ทางจำเป็นตามกฎหมาย

ทางจำเป็นได้บัญญัติไว้ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์มาตรา 1349 และ 1350

มาตรา1349 ที่ดินแปลงใดมีที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกถึงทางสาธารณะได้ไซร้ ท่านว่าเจ้าของที่ดินแปลงนั้นจะผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้   

ที่ดินแปลงใดมีทางออกได้แต่เมื่อต้องข้ามสระ บึง หรือทะเล หรือมีที่ชันอันระดับที่ดินกับทางสาธารณะสูงกว่ากันมากไซร้ ท่านว่าให้ใช้ความในวรรคต้นบังคับ    

ที่และวิธีทำทางผ่านนั้นต้องเลือกให้พอควรแก่ความจำเป็นของผู้มีสิทธิจะผ่าน กับทั้งให้คำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้เสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นได้ ถ้าจำเป็นผู้มีสิทธิจะผ่านจะสร้างถนนเป็นทางผ่านก็ได้   

ผู้มีสิทธิจะผ่านต้องใช้ค่าทดแทนให้แก่เจ้าของที่ดินที่ล้อมอยู่เพื่อความเสียหายอันเกิดแต่เหตุที่มีทางผ่านนั้น ค่าทดแทนนั้นนอกจากค่าเสียหายเพราะสร้างถนน ท่านว่าจะกำหนดเป็นเงินรายปีก็ได้

ซึ่งผู้จะขอสิทธิ์ทางจำเป็นตามกรณีดังกล่าวนั้นได้แก่เจ้าของที่ดินที่ตึกถูกปิดล้อมเท่านั้น นอกจากนี้ทางจำเป็นเป็นสิ่งที่เกิดขึ้น โดยอำนาจของกฎหมาย แม้เจ้าของที่ดินที่ถูกปิดล้อมจะซื้อที่ดิน จะรับโอนที่ดินโดยทราบว่าเป็นที่ดินตาบอด แม้กระทั่งผู้ที่รับโอนที่ดินซึ่งส่วนของที่ดินตนเป็นทางจะเป็นของที่ดินอื่น จะอ้างเหตุรับโอนโดยไม่สุจริตเพื่อไม่ให้ใช้ทางจำเป็นไม่ได้ ซึ่งทางจำเป็นนั้นต้องใช้ตามความจำเป็นตามชื่อ เพื่อให้สอดคล้องกับสภาพใช้งานในช่วงเวลานั้นและกระทบต่อที่ดินแปลงอื่นให้น้อยที่สุด

ซึ่งในปัจจุบันมีข้อเท็จจริงหนึ่งที่น่าสนใจ คือกรณีที่สัญจรทางบกและทางน้ำ เดิมในอดีตสังคมไทยจะนิยมสัญจรทางน้ำเมื่อเวลาเปลี่ยนผ่านไปการคมนาคมทางบกมีการพัฒนามากขึ้นและสะดวกมากขึ้น สภาพภูมิประเทศในหลายๆพื้นที่จึงปรับเปลี่ยนจากการคมนาคมทางน้ำเป็นการเดินทางทางบกและมีถนนมากขึ้น ในคดีข้อพิพาทหลายคดีผู้ถูกฟ้องคดีซึ่งเป็นเจ้าของที่ดินที่จะ ถูกผ่านเป็นทางจำเป็นมักจะต่อสู้คดีว่าที่ดินของโจทก์หรือที่ดินที่ถูกปิดล้อมนั้นสามารถสัญจรทางน้ำได้ ซึ่งในการใช้ดุลพินิจ เริ่มมีการพัฒนา ตีความให้สอดคล้องกับการเดินทางปัจจุบัน คือการคมนาคมทางบก เนื่องจากการคมนาคมทางน้ำไม่เป็นที่นิยม ไม่มีเรือรับจ้าง หรือไม่มีการสัญจรที่แพร่หลาย ซึ่งในส่วนนี้คู่ความต้องนำเสนอให้ปรากฏต่อศาลว่า ผู้ที่ถูกปิดล้อมนั้นสามารถคมนาคมทางน้ำได้จริงหรือไม่

นอกจากนี้เกี่ยวกับทางจำเป็นในมาตรา 1350 ถ้าที่ดินแบ่งแยกหรือแบ่งโอนกันเป็นเหตุให้แปลงหนึ่งไม่มีทางออกไปสู่ทางสาธารณะไซร้ ท่านว่าเจ้าของที่ดินแปลงนั้นมีสิทธิเรียกร้องเอาทางเดินตามมาตราก่อนได้เฉพาะบนที่ดินแปลงที่ได้แบ่งแยกหรือแบ่งโอนกันและไม่ต้องเสียค่าทดแทน

ซึ่งหมายความว่าในกรณีที่ การฟ้องคดีที่ดินเพื่อเปิดทาง ในกรณีทางจำเป็นหรือทางตาบอดนั้น แม้เจ้าของที่ดินจะมีสิทธิ์ผ่านทางตามกฎหมาย แต่อาจจะต้องมีการจ่ายค่าทดแทนตามสมควร เว้นแต่กรณีที่เกิดจากการรังวัดและแบ่งที่ดินจนเป็นเหตุให้ที่ดินแปลงนั้นเป็นที่ไม่มีทางออกหรือที่ดินตาบอด กรณีดังกล่าวผู้เป็นเจ้าของที่ดินที่เกิดจากการรังวัดหรือแบ่งที่ดินในภายหลังนั้นจะสามารถฟ้องเปิดทางจำเป็นได้และไม่ต้องจ่ายค่าทดแทนเพื่อการใช้ทาง

037