‘อภัยโทษ’ขอบเขตของหลักเมตตาธรรมในกฎหมาย บททดสอบความรับผิดชอบของทุกฝ่าย

5 ตุลาคม 2568 นายวัส ติงสมิตร นักวิชาการอิสระ อดีตผู้พิพากษาอาวุโสในศาลฎีกา และอดีตประธานกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) โพสต์เฟซบุ๊กในหัวข้อ “อภัยโทษ: ขอบเขตของหลักเมตตาธรรมในกฎหมาย” ระบุว่า...

อภัยโทษ: ขอบเขตของหลักเมตตาธรรมในกฎหมาย

หลายคนอาจสงสัยว่า เหตุใดกฎหมายจึงให้อำนาจประมุขของรัฐหรือนายกรัฐมนตรีนำความกราบบังคมทูล เพื่อทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ อภัยโทษแก่ผู้ต้องโทษเด็ดขาดได้ ทั้งที่ศาลได้พิพากษาลงโทษไปแล้ว

แท้จริงแล้ว อำนาจในการอภัยโทษมีรากฐานจากแนวคิดสากลที่หลายประเทศยอมรับร่วมกัน ดังนี้

1. หลักเมตตาธรรม (Mercy Principle)

แม้กฎหมายจะเคร่งครัด แต่สังคมยอมรับว่ามนุษย์ย่อมผิดพลาดได้ การอภัยโทษจึงเป็นกลไกที่เปิดทางให้ความเมตตาผ่อนคลายความเข้มงวดของกฎหมาย

2. ช่องทางพิเศษใน Rule of Law

กฎหมายต้องมี “วาล์วนิรภัย” หรือ safety valve เพื่อแก้ไขกรณีที่กระบวนการยุติธรรมไม่สามารถสะท้อนความเป็นธรรมได้ครบถ้วน เช่น สุขภาพของนักโทษ หรือสถานการณ์พิเศษของสังคม

3. หลักสิทธิมนุษยชนสากล

กติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง (ICCPR) ข้อ 6 วรรค 4 กำหนดชัดว่า ผู้ต้องคำพิพากษาประหารชีวิตมีสิทธิขออภัยโทษหรือลดโทษได้

4. ความยืดหยุ่นและการถ่วงดุล

แม้ศาลมีอำนาจตัดสินโทษ แต่การอภัยโทษเป็นอำนาจพิเศษของฝ่ายบริหารหรือประมุขของรัฐ เพื่อทำให้ระบบยุติธรรมมีความยืดหยุ่นไม่แข็งทื่อเกินไป

5. ความปรองดองของสังคม

หลายประเทศใช้อภัยโทษเพื่อสร้างความสามัคคี เช่น หลังสงคราม ความขัดแย้งทางการเมือง หรือในโอกาสสำคัญของชาติ

ตัวอย่างของประเทศต่างๆ

สหรัฐอเมริกา : ประธานาธิบดีใช้อำนาจตามรัฐธรรมนูญ

อังกฤษ : กษัตริย์ทรงใช้อำนาจตามคำแนะนำนายกรัฐมนตรี

ฝรั่งเศส : ประธานาธิบดีมีอำนาจโดยตรง

ไทย : พระมหากษัตริย์ทรงมีพระราชอำนาจ โดยกระทำผ่านคำแนะนำของนายกรัฐมนตรี

ดังนั้น อำนาจอภัยโทษจึงไม่ใช่การยกเว้นโทษ แต่คือ “หลักเมตตาธรรมและความเป็นมนุษย์” ที่ระบบกฎหมายทั่วโลกยอมรับ เพื่อสร้างสมดุลระหว่างความยุติธรรมกับความเมตตา

อย่างไรก็ตาม ในบริบทของประเทศไทย ยังคงมีประเด็นท้าทายที่น่าคิด

ฝ่ายผู้ต้องโทษ: การยื่นถวายฎีกาขอพระราชทานอภัยโทษครั้งแล้วครั้งเล่า อาจสะท้อนถึงแรงผลักดันทางจิตใจ (ตัณหา) ที่ย้อนแย้งกับพฤติกรรมที่แท้จริงของตนเอง

ฝ่ายราชการที่เกี่ยวข้อง: การเสนอเรื่องราวขอพระราชทานอภัยโทษ หากมีลักษณะเอนเอียงไปในทางเอื้อประโยชน์แก่ผู้ร้อง ย่อมกระทบต่อความน่าเชื่อถือของกระบวนการอภัยโทษโดยรวม

อำนาจอภัยโทษจึงควรถูกมองทั้งในฐานะ กลไกเมตตาธรรมตามหลักสากล และ บททดสอบความรับผิดชอบของทุกฝ่าย ที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการนี้