หากยังจำกันได้ เมื่อเกือบ 20 ปีก่อน บริษัทน้ำมันเชื้อเพลิงรายหนึ่ง นำเสนอผลิตภัณฑ์ของตนเองว่าเป็น “น้ำมันไร้สารตะกั่ว” เนื่องจากกระแสสังคมในเวลานั้น อยู่ในช่วงของการรณรงค์ให้ยุติการเติมสารตะกั่วลงในน้ำมันเบนซิน เพราะถึงแม้จะเป็นการเพิ่มค่าออกเทน แต่ก็เป็นอันตรายต่อสิ่งแวดล้อม ประกอบกับมีสารอื่นที่ใช้ทดแทนได้แล้ว ทำให้ผู้ผลิตรายต่างๆ ยกเลิกการผสมสารตะกั่วลงในน้ำมันไปในที่สุด

           ทว่าการใช้สารตะกั่วเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของผลิตภัณฑ์ ไม่ได้มีแต่เฉพาะน้ำมันเชื้อเพลิงเท่านั้น “สีทาบ้าน” ของใกล้ตัวอีกชนิดหนึ่งที่มีการผสมสารตะกั่วเพื่อให้สีมีความทนทาน สามารถยึดเกาะพื้นผิวได้นานขึ้น ทั้งนี้บางคนอาจจะทราบดีถึงพิษภัยของสารตะกั่ว แต่บางคนอาจจะยังไม่ทราบ จึงนำไปใช้อย่างรู้เท่าไม่ถึงการณ์ และเมื่อสีลอกเป็นฝุ่นผง ก็มีโอกาสปลิวฟุ้งเข้าสู่ระบบทางเดินหายใจ หรือเด็กเล็กอาจไปหยิบมากินเล่น จนเป็นอันตรายได้

           รศ.นพ.อดิศักดิ์ ผลิตผลการพิมพ์ ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยเพื่อสร้างเสริมความปลอดภัยและป้องกันการบาดเจ็บในเด็ก โรงพยาบาลรามาธิบดี กล่าวถึงปัญหาพิษจากสารตะกั่วในสีน้ำมัน ที่พบได้ทั่วไปตามผนังอาคาร โต๊ะ เก้าอี้ หรือของเล่นเด็ก แต่ไม่ค่อยมีกระแสตื่นตัวเท่าไรนัก เนื่องจากอันตรายมักเกิดขึ้นจากการได้รับสารตะกั่วสะสมเป็นเวลานาน มิใช่อาการเฉียบพลันที่เห็นได้ทันทีเหมือนสารพิษอีกหลายๆ ชนิด

          “อาการเฉียบพลันคือต้องได้รับในปริมาณมากๆ เช่นสมองบวม ชัก เราเพิ่งเจอที่สมุทรสาคร เป็นเด็ก 8 เดือนอยู่ในโรงงาน ก็เอ็กซเรย์เจอในกระดูกกับในเลือด ขึ้นไป 160 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตร เด็กสมองบวม ชัก ต้องใช้เครื่องช่วยหายใจ ส่วนมากจะเป็นตามโรงงานรีไซเคิลขยะอุตสาหกรรม เอามากองๆ กัน คนงานก็โกยกัน ก็อุ้มลูกมาเลี้ยงในโรงงานด้วย เอาเสื่อในห้อนอน เอาเสื้อเขาไปตรวจดู ตะกั่วทั้งนั้นเลย”

          นพ.อดิศักดิ์ ชี้ให้เห็นอันตรายของการรับสารตะกั่วในปริมาณมากๆ หรืออาการแบบเฉียบพลัน ซึ่งในหลายประเทศกำหนดไว้ว่ามนุษย์ไม่ควรรับเกิน 10 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตร ทว่าเด็กคนดังกล่าวที่อยู่ในสภาพแวดล้อมอันเต็มไปด้วยสารอันตรายนี้ จะได้รับสารตะกั่วสูงกว่าเกณฑ์ถึง 16 เท่า

          แต่ที่น่ากลัวกว่าอาการเฉียบพลัน คืออาการสะสมแบบเรื้อรัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเด็กซึ่งมีภูมิต้านทานอ่อนแอกว่าผู้ใหญ่อยู่แล้ว เมื่อรับสารตะกั่วเข้าไปจึงทำลายอวัยวะภายในได้รุนแรงกว่าในผู้ใหญ่ ที่สำคัญคือที่สุดคือระบบประสาทและสมอง งานวิจัยหลายฉบับพบว่า หากเด็กแรกเกิดถึงอายุ 6 ปี ได้รับสารตะกั่ว จะทำให้ระดับสติปัญญา (IQ) ลดลงได้ตั้งแต่ 4-6 จุด ซึ่งถือว่าเป็นอันตรายต่อพัฒนาการของเด็กมาก นอกจากนี้ยังทำลายระบบไหลเวียนออกซิเจนในเลือด รวมถึงทำให้เกิดภาวะโลหิตจางอีกด้วย

         “เราพูดถึงอาการเรื้อรัง ที่อาจส่งผลต่อพัฒนาการของเขา แน่นอนกลุ่มเหล่านี้กลุ่มหนึ่งเป็นคนจน บางครั้งไปบางเวที เขาก็บอกว่าคนเหล่านี้ก็ไอคิวต่ำอยู่แล้ว โทษสีได้ยังไง? ก็ขอให้ยอมรับว่า สาเหตุที่ทำให้พัฒนาการของเด็กๆ ไม่ดีมีหลายประการ ไอโอดีนเอย ธาตุเหล็กเอย แต่ตะกั่วก็เป็นตัวหนึ่งที่เขายอมรับทั่วโลก ดังนั้นถ้ากลุ่มเด็กเหล่านี้มีตะกั่วอยู่รอบตัวด้วย ก็จะส่งผลให้เขายิ่งแย่ลง” นพ.อดิศักดิ์ กล่าว

          จากข้อมูลข้างต้น แสดงให้เห็นถึงความเหลื่อมล้ำในสังคมได้อย่างชัดเจน เพราะครอบครัวระดับ “รากหญ้า” มีความเสี่ยงกับสารตะกั่วสูงมาก นพ.อดิศักดิ์ เล่าต่อไปถึงการตรวจสอบสถานรับเลี้ยงเด็กตามชุมชนแออัดต่างๆ เมื่อปี 2553 จำนวน 17 แห่งทั่ว กทม. พบว่ามีถึง 9 ศูนย์ ที่มีสารตะกั่วปนเปื้อนในสีน้ำมันที่นำมาทาอาคารและวัสดุต่างๆ เกินกว่าค่ามาตรฐานของประเทศกำลังพัฒนา คือ 600 ส่วนต่อล้านส่วน (ppm) โดยบางแห่งพบสูงถึง 32,400 ppm

          ขณะที่มาตรฐานของประเทศพัฒนาแล้ว กำหนดไว้ไม่เกิน 90 ppm เท่านั้น ทว่าปัญหาที่พบคือชุมชนดังกล่าวเป็นชุมชนบุกรุก ภาครัฐไม่สามารถเข้าไปสนับสนุนงบประมาณเพื่อการพัฒนาคุณภาพได้ ทำให้ชุมชนเหล่านั้นก่อสร้างศูนย์เด็กเล็กอย่างตามมีตามเกิดด้วยงบประมาณที่จำกัดจากชุมชนเอง แน่นอนคงหนีไม่พ้นการจัดหาวัสดุต่างๆ ในราคาที่ถูกที่สุด

          “ทำไมต้องใช้สีน้ำมัน? เด็กขูดขีดก็ลบง่าย อีกอันหนึ่งก็สวยงาม ที่สำคัญคือเราไม่รู้ ถ้ารู้จะไม่ใช้แน่นอน พอรู้แล้วจะมาแก้แล้วก็ยาก ใน 9 ศูนย์ ก็ช่วยแก้ไป 7 ศูนย์ ลงทุนเฉลี่ยเกือบแสนบาทต่อศูนย์ ส่วนของ กทม. เขามี 300 กว่าศูนย์ ก็พยายามแก้ ไปตรวจหมดเลยว่ามีกี่ศูนย์ แล้วถ้า 300 ศูนย์ เจอสักครึ่งหนึ่ง ก็สัก 150 แล้วถ้าแก้ศูนย์ละแสน ก็ต้องใช้ถึง 15 ล้าน ก็ไม่รู้ต้องใช้เวลาเท่าไร?”

           นพ.อดิศักดิ์ กล่าว พร้อมกับเรียกร้องให้ภาครัฐกำหนดเกณฑ์มาตรฐาน ว่าถ้าหากสูงเกินค่าดังกล่าว รัฐต้องเข้าไปดำเนินการปรับปรุงสถานที่เหล่านั้น เพื่อไม่ให้ประชาชนต้องรับภาระจนเกินไป รวมถึงการจัดหาเครื่องมือตรวจสอบสารตะกั่วในสีน้ำมันที่ใช้ทาวัสดุต่างๆ แบบพกพา ให้แต่ละจังหวัด-ชุมชนนำไปใช้ ทั้งนี้อยู่ที่ราคาเครื่องละล้านบาทเศษเท่านั้น และมีใช้ในหลายประเทศเนื่องจากมีความแม่นยำสูง เชื่อถือได้ เช่นในสหรัฐอเมริกา หากบ้านหลังไหนสร้างก่อนปี ค.ศ.1978 (พ.ศ.2521) จะมีเจ้าหน้าที่ไปตรวจสภาพให้ทันที เป็นต้น

           ไม่เพียงแต่เด็กเท่านั้นที่เสี่ยงต่ออันตรายจากสารตะกั่วที่อยู่ในสีน้ำมัน แม้กระทั่งผู้ใหญ่ก็ไม่ต่างกัน เพียงแต่อาการในผู้ใหญ่จะไม่เด่นชัดมากนัก และต้องรับในปริมาณมากกว่าเด็กพอสมควร เช่นหากเด็กรับเข้าไปตั้งแต่ 10 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตร จึงจะเกิดอันตรายต่อระบบประสาทและสมอง ในผู้ใหญ่จะต้องรับเข้าไปประมาณ 40 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตร จึงจะเกิดอาการแบบเดียวกัน อย่างไรก็ตามอาการที่ต้องเฝ้าระวังสำหรับผู้ใหญ่ คือความดันโลหิตสูง เพราะต่อให้ได้รับสารตะกั่วเพียง 7 ไมโครกรัมต่อเดซิลิตรก็มีผลแล้ว

           ชาญณรงค์ ไวพจน์ ผู้เชี่ยวชาญด้านวิศวกรรมความปลอดภัย วิศวกรรมสถานแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ (วสท.) แสดงความเป็นห่วงแรงงานก่อสร้าง ที่ในต่างประเทศต้องมีอุปกรณ์ป้องกันสารเคมีที่ปนเปื้อนมาด้วย แต่ในประเทศไทยไม่ค่อยตระหนักในเรื่องนี้มากนัก

           “ผู้ที่จะไปทาสีต้องมีการป้องกันตัวเอง แต่ที่มีตอนนี้มันไม่ใช่ ถ้าเป็นรายเล็กๆ แถมถ้ามีลูกมีหลานก็มาช่วยเปิดสี ช่วยทาอีกต่างหาก ปาดไม่สะดวกเอามือตบเลย อันนี้ก็มีผล อุปกรณ์ป้องกันไม่ค่อยมี แล้วการลอกสีก็มีผลอีกแล้ว มันปลิวได้ไกลมาก ถ้าสูงขึ้นไปเป็นตึกสัก 30 ชั้น หายห่วงเลยครับ มันไปเป็นกิโล

            ผมเข้าไปโรงงานหนึ่งที่ผลิตนั่งร้าน เขาพ่นสีห่างจากถนนไป 800 เมตร คือเป็นโรงงานกึ่งปิด ผลิตข้างในแต่มาพ่นข้างนอก พ่นห่างรถผมอยู่ 800 เมตร ปลิวมาติดรถได้ นี่คือสีน้ำมัน แล้วในโรงงานดังกล่าวเขาไม่มีการป้องกันมาก ใช้แค่ผ้าขาวม้าพัน (ปิดปาก-จมูก) แล้วก็พ่นสี” คุณชาญณรงค์ เล่าถึงการไปตรวจสอบโรงงานแห่งหนึ่ง

           ข้อคำนึงอีกประการหนึ่ง ทั้งผู้ประกอบการและผู้บริโภค อาจจะกังวลว่าสีที่ไม่ผสมสารตะกั่วแต่ใช้สารอื่นทดแทน ราคาและคุณภาพจะต่างกันมากหรือไม่ ในประเด็นนี้ เพ็ญโฉม แซ่ตั้ง ผู้อำนวยการมูลนิธิบูรณะนิเวศ ให้ข้อมูลว่า สำหรับในประเทศไทยยังไม่อาจระบุได้แน่ชัด เพราะจากสียี่ห้อต่างๆ ที่สุ่มมาตรวจสอบ บางยี่ห้อราคาแพง แต่ก็มีสารตะกั่วเจือปนในปริมาณที่สูง ขณะที่บางยี่ห้อราคาถูก แต่กลับมีสารตะกั่วเจือปนอยู่ในเกณฑ์ที่ค่อนข้างต่ำ

          ส่วนในแง่คุณภาพสี หลายประเทศทางยุโรปหรือในสหรัฐอเมริกา ที่เลิกใช้สารตะกั่วผสมสีไปแล้วนับสิบปี ก็ยังไม่พบข้อมูลว่าสีน้ำมันที่ใช้สารอื่นผสมทดแทน มีคุณภาพด้อยลงแต่อย่างใด นอกจากนี้ องค์การอนามัยโลก (WHO) ยังส่งเสริมให้ประเทศสมาชิกยุติการใช้ตะกั่วผสมสี เนื่องจากพบว่าแต่ละปีจะมีเด็กราว 143,000 คนเสียชีวิต และกว่า 600,000 คน มีปัญหาพัฒนาการด้านสติปัญญา จากพิษของสารตะกั่ว

          อย่างไรก็ตาม แม้ในหลายประเทศจะประกาศว่าเลิกใช้สารตะกั่วผสมสีแล้ว แต่กลับพบว่ายังคงมีการส่งออกไปยังประเทศอื่นๆ ที่ยังไม่มีกฎหมายรับรองการห้ามใช้ ซึ่ง เบญจมาพร เอกฉัตร์ ผู้อำนวยการสำนักบริหารมาตรฐาน 3 (เคมีภัณฑ์และผลิตภัณฑ์ผู้บริโภค) สำนักงานมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม (สมอ.) ยืนยันว่าต้องมีมาตรการเฝ้าระวังกันต่อไป

          “เราพบว่าในการตรวจสีครั้งนี้มันมีสีนำเข้าด้วย จากประเทศที่คุยว่าตัวเองไม่มีตะกั่ว แต่ก็มีตะกั่วโผล่เป็นหมื่นเหมือนกัน เรากำลังสะท้อนว่า คุณคุยว่าเลิกใช้ตะกั่วมา 30 ปี แต่ประเทศอย่างเราๆ คุณยังใส่ตะกั่วมาด้วย ถ้าเราไม่มีมาตรการบังคับเราก็คุมผู้นำเข้าไม่ได้ ดังนั้นผู้นำเข้าต้องได้รับใบอนุญาตนำเข้า จะถูกตรวจสินค้า ถูกกักโดยศุลกากร ร้านจำหน่ายก็ต้องจำหน่ายสินค้าที่มีมาตรฐานเท่านั้น” ผู้แทนจาก สมอ. กล่าวทิ้งท้าย ทั้งนี้กฏหมายควบคุมปริมาณการเจือปนของสารตะกั่วในสีทาบ้าน กำลังอยู่ในขั้นผลักดัน ซึ่งคงต้องใช้เวลาพอสมควร

            ปัจจุบันประเทศไทยใช้มาตรการเชิงสมัครใจ ให้ผู้ประกอบการผลิตสีที่มีสารตะกั่วไม่เกิน 100 ppm โดย สมอ. จะออกเครื่องหมายรับรองให้ และจะมีการสุ่มตรวจเป็นระยะๆ ซึ่งหากพบว่ามีสารตะกั่วเจือปนเกินกว่ามาตรฐาน จะมีโทษทั้งยึดใบรับรองและโทษทางอาญา จำคุกไม่เกิน 2 ปีหรือปรับไม่เกิน 1 ล้านบาท

           แต่เป้าหมายสูงสุด เชื่อว่าหลายคนคงอยากผลักดันให้เป็นมาตรการบังคับ เพื่อคุณภาพชิวิตที่ดีของคนไทยไม่ว่าจะเป็นชนชั้นใดก็ตาม ทั้งนี้ภาครัฐควรหามาตรการจูงใจให้ผู้ประกอบการรายย่อย (SME) สามารถยกระดับคุณภาพสินค้าไปได้ โดยที่ไม่เป็นภาระมากเกินไป เช่นเดียวกัน เครื่องตรวจสารตะกั่วที่เจือปนในสีทาวัสดุต่างๆ แม้ราคาจะดูสูงถึงหลักล้านบาท แต่เมื่อเทียบกับชีวิตเด็กๆ ที่ถือเป็นทรัพยากรบุคคลที่สำคัญของชาติแล้วน่าจะถือว่าคุ้มค่า

           เพราะรัฐบาลไม่ว่าพรรคไหน-กลุ่มใด ที่ผ่านมาก็ลงทุนไปกับหลายๆ เรื่อง ใช้งบประมาณนับหมื่นนับแสนล้านบาท โดยบอกว่าทำเพื่อประชาชนอยู่แล้ว

SCOOP@NAEWNA.COM