“สารวัตรข้าว” เกิดขึ้นตามบทบัญญัติของ พระราชบัญญัติพันธุ์พืช พ.ศ.2518 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ซึ่งกำหนดให้มีพนักงานเจ้าหน้าที่ ทำหน้าที่ตรวจสอบสถานที่รวบรวมและสถานที่ขายเมล็ดพันธุ์ข้าว เพื่อให้ปฏิบัติตามมาตรฐานเมล็ดพันธุ์ข้าวตามกฎหมายว่าด้วยพันธุ์พืช ป้องกันไม่ให้เมล็ดพันธุ์ข้าวที่ไม่ได้มาตรฐานออกไปสู่ตลาดเมล็ดพันธุ์

ที่มาของสารวัตรข้าว โดยอาศัยอำนาจตามประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ลงวันที่ 27 มกราคม 2563 เรื่อง แต่งตั้งพนักงานเจ้าหน้าที่ตามพระราชบัญญัติพันธุ์พืช พ.ศ. 2518 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ข้อ 5 (3) ได้แต่งตั้งนักวิชาการเกษตร นักวิชาการโรคพืชนักกีฏวิทยา นักวิทยาศาสตร์ นิติกร ตั้งแต่ระดับปฏิบัติการขึ้นไป และเจ้าพนักงานการเกษตร ตั้งแต่ระดับปฏิบัติงานขึ้นไป สังกัดกรมการข้าวเป็นพนักงานเจ้าหน้าที่มีอำนาจหน้าที่ตามมาตรา 39 มาตรา 39 ทวิแห่งพระราชบัญญัติพันธุ์พืช พ.ศ. 2518 ทั่วราชอาณาจักร

มีภารกิจทั้งด้านการตรวจติดตาม ควบคุม กำกับ ดูแลและตรวจสอบสถานประกอบธุรกิจเมล็ดพันธุ์ข้าว และการเก็บพยานหลักฐานตามหลักการสืบสวนสอบสวนของกฎหมายว่าด้วยวิธีพิจารณาความอาญา ผ่านระบบฐานข้อมูลผู้ประกอบการธุรกิจเมล็ดพันธุ์ควบคุมข้าวเปลือก ตาม พ.ร.บ.พันธุ์พืช พ.ศ. 2518 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์ (e -Rice Regulator System : e - RRS)

การทำงานของสารวัตรข้าวจะดำเนินการด้วยความรวดเร็ว แม่นยำ ถูกต้อง และมีประสิทธิภาพ ซึ่งถือเป็นกลไกสำคัญของกรมการข้าว เพื่อให้ข้าวไทยมีมาตรฐานเป็นที่ยอมรับ และชาวนาไทยไม่ถูกเอาเปรียบจากกลุ่มนายทุน แม้ในปัจจุบัน จำนวนสารวัตรข้าวจะยังไม่เพียงพอต่อกลุ่มชาวนาที่มีอยู่ไม่ต่ำกว่า 6,000 ตำบล 60,000 หมู่บ้านทั่วประเทศก็ตาม

ดังนั้น กรมการข้าวจะสร้างการมีส่วนร่วมโดยให้พี่น้องชาวนาเข้ามาเป็นชาวนาอาสา หมู่บ้านละ 1 - 3 คนซึ่งจะช่วยเป็นหูเป็นตาการใช้เมล็ดพันธุ์ตามมาตรฐาน ลดต้นทุน มีผลผลิต และรายได้ที่เพิ่มขึ้น!!!