ต้นสัปดาห์ที่ผ่านมา ข่าวใหญ่อึกทึกครึกโครม คงไม่พ้นเรื่องการเข้าตรวจค้นบ้านรอง ผบ.ตร. พลตำรวจเอกสุรเชษฐ์หักพาล ในช่วงโค้งสุดท้ายก่อนจะมีการ พิจารณาแต่งตั้ง ผบ.ตร. แทนท่านเดิมที่กำลังจะเกษียณ

ในอดีตที่ผ่านมาก่อนปี พ.ศ.2547 บรรดาหมายต่างๆ ว่าจะเป็นหมายค้นหรือหมายจับนั้น ผู้ที่สามารถออกหมายได้นอกจากศาลคือเจ้าพนักงาน อันได้แก่เจ้าหน้าที่ตำรวจหรือฝ่ายปกครอง“มาตรา 58 เจ้าพนักงานและศาลมีอำนาจออกหมายอาญาได้ภายในเขตอำนาจดังต่อไปนี้ (1) ถ้าเป็นหมายจับผู้ต้องหาที่มิได้อยู่ในอำนาจศาลได้แก่พนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจชั้นผู้ใหญ่ (2) ถ้าเป็นหมายจับจำเลยหรือผู้ต้องหาที่อยู่ในอำนาจศาล ได้แก่ ศาล (3) ถ้าเป็นหมายค้น ได้แก่ ศาลหรือพนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจชั้นผู้ใหญ่ (4) ถ้าเป็นหมายขัง จำคุกหรือปล่อย ได้แก่ ศาล” ซึ่งเนื้อหาดังกล่าวเป็นกฎหมายเก่าก่อนแก้ไข 

จนต่อมาในปี พ.ศ. 2547 ได้มีการแก้ไขกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาให้สอดคล้องกับรัฐธรรมนูญและหลักสิทธิมนุษยชน โดยกำหนดให้ศาลเท่านั้นเป็นผู้ที่สามารถออก หมายจับ หมายค้นได้ 

โดยกระบวนการในการออกหมายจับหมายค้นในทางปฏิบัตินั้น เจ้าพนักงานไม่ว่าจะเป็นเจ้าหน้าที่ตำรวจหรือฝ่ายปกครองจะต้องยื่นคำร้องต่อศาลเพื่อแสดงข้อเท็จจริงพฤติการณ์ให้ครบองค์ประกอบตามกฎหมายที่จะสามารถออกหมายจับได้เช่น พฤติการณ์ที่แสดงให้เห็นการกระทำความผิดหรือร่วมการกระทำความผิด

โดยในทางเทคนิคนั้นในกรณีที่มีอัตราโทษสูง กฎหมายเปิดช่องให้สามารถออกหมายจับได้โดยไม่ต้องออกหมายเรียกก่อน จึงเป็นเทคนิคทางหนึ่งของเจ้าหน้าที่ เพื่อทำให้การออกหมายจับได้ง่ายขึ้น คือมีการตั้งข้อหาผู้ต้องหาในอัตราโทษที่สูงเอาไว้ก่อน เพื่อที่จะทำให้การออกหมายจับง่ายและไม่ต้องมีการออกหมายเรียกก่อน ส่วนหลังจากออกหมายจับแล้วโจทก์คือพนักงานการจะยื่นฟ้องในข้อหาใดอย่างไรนั้นเป็นอีกเรื่องหนึ่ง

ในส่วนของการเพิกถอนหมายจับนั้น แม้กฎหมายจะเปิดช่องไว้ และในส่วนของผู้เขียนเองเคยมีโอกาสได้ลองใช้กฎหมายในส่วนนี้ แต่จะเห็นว่าในทางปฏิบัตินั้น อาจจะค่อนข้างยากเนื่องจาก เมื่อออกหมายจับไปแล้ว ผู้เกี่ยวข้องในกระบวนการยุติธรรมมักจะผลักดันให้ผู้ต้องหายอมรับในหมายจับหรือหมายค้นและใช้สิทธิ์ในการประกันตัวตามขั้นตอนไปโดยมักมีคำสั่งสั้นๆ ว่า “ไม่มีเหตุในการเพิกถอนหมายจับ”

จะเห็นได้ว่าแม้กฎหมายจะได้มีการพัฒนาการออกหมายจับโดยให้ศาลเป็นคนกลั่นกรองอีกชั้นหนึ่ง แต่ก็ยังมีประเด็นทางเทคนิคและทางปฏิบัติที่อาจเกิดช่องว่างให้เจ้าพนักงานใช้อำนาจหน้าที่ในการออกหมายจับหรือหมายค้นไปในทาง กลั่นแกล้งบุคคลหนึ่งบุคคลใดได้เช่นกัน โดยในส่วนของขั้นตอนหลังจากจับกุมหรือตรวจคนนั้นปัจจุบันก็ได้มีกฎหมายที่มาปิดช่องว่างตัวนี้คือ พระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการทรมานและการกระทำให้บุคคลสูญหาย พ.ศ.2565 พ.ศ.2566 

ประเด็นสุดท้ายที่น่าคิดคือ ในการออกหมายค้นรวมถึงการปฏิบัติการตรวจค้นอย่างอลังการในช่วงโค้งสุดท้ายก่อนที่จะมีการแต่งตั้ง ผบ.ตร. ท่านใหม่นั้น เกินความจำเป็นไปหรือไม่และในกรณีที่นายตำรวจชั้นผู้ใหญ่ ยังถึงกับเอ่ยปากว่าการออกหมายค้นไม่ถูกต้องและไม่เป็นธรรมแล้ว ระดับประชาชนทั่วไปจะอยู่กันได้อย่างไร