานโครงการระดับมาก ดังนั้นการพัฒนาเกษตรอินทรีย์ระยะต่อไปนอกจากส่งเสริมพัฒนาศักยภาพการผลิต ควรส่งเสริมสนับสนุนกลุ่มเกษตรกรให้หาตลาดรองรับผลผลิตเองได้ โดยเฉพาะกลุ่มเกษตรกรที่มีศักยภาพด้านแปรรูปผลผลิตและพัฒนาผลิตภัณฑ์ ต้องมีแผนประชาสัมพันธ์ มีช่องทางทำตลาดให้กลุ่มผู้บริโภคที่สนใจสินค้าเกษตรอินทรีย์เข้าถึงได้ ซึ่งถือเป็นงานที่ต้องประสานงานและบูรณาการร่วมกับหน่วยงานอื่นในการขยายตลาดสินค้าเกษตรอินทรีย์ที่มีอยู่ให้กว้างขวางขึ้น เพื่อช่วยเพิ่มรายได้ให้เกษตรกรอย่างยั่งยืน