เมื่อวันที่ 27 กันยายน 2564 ที่ห้องทำงานประธานรัฐสภา ชั้น 10 อาคารรัฐสภา นายชวน หลีกภัย ประธานรัฐสภาและประธานสภาผู้แทนราษฎร เป็นวิทยากรปาฐกถาพิเศษในหัวข้อ "หลักนิติธรรมกับการปกครอง" ให้แก่ นักศึกษาชั้นปีที่ 4 ภาคต้น ปีการศึกษา 2564 คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ในรายวิชากฎหมายบริหารรัฐกิจและกิจการสาธารณะ ผ่านระบบออนไลน์ (โปรแกรม Zoom)

นายชวน กล่าวตอนหนึ่งว่า หลักนิติธรรมกับการปกครองอยู่คู่กันมาตามวิถีทางประชาธิปไตยมาหลายยุคหลายสมัย ในการปฏิบัติหน้าที่ของบุคคลในแต่ละสาขาอาชีพหากยึดถือหลักการความถูกต้องชอบธรรม เคารพกฎหมาย ยึดหลักความเสมอภาค การทำหน้าที่ของแต่ละฝ่ายจึงเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้เห็นได้ถึงการปกครองที่อยู่ภายใต้หลักนิติธรรมอย่างแท้จริง ประเทศไทยปกครองด้วยระบบกฎหมาย การบังคับใช้กฎหมายหากคำนึงถึงหลักนิติธรรมประเทศ ก็จะเกิดความเรียบร้อย ความเสมอภาคในการบังคับใช้กฎหมายก็เป็นสิ่งที่สำคัญในภาคปฏิบัติ หลักประกันสำคัญที่จะทำให้บ้านเมืองเกิดความสงบสุข คือผู้ที่ปฏิบัติหน้าที่จะต้องไม่ละเลย การดำเนินการตามหลักนิติธรรม ซึ่งหลักนิติธรรมจะสัมฤทธิ์ผลได้ หาใช่เพราะบัญญัติไว้ เป็นลายลักษณ์อักษร แต่ "หลักนิติธรรม" ย่อมเกิดผลสัมฤทธิ์จาก "ภาคปฏิบัติ" อย่างแท้จริง
นายชวน กล่าวต่อว่า ซึ่งในการการบัญญัติเรื่อง "หลักนิติธรรม" ไว้เพื่อให้ทุกฝ่ายได้ตระหนักร่วมกัน เพื่อให้การปฏิบัติหน้าที่จำเป็นที่จะต้องยึด "หลักนิติธรรม"

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ตลอดระยะเวลา 80 ปีที่ผ่านมา ได้ใช้ระบบการปกครอง หลักแบ่งแยกอำนาจ มีการถ่วงดุลซึ่งกันและกันระหว่างฝ่ายบริหารฝ่ายนิติบัญญัติ ฝ่ายตุลาการ ทั้งนี้ จากประสบการณ์ในการรับมือกับสถานการณ์วิกฤติต้มยำกุ้ง สมควรที่จะต้องกำหนด นโยบายและวางระเบียบปฏิบัติราชการ รวมทั้งภาคเอกชน เพื่อให้การจัดระบบบริหารกิจการบ้านเมืองและสังคมเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ ป้องกันไม่ให้เกิดเหตุการณ์เช่นนี้ขึ้นอีก โดยออกระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการสร้างระบบบริหารกิจการบ้านเมืองและสังคมที่ดี หรือที่เรียกกันว่าหลักธรรมาภิบาล มี 6 ประการ 1.หลักนิติธรรม 2.หลักคุณธรรม 3.หลักความโปร่งใส 4.หลักความมีส่วนร่วม 5.หลักความรับผิดชอบ 6.หลักความคุ้มค่า ซึ่งทั้ง 6 ข้อ เป็นหลักการสำคัญและส่วนตัวเห็นว่าควรเพิ่ม ข้อ 7.คือจะต้องไม่เกรงใจไปทำอะไรในสิ่งที่ไม่ถูกต้อง

นายชวน กล่าวด้วยว่า เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี โดยได้ดำเนินการให้กับเยาวชน อาทิ การขยายมหาวิทยาลัยในต่างจังหวัด กองทุนเงินให้กู้ยืมเพื่อการศึกษา (กยศ.) โครงการนมโรงเรียน และโครงการอนุบาลชนบท รวมทั้งเมื่อครั้งดำรงตำแหน่ง รมว.ศึกษาธิการ ยังได้กล่าวถึงพัฒนาการด้านการศึกษาของไทยตั้งแต่ในอดีตจนถึงปัจจุบันที่ได้มีการปฏิรูปการศึกษา โดยมุ่งเน้นการยกระดับคุณภาพการจัดการศึกษา ลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา และปฏิรูประบบการศึกษาให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น ตลอดจนกล่าวถึงการเมืองกับการศึกษา โดยการศึกษาเป็นปัจจัยสำคัญในการเปลี่ยนแปลงทางการเมือง

"ปัญหาของบ้านเมืองในเวลานี้ ได้มีปัญหาต่างๆ เกิดขึ้นในหลายด้าน จะเห็นได้ว่าสาเหตุส่วนหนึ่งของปัญหาที่สำคัญคือการละเลยไม่ดำเนินการตามหลักนิติธรรม ดังนั้น อาจกล่าวได้ว่า ไม่ใช่บ้านเมืองใดที่มีหลักนิติธรรมแล้วบ้านเมืองนั้นจะบังเกิดแต่ความสงบเรียบร้อย แต่การปฏิบัติโดยยืดมั่นในหลักนิติธรรมอย่างแท้จริงย่อมเป็นหลักประกันอย่างหนึ่งที่จะส่งผลให้บ้านเมืองนั้นมีความสงบเรียบร้อย มั่นคง และยั่งยืน" นายชวน กล่าว - 006