'จิรนิติ'มั่นใจ3ทศวรรษศาลรธน. ช่วยประเทศฝ่าพ้นวิกฤต  เผยความท้าทายในทศวรรษที่ 4 การสร้างความเชื่อมั่นปชช-ดำรงความเป็นกลาง ท่ามกลางการเมืองพยายามแทรกองค์ประกอบศาล

เมื่อวันที่  24 มิถนายน  ที่โรงแรมสยาม เคมปินสกึ้ กรุงเทพฯ  ศาลรัฐธรรม นูญ เป็นเจ้าภาพจัดการประชุมคณะกรรมการสมาชิกสมาคม   และจัดการบรรยายสาธารณะ หัวข้อ “The Courts and the Protection of Human Rights”    โดยมี นายนครินทร์ เมฆไตรรัตน์    ประธานศาลรัฐธรรมนูญและในฐานะประธานสมาคมศาลรัฐธรรม นูญและสถาบันเทียบเท่าแห่งเอเชีย เป็นประธานเปิดงาน   พร้อมมองของที่ระลึกให้กับวิทยากร     ซึ่งการจัดการประชุมครั้งนี้ มีประเทศสมาชิกเข้าร่วม ได้แก่ สาธารณรัฐเกาหลี สาธารณรัฐทูร์เคีย สาธารณรัฐอุซเบกิสถาน   และการประชุมรูปแบบออนไลน์จากประเทศสมาชิกอื่นๆ ที่ปัจจุบันมีประเทศสมาชิก 21 ประเทศ  

นายจิรนิติ  หะวานนท์ ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ บรรยายสาธารณะเนื่องในการประชุมคณะกรรมการสมาชิกสมาคมศาลรัฐธรรมนูญและสถาบันเทียบเท่าแห่งเอเชีย(AACC)ในหัวข้อ "ศาลรัฐธรรมนูญไทยใน 3 ทศวรรษและความท้าทายในทศวรรษหน้า" ตอนหนึ่งระบุว่า ศาลรัฐธรรมนูญมาได้ 3 ทศวรรษแล้วและกำลังเข้าสู่ศตวรรษที่ 4   ในยุคทศวรรษแรกหลังมีการตั้งศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญ 40 หน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญคือ วางรากฐานของคดีรัฐธรรมนูญ ทำความเข้าใจว่าบทบาทหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญคืออะไร เราจะวินิจฉัยเฉพาะพระราชบัญญัติที่มีปัญหาขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่เท่านั้น และมีคำวินิจฉัยที่เกี่ยวกับการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนอยู่บ้างเช่นคำวินิจฉัยที่ 21/2546 พ.ร.บชื่อบุคคล พ.ศ. 2505 มาตรา 12 ที่บัญญัติให้ภรรยาต้องใช้ชื่อสกุลของสามี ซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าว่ากฎหมายลักษณะนี้ไม่เสมอภาคระหว่างชายหญิงจึงขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ

ต่อมาในยุคที่สองปี2550-2557 มีปัญหาทางการเมืองเยอะแยะ เป็นยุคที่ศาลรัฐธรรมนูญมีส่วนในการพาประเทศฝ่าวิกฤตออกไป อย่างเช่นมีคำวินิจฉัยที่12-13/2551เรื่องความเป็นนายกรัฐมนตรีของนายสมัคร สุนทรเวช สิ้นสุดลงเนื่องจากไปมีรายได้จากสื่อ คำวินิจฉัยที่15-18 ครับ 2556 เรื่องสมาชิกรัฐสภาเสียบบัตรแสดงตนแทนกัน ในการแก้ไขกฎหมาย คำวินิจฉัยที่ 9/2557 เรื่องความเป็นรัฐมนตรีของนายกรัฐมนตรีสิ้นสุดลงเนื่องจากใช้อำนาจหน้าที่ของตนไปโยกย้ายข้าราชการเพื่อให้ญาติของตนเข้ามาดำรงตำแหน่งแทน โดยยุคนั้นเป็นยุคที่มีปัญหาทางการเมืองมากศาลรัฐธรรมนูญก็ต้องฟันฝ่าอุปสรรคมาเพราะเมื่อวินิจฉัยแล้วก็จะมีเหตุการณ์สำนักงานฯถูกยิงด้วยปืน m79

นายจิรนิติกล่าวต่อว่า  มาถึงยุคปัจจุบันคือ ตามรัฐธรรมนูญ 2560 ซึ่งขยายบทบาทศาลรัฐธรรมนูญ โดยมีบทบาทสำคัญเรื่องการพิจารณาคดีร้องทุกข์ทางรัฐธรรมนูญคือ ให้พิจารณาการ กระทำของหน่วยงานของรัฐเพิ่มขึ้นจากอดีตที่ดูแค่ตัวกฎหมาย แต่ก็ยังมีปัญหาทางการเมืองอยู่เยอะเหมือนกัน โดยคดีการเมืองที่ถูกส่งมาให้พิจารณามีความเข้มข้นมากขึ้น เช่น กรณีคำวินิจฉัยที่ 3/2562 ที่ต้องยุบพรรคการเมืองไป  เพราะพรรคการเมืองมีการเสนอชื่อพระราชวงศ์ชั้นสูงมาเป็นแคนดิเนตนายกรัฐมนตรี คำวินิจฉัยที่ 5/2563 ที่ยุบพรรคการเมือง เนื่องจากพรรคการเมืองกู้ยืมเงินหัวหน้าพรรค ซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าเข้าข่ายทำให้หัวหน้าพรรคครอบงำพรรคการเมืองได้ และคำวินิจฉัยที่ 20/2563 ที่ให้สมาชิกภาพส.ส.สิ้นสุดลงเนื่องจากถือหุ้นสื่อ  นอกจากนี้  ยังมีคำวินิจฉัยที่เกี่ยวกับการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพเช่นคำวินิจฉัยที่ 4/2563 ว่าประมวลกฎหมายอาญามาตรา 301 เรื่องความผิดฐานทำแท้งลูกขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ

“และคำวินิจฉัยที่สำคัญแต่ไม่ค่อยมีคนพูดถึงคือ คำวินิจฉัยที่ 30/2563 ที่วินิจฉัยว่าประกาศ คสช.ที่ 29/2557 ที่เรียกบุคคลให้มาราย งานตัวขัดรัฐธรรมนูญ  ซึ่งในอดีตไม่ว่าศาลไหนจะไม่แตะต้องคำสั่งของคณะรัฐประหาร  แต่กรณีนี้ศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าคำสั่งลักษณะนี้ของคณะรัฐประหาร ใช้ได้เฉพาะเมื่อมีเหตุการณ์ฉุกเฉินที่ต้องรักษาความมั่นคง เมื่อบ้านเมืองเข้าสู่สภาวะปกติคำสั่งนี้ก็ถือว่าขัดรัฐธรรมนูญแล้ว  ซึ่งเรื่องนี้ทางวิชาการถือว่าเป็นคำวินิจฉัยที่สำคัญและเป็นคำวินิจฉัยแรกที่ศาลในประเทศไทยเข้าไปวินิจฉัยเกี่ยวกับคำสั่งของคณะรัฐประหาร”นายจิรนิติกล่าว   และว่า ยังมีคำวินิจฉัยที่ 4/2564 เรื่องการจะจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ ต้องจัดให้มีการทำประชามติ ซึ่งถึงปัจจุบันก็ยังมีการอ้างกันอยู่ และจากคำวินิจฉัยนี้ก็ยังมีปัญหาปัจจุบันว่าต้องทำประชามติกันกี่หน ซึ่งคำถามนี้ก็ยังอยู่ระหว่างการพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ

อีกคำวินิจฉัยที่สำคัญคือคำวินิจฉัยที่ 19/2564 ซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าการรณรงค์หรือแคมเปญการหาเสียงเป็นการใช้สิทธิและเสรีภาพเพื่อเซาะกร่อนบ่อนทำลายการปกครองฯ ย่อมเป็นการนำไปสู่การล้มล้างการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข

"หลังวินิจฉัยคดีนี้ไปแล้ว ผมขับรถผ่านสามเหลี่ยมแดงทีไร ก็คิดว่าศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยถูกแล้ว เพราะพอค่ำก็ขับผ่านไม่ได้แล้ว เนื่องจากมีม็อบมา และมีการขว้างระเบิดกัน แต่ตอนนี้ก็สงบเรียบร้อยแล้ว จะเห็นว่าศาลรัฐธรรมนูญก็ช่วยแก้วิกฤตทางการเมืองให้กับประเทศเยอะทีเดียว"นายจิรนิติกล่าว

นายจิรนิติกล่าวด้วยว่า ในยุคที่จะก้าวเข้าสู่ทศวรรษที่ 4 ความท้าทายคือ ศาลรัฐธรรมนูญจะทำอย่างไรให้ได้รับความเชื่อมั่นจากประชาชนและรักษาความเป็นกลางได้  เพราะเมื่อศาลรัฐธรรมนูญมีบทบาทโดยเฉพาะบทบาททางการเมือง การเมืองก็พยายามที่จะแทรกเข้ามาสู่ศาลรัฐธรรมนูญ พยายามจะเปลี่ยนองค์ประกอบต่างๆ   ซึ่งเราก็ต้องพยายามที่จะฟันฝ่าอุปสรรคเหล่านี้ออกไป

ที่สำคัญอีกหนึ่งประเด็นคือ  เราเข้าสู่ยุคที่ใช้ปัญญาประดิษฐ์หรือ AI  ปัญหาที่จะมาสู่ศาลรัฐธรรมนูญคือถ้าเป็น AI ของรัฐ แล้วตัว AI ไปคิดเองทำเอง แล้วสิ่งที่ทำไปละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชน ถ้ามันเกิดขึ้นเราจะตั้งรับมันอย่างไร เพราะก็จะมีข้ออ้างว่า AI คิดเอง หน่วยงานของรัฐไม่ได้ทำ ในต่างประเทศที่ AI ไปคิดโครงสร้าง คิดสูตรนั้น สูตรนี้ แล้วศาลก็มีคำวินิจฉัยว่า AI ไม่ใช่มนุษย์  เพราะฉะนั้นไม่มีลิขสิทธิ์ซึ่งก็เป็น โจทย์ปัญหา ที่อยากให้ช่วยกันคิดต่อไป

ส่วนในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนนั้น นายจิรนิติกล่าวว่า ตามรัฐธรรมนูญมาตรา 213 ให้สิทธิ์ประชาชนที่ถูกละเมิดสิทธิ์ตามรัฐธรรมนูญสามารถยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญได้  ก็ยังมีข้อจำกัดโดยในรัฐธรรมนูญและกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าอะไรบ้าง เป็นข้อยกเว้นที่ทำให้ประชาชนยื่นคำร้องตรงมาที่ศาลเลยไม่ได้  เช่นคดีอยู่ระหว่างการพิจารณาของศาลอื่นหรือมีคำพิพากษาเรียบร้อยไปแล้วซึ่งในรูปแบบของประเทศไทย ศาลรัฐธรรมนูญไม่ใช่ซุปเปอร์ศาล  เราจะไม่ไปรีวิวคำพิพากษาหรือคำสั่งของศาลอื่น เพราะแต่ละศาลก็มีหน้าที่คุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนตามรัฐธรรมนูญเหมือนกัน  ถ้าเรารีวิวคำพิพากษาของศาลอื่นได้ คิดว่าคงมีคดีเป็นแสนคดีมาสู่ศาลรัฐธรรมนูญ   เพราะคงไม่มีใครพอใจ ถ้ายังมีช่องทางให้ไปต่อไป  เขาก็ต้องไปยื่น จึงเห็นว่าบทบาทคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของศาลรัฐธรรมนูญๆ ก็พยายามที่จะดูแลอยู่  แต่ก็ต้องเข้าใจว่าเรามีบทบาทและมีข้อจำกัดอยู่