“ชันโรง” หรือ ผึ้งจิ๋ว (Stingless Bees) เป็นแมลงในกลุ่มเดียวกับผึ้ง แต่ไม่มีเหล็กไน พบได้ในทุกภูมิภาคของไทย ในไทยมีทั้งหมด 34 สายพันธุ์ ชื่อ ชันโรง (ชัน-นะ-โรง) หมายถึง โรงงานผลิตชัน เพราะผลิตชันได้ค่อนข้างเยอะ เมื่อก่อนเราเอาชันมาใช้อุดภาชนะ อุดฐานพระ ทำยาแผนโบราณ
แต่ยุคนี้เราพบว่าสารกลุ่มฟลาโวนอยด์ (Flavonoids)ซึ่งช่วยต้านอนุมูลอิสระ ต้านเชื้อโรค สร้างภูมิคุ้มกัน ยับยั้งเชื้อราและจุลินทรีย์ต่างๆ ซึ่งเป็นสาเหตุของโรคผิวหนังหรือแผลอักเสบในช่องปากและคอ จึงนำมาใช้เป็นยารักษาแผลอักเสบในปาก สบู่ ยาสีฟัน สเปรย์ช่องปาก ลูกอม และสารสกัดผสมน้ำดื่ม
กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) โดยสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.) เผยผลวิจัยและพัฒนากาแฟอาราบีก้าครบวงจร ภายใต้การดำเนินงานตามนโยบาย BCG ประสบผลสำเร็จพบ “ผึ้งชันโรง” ซึ่งเป็นแมลงผสมเกสรในกลุ่มผึ้ง ต่อแตน มีบทบาทและประสิทธิภาพสูงสุดในการผสมเกสรดอกกาแฟให้มีรสชาติ กลิ่นหอม เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว พร้อมส่งเสริมการเพาะเลี้ยงและพัฒนาน้ำผึ้งเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพ มุ่งรองรับสังคมผู้สูงอายุ
ทั้งนี้ ศูนย์เชี่ยวชาญนวัตกรรมเกษตรสร้างสรรค์ โดยสถานีวิจัยลำตะคอง ได้รับโจทย์จากกระทรวง อว. ให้ดำเนินโครงการวิจัยและพัฒนากาแฟอาราบีก้าแบบครบวงจร ภายใต้การดำเนินงานตามนโยบาย BCG ตั้งแต่การผลิตต้นน้ำ การบริหารจัดการดินและปุ๋ย การใช้ฮอร์โมนเพื่อแก้ปัญหาการออกดอกและติดผลไม่สม่ำเสมอ รวมถึงการจัดการหลังการเก็บเกี่ยวและเครื่องจักรที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการผลิต ตลอดจนการเพิ่มปริมาณผลผลิตและคุณภาพของกาแฟอาราบีก้าด้วยการใช้แมลงผสมเกสร
โดยคณะนักวิจัย วว. ได้ดำเนินโครงการฯ ณ หมู่บ้านขุนลาวตำบลแม่เจดีย์ อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงใหม่ บนเทือกเขาสูงกว่า 1,300 เมตร ซึ่งเป็นพื้นที่ป่าต้นน้ำ และเป็นพื้นที่ปลูกกาแฟอาราบีก้าแบบใต้ร่มเงาไม้ โดยไม่ใช้สารเคมีใดๆ ทำให้พื้นที่นี้มีความหลากหลายทางชีวภาพของทั้งพืชและสัตว์น้อยใหญ่มากมาย และที่สำคัญยังเป็นแหล่งรวมเหล่าแมลงผสมเกสรมากมายที่ทำให้ผลผลิตต่างๆ ติดผลได้มากขึ้น ช่วยให้เกษตรกรได้ผลผลิตมากขึ้น ซึ่งจากการดำเนินโครงการดังกล่าวคณะนักวิจัยพบว่า “ผึ้งชันโรง” ซึ่งเป็นแมลงผสมเกสรในกลุ่มผึ้ง ต่อแตนที่มีบทบาทและประสิทธิภาพสูงสุดในการผสมเกสรดอกกาแฟ ทั้งนี้การที่ผึ้งชันโรงออกมาเก็บน้ำหวานและเป็นการผสมเกสรให้ดอกกาแฟในคราวเดียวกันอย่างไม่ตั้งใจนั้น ทำให้ละอองเรณูจากเกสรตัวผู้ของดอกกาแฟถูกนำไปฝากไว้ยังเกสรตัวเมียเป็นจำนวนมาก จนเกิดการปฏิสนธิและติดผลทันที แม้ว่ากาแฟจะสามารถผสมตัวเอง (self pollination) หรือรังไข่สามารถเจริญไปเป็นผลอัตโนมัติ (autogamy) ได้อยู่แล้ว โดยไม่ต้องพึ่งการผสมข้าม (cross pollination)
แต่ก็มีงานวิจัยมากมายในต่างประเทศที่แสดงให้เห็นว่าการผสมเกสรข้ามโดยแมลงนั้นจะทำให้กาแฟมีคุณภาพมากขึ้น ที่สำคัญจากงานวิจัยในครั้งนี้คณะนักวิจัยยังพบว่าเมื่อมีแมลงผสมเกสรโดยเฉพาะผึ้งชันโรงเข้ามามีบทบาทสำคัญแล้วทำให้ผลเชอรี่กาแฟสุกแก่สม่ำเสมอมากขึ้น โดยชาวบ้านไม่ต้องเสียเวลาขึ้นเขาไปหลายครั้งเพื่อเก็บผลผลิตและไม่เสียเวลาในการคัดเลือกเฉพาะเชอรี่กาแฟที่สุกเท่านั้น จึงช่วยลดการปะปนของกาแฟที่ยังไม่สุกเต็มที่ ซึ่งจะส่งผลโดยตรงต่อรสชาติและกลิ่นของกาแฟ ทั้งนี้เมื่อได้เชอรี่กาแฟที่มีคุณภาพจากการดูแลของเกษตรกร พร้อมผู้ช่วยตัวจิ๋วอย่างผึ้งชันโรงแล้ว ทำให้ได้ผลผลิตกาแฟที่มีรสชาติและกลิ่นที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว โดยเฉพาะเมื่อนำกาแฟมาคั่วแบบอ่อน light roasted จะทำให้ได้รสชาติและกลิ่นของกาแฟมากที่สุด ดังนั้นกาแฟของหมู่บ้านขุนลาวป่าต้นน้ำแห่งนี้จึงมีกลิ่นหอมคล้ายดอกไม้ป่า ผสมกลมกลืนกับความรู้สึกของผลไม้ป่าที่หอมหวาน
อุปสรรคหลักๆ ที่ทีมคณะนักวิจัย วว. พบในการวิจัยนี้คือ สถานที่ของสวนกาแฟที่ตั้งอยู่บนเขาสูง คณะนักวิจัยจำเป็นต้องเดินเท้าจากหมู่บ้านบริเวณตีนเขาขึ้นไปยังสวนกาแฟที่ระดับความสูง 1,300 เมตรจากระดับน้ำทะเล เป็นระยะทาง วันละหลายกิโลเมตร กอปรกับช่วงระยะเวลาการบานของดอกกาแฟในระยะเวลา 1 ปี จะบานเพียงครั้งเดียวในเดือนเมษายน หลังจากตาดอกกระทบกับฝนแรก โดยที่ดอกกาแฟจะเบ่งบานให้แมลงผสมเกสรได้เชยชมเพียง 3 วันเท่านั้น ทำให้ทีมนักวิจัยต้องใช้เวลาช่วงวันหยุดสงกรานต์บนเขามาตลอดระยะเวลา 3 ปี
นอกจากนี้ เกษตรกรในหมู่บ้านขุนลาวก่อนหน้านี้ไม่มีความรู้เรื่องผึ้งใดๆ เลย กระทั่ง วว. เข้าไปทำงานวิจัยและแสดงให้ชาวบ้านได้เห็นว่า แมลงผสมเกสรประจำถิ่นตามธรรมชาตินั้นมีคุณค่าต่อพวกเขาอย่างไร การปลูกพืชแบบอินทรีย์จะเป็นการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพนี้ให้คงอยู่และให้ชาวบ้านได้ใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืนดังนั้น วว. จึงได้มีการส่งเสริมการเพาะเลี้ยงรังผึ้งชันโรงที่เป็นเพื่อนแท้ของเกษตรกร โดยติดตั้งรังผึ้งชันโรงเหล่านี้ใต้ร่มเงาไม้ในสวนกาแฟ นอกจากผึ้งชันโรงจะช่วยผสมเกสรให้กับดอกกาแฟและพืชผลชนิดอื่นๆ ที่ชาวบ้านปลูกสลับกันไปตามฤดูกาลแล้ว ยังทำให้ชาวบ้านสามารถเก็บน้ำผึ้งจากชันโรงเพื่อขายสร้างรายได้โดยที่ไม่ต้องไปตีรังจากธรรมชาติใดๆ
ทั้งนี้ ผลงานวิจัยโครงการงานวิจัยและพัฒนากาแฟอาราบีก้าแบบครบวงจร ได้ตีพิมพ์เผยแพร่ในวารสารระดับนานาชาติ International Journal of Science and Innovative Technology (IJSIT) Volume 3 Issue 1 แล้ว และทีมคณะนักวิจัย วว. ได้ต่อยอดงานวิจัยโดยการศึกษาคุณสมบัติพิเศษจากผึ้งชันโรงเหล่านี้ที่ถูกเลี้ยงในสวนกาแฟเกษตรอินทรีย์ เนื่องจากในผืนป่าเต็มไปด้วยพืชสมุนไพรมากมาย
ดังนั้น ผึ้งชันโรงที่เก็บอาหารจากพืชเหล่านี้จะผลิตน้ำผึ้งชันโรงที่มีคุณสมบัติในการพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อการดูแลสุขภาพต่างๆ ได้ วว. จึงได้บูรณาการวิจัยเพื่อให้เกิดการวิจัยและพัฒนาต่อยอดมากขึ้น ศูนย์เชี่ยวชาญนวัตกรรมผลิตภัณฑ์สมุนไพร วว. จึงได้เข้ามามีบทบาทในการต่อยอดงานวิจัยในครั้งนี้ ด้วยการพัฒนาผลิตภัณฑ์เพื่อการดูแลสุขภาพจากน้ำผึ้งชันโรง เช่น เจลสมานแผลจากชันโรง ครีมลดความหย่อนคล้อยใต้ดวงตาจากชันโรง รวมถึงเครื่องดื่มบำรุงในผู้สูงอายุจากชันโรง
ผลิตภัณฑ์จากน้ำผึ้งชันโรงอยู่ระหว่างการวิจัยและพัฒนาจะสำเร็จเป็นผลิตภัณฑ์พร้อมถ่ายทอดเทคโนโลยีสู่เชิงพาณิชย์ในเร็วๆ นี้ นับเป็นการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับผลผลิตจากชันโรงด้วยองค์ความรู้วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรมที่ วว. เชี่ยวชาญอย่างเป็นรูปธรรม และยังเป็นการพัฒนาผลิตภัณฑ์เพื่อรองรับการเข้าสู่สังคมผู้สูงวัยของประเทศไทยอีกด้วยจะเห็นได้ว่าผึ้งจิ๋วชันโรงนับเป็นผู้ช่วยคนสำคัญให้เกษตรกรและเป็นมิตรแท้ต่อสิ่งแวดล้อมอย่างแท้จริง
กองประชาสัมพันธ์
สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี