สารหนูในแม่น้ำกก กับปัญหามลพิษข้ามพรมแดน

ปัญหาสารเคมีจากอุตสาหกรรมเหมืองแร่รั่วไหล ปนเปื้อนเข้าสู่แม่น้ำกกในพื้นที่จังหวัดภาคเหนือ ซึ่งแม่น้ำกกนั้นเป็นแม่น้ำสำคัญ ไหลผ่านพื้นที่ในจังหวัดเชียงราย เชียงใหม่ ซึ่งใช้ในการอุปโภคและยังเป็น แหล่งน้ำสำคัญในการทำการเกษตร ประมง รวมถึงหาปลาตามวิถีของชาวบ้าน ลดต้นแม่น้ำก่อนที่จะไหลเข้ามาในพื้นที่ประเทศไทยนั้น มีแหล่งน้ำต้นทางมาจากรัฐฉาน ประเทศพม่า

ปัญหาดังกล่าวหากเป็นการก่อมลพิษจากผู้ประกอบการต้นทางในประเทศไทยนั้น solution ในการดำเนินคดี มีทั้งคดีแพ่ง คดีอาญาและคดีปกครอง ดังตัวอย่างเช่นคดีคลีตี้ ซึ่งเคยมีอยู่ในอดีต

สำหรับในกรณีที่แหล่งกำเนิดมลพิษ อยู่ในพื้นที่นอกราชอาณาจักรไทย หรือที่เรียกว่ามลพิษข้ามพรมแดน (Transboundary pollution) คือ มลพิษที่เกิดขึ้นในประเทศหนึ่งแต่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมหรือสุขภาพของมนุษย์ในประเทศอื่น โดยสามารถแพร่กระจายผ่าน อากาศ น้ำ หรือสิ่งแวดล้อมอื่น ๆ ข้ามเขตแดนทางภูมิศาสตร์หรือทางการเมืองได้

ตัวอย่างของมลพิษข้ามพรมแดน

• หมอกควันจากไฟป่า

• เช่น หมอกควันจากไฟป่าในอินโดนีเซียที่ลอยไปยังประเทศมาเลเซีย สิงคโปร์ และไทย

• ฝุ่นละออง PM2.5

• การเผาในที่โล่งหรือกิจกรรมอุตสาหกรรมในประเทศหนึ่ง อาจทำให้เกิดฝุ่นที่ลอยไปยังประเทศเพื่อนบ้าน

• น้ำเสียที่ไหลลงแม่น้ำสายหลัก

• เช่น การปล่อยน้ำเสียลงแม่น้ำโขง ซึ่งไหลผ่านหลายประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

• การรั่วไหลของสารเคมีหรือกัมมันตรังสี

• เช่น เหตุการณ์โรงไฟฟ้านิวเคลียร์เชอร์โนบิลในอดีต ส่งผลกระทบต่อหลายประเทศในยุโรป

ซึ่งในการแก้ไขปัญหาระหว่างประเทศนั้น มีอนุสัญญาหรือกฎหมายระหว่างประเทศที่สำคัญเป็นตัวอย่างคือ

อนุสัญญาบาเซิล (Basel Convention) ชื่อเต็ม: Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal ปีที่ลงนาม: ค.ศ. 1989 มีเป้าหมาย

• ควบคุมการเคลื่อนย้ายของเสียอันตรายข้ามพรมแดน

• ป้องกันการส่งของเสียจากประเทศพัฒนาแล้วไปยังประเทศกำลังพัฒนา

สถานะของประเทศไทย:เป็นภาคีตั้งแต่ปี พ.ศ. 2540 (ค.ศ. 1997) มีการออกกฎหมายและมาตรการควบคุมการนำเข้าของเสียอันตราย  เช่น พ.ร.บ.โรงงาน พ.ศ. 2535 ข้อบังคับของกรมโรงงานอุตสาหกรรม เป็นต้น

อนุสัญญาสตอกโฮล์ม (Stockholm Convention) ปีที่ลงนาม: ค.ศ. 2001 มีเป้าหมาย ลดและเลิกใช้ สารเคมีอันตรายที่ตกค้างยาวนานในสิ่งแวดล้อม (POPs) ที่สามารถเคลื่อนย้ายข้ามพรมแดนได้

สถานะของประเทศไทย เป็นภาคีตั้งแต่ปี พ.ศ. 2548 (ค.ศ. 2005) ไทยได้จัดทำ “แผนปฏิบัติการแห่งชาติว่าด้วยสารมลพิษตกค้างยาวนาน (NIP)” มีการควบคุมสาร POPs เช่น DDT, PCB, และไดออกซิน มีโครงการเฝ้าระวังและกำจัดของเสียที่มีสารอันตรายเหล่านี้ในอุตสาหกรรมและภาคเกษตรกรรม

การดำเนินคดีเกี่ยวกับมลพิษข้ามพรมแดน (Transboundary Pollution Litigation)

การดำเนินคดีเกี่ยวกับมลพิษข้ามพรมแดนคือกระบวนการ ฟ้องร้องหรือเรียกร้องความรับผิดทางกฎหมาย ต่อบุคคล รัฐ หรือองค์กรที่เป็นต้นเหตุของมลพิษซึ่งส่งผลกระทบข้ามพรมแดนทางภูมิศาสตร์หรือทางการเมืองไปยังประเทศอื่น

ลักษณะและ องค์ประกอบสำคัญของการดำเนินคดีมลพิษข้ามพรมแดน

• มีการก่อมลพิษในประเทศหนึ่ง

• มลพิษนั้นแพร่กระจายและก่อให้เกิดผลกระทบในอีกประเทศหนึ่ง

• มีหลักฐานเชื่อมโยงระหว่างการกระทำของผู้ก่อมลพิษและความเสียหายที่เกิดขึ้น

• ผู้ได้รับผลกระทบเรียกร้องให้ชดใช้หรือหยุดการกระทำนั้นผ่านศาลหรือกลไกทางกฎหมาย

กรอบทางกฎหมายที่ใช้ได้

1. กฎหมายระหว่างประเทศ

• หลัก "ไม่ให้ก่อความเสียหายข้ามพรมแดน" (No-Harm Principle)

ยึดตามกฎหมายจารีตระหว่างประเทศและคดีสำคัญ เช่น Trail Smelter Case

• ข้อตกลงระหว่างประเทศ เช่น:

• อนุสัญญาบาเซิล (Basel)

• อนุสัญญาสตอกโฮล์ม (Stockholm)

2. กลไกระงับข้อพิพาทระหว่างประเทศ

• ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ)

• อนุญาโตตุลาการระหว่างประเทศ

(Arbitration)

3. กฎหมายภายในประเทศ

• ผู้ได้รับผลกระทบในต่างประเทศอาจ ยื่นฟ้องผู้ก่อมลพิษในศาลของประเทศต้นทาง (กรณีที่ศาลยอมรับอำนาจพิจารณา)

• หรือใช้กลไกความร่วมมือระหว่างประเทศ เช่น สนธิสัญญาทวิภาคีด้านสิ่งแวดล้อม

คดีสิ่งแวดล้อมในภูมิภาคอาเซียน

แม้ปัจจุบันจะยังไม่มีคดีข้ามพรมแดนในระดับศาลระหว่างประเทศโดยตรงจากไทย แต่ มีความพยายามจัดการร่วมกัน เช่น

• ปัญหาหมอกควันข้ามพรมแดนจากอินโดนีเซียสู่ประเทศเพื่อนบ้าน (ไทย มาเลเซีย สิงคโปร์)

• อาเซียนได้ออก ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution (2002)

ไทยลงนามในปี 2002 และให้สัตยาบันในปี 2003

 ความท้าทายของการดำเนินคดีมลพิษข้ามพรมแดน

• การพิสูจน์ความเชื่อมโยงของมลพิษ

เช่น ต้องพิสูจน์ว่าฝุ่น PM2.5 มาจากประเทศใด

• อำนาจศาลระหว่างประเทศ

ต้องมีการยอมรับอำนาจของศาลโดยทั้งสองฝ่าย

• การปฏิบัติตามคำตัดสิน

แม้ชนะคดี แต่อาจบังคับให้ชดใช้ได้ยาก

• ต้นทุนทางการเมืองและการทูต

การฟ้องข้ามประเทศอาจกระทบความสัมพันธ์ระหว่างรัฐ

   ปัญหามลพิษข้ามพรมแดนจากการปนเปื้อนสารเคมีในแม่น้ำกกนั้น จึงเป็นปัญหาที่นอกจากต้องใช้กระบวนการทางกฎหมายแล้ว ต้องใช้กลไกในทางบริหาร ซึ่งเป็นโจทย์ในการแก้ของปัญหาของผู้บริหารว่าจะแก้ไขปัญหาได้หรือไม่

037