ทหาร‘ไนเจอร์’ยึดอำนาจ ปลดผู้นำรัฐบาลพลเรือน อ้างปัญหาความมั่นคง-วิกฤติเศรษฐกิจ

27 ก.ค. 2566 สื่อต่างประเทศรายงานเหตุกองทัพทำรัฐประหารที่ประเทศไนเจอร์ ในทวีปแอฟริกา โดยสำนักข่าว Anadolu Agency (AA) ของตุรกี เสนอข่าว Soldiers in Niger announce coup on national TV ระบุว่า กลุ่มทหารซึ่งทำรัฐประหาร ได้เรียกตนเองว่า สภาแห่งชาติปกป้องแผ่นดิน (CLSP) อ่านแถลงการณ์ผ่านสถานี ORTN ซึ่งเป็นช่องโทรทัศน์ของรัฐ เมื่อค่ำวันที่ 26 ก.ค. 2566 ตามเวลาท้องถิ่น ประกาศปลด โมฮาเหม็ด บาซูม (Mohamed Bazoum) ประธานาธิบดีในรัฐบาลพลเรือนของไนเจอร์ ออกจากตำแหน่ง รวมถึงระงับการใช้รัฐธรรมนูญ

แถลงการณ์ของคณะรัฐประหารได้อ้างสาเหตุที่ต้องก่อการ เนื่องจากสถานการณ์ความมั่นคงที่เลวร้ายลงและวิกฤตทางเศรษฐกิจและสังคมที่ประเทศกำลังเผชิญอยู่ นอกจากนั้นยังประกาศห้ามออกนอกเคหสถาน หรือเคอร์ฟิว ตั้งแต่เวลา 22.00-05.00 น. รวมถึงปิดการเดินทางข้ามพรมแดน ทั้งนี้ ในช่วงเช้ามีรายงานว่า ปธน.บาซูม ถูกควบคุมตัวโดยเจ้าหน้าที่อารักขา ในขณะที่ประชาชนออกมาประท้วงต้านรัฐประหารและให้ปล่อยตัวประธานาธิบดี

มีรายงานว่า พล.อ.โอมาร์ ทชิอานี (General Omar Tchiani) ซึ่งดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการหน่วยงานอารักขาประธานาธิบดีมา 10 ปี อยู่เบื้องหลังการทำรัฐประหารครั้งนี้ โดยคาดว่าแรงจูงใจน่าจะมาจากการที่ ปธน.บาซูม ต้องการปลด ทชิอานี ออกจากตำแหน่ง ขณะที่สหภาพแอฟริกา ประชาคมเศรษฐกิจของรัฐแอฟริกาตะวันตก (ECOWAS) สหภาพยุโรป สหประชาชาติ และฝรั่งเศสประณามการกระทำของกองทัพไนจีเรีย และเรียกร้องให้ปล่อยตัว บาซูม วัย 63 ปีอย่างไม่มีเงื่อนไข ซึ่งได้รับการเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตยในเดือน เม.ย. 2564

ทั้งนี้ ไนเจอร์เป็นประเทศที่ไม่มีทางออกสู่ทะเล นับตั้งแต่ได้รับเอกราชจากฝรั่งเศสในปี 2503 ก็ต้องเผชิญสถานการณ์ความวุ่นวายทางการเมืองจากการก่อรัฐประหารทั้งที่สำเร็จและไม่สำเร็จมาอย่างต่อเนื่อง อาทิ ในปี 2507 ประเทศเผชิญกับความพยายามก่อรัฐประหารครั้งแรก ตามมาด้วยการทำรัฐประหารโดยกองทัพที่ประสบความสำเร็จในปี 2517 นำโดย พ.ท.เซย์นี เคาต์เช (Lt. Col. Seyni Kountche) และอยู่ในอำนาจจนกระทั่งเขาเสียชีวิตในปี 2530

ในปี 2539 พ.อ.อิบราฮิม บาเร ไมนัสซารา (Col.Ibrahim Bare Mainassara) ก่อการรัฐประหารอีกครั้ง และเหตุการณ์ดังกล่าวส่งผลให้ประธานาธิบดี มาฮามาเน อุสมาเน (Mahamane Ousmane) ที่มาจากการเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตยเสียชีวิต กระทั่งในปี 2542 ทหารจึงยอมคืนอำนาจให้พลเรือน จัดให้มีการเลือกตั้งและ มามาดู ทันด์จา (Mamadou Tandja) ดำรงตำแหน่งประธานาธิบดีไนเจอร์ 

แต่แล้วในปี 2553 เมื่อ ปธน.ทันด์จา พยายามขยายวาระการดำรงตำแหน่งของตนออกไป ก็ทำให้ทหารเข้าแทรกแซงการเมืองอีกครั้งด้วยการถอดถอนเขาออกจากอำนาจ อย่างไรก็ตาม ครั้งนี้ทหารมีบทบาทเพียงช่วงสั้นๆ โดยในปี 2554 ก็มีการจัดการเลือกตั้งตามปกติ และ มาหามาดู อิสซูฟู (Mahamadou Issoufou) ได้รับเลือกเป็นประธานาธิบดี นอกจากนั้นในปี 2563 ยังเกือบมีการรัฐประหารเกิดขึ้น เนื่องจากขณะนั้นการเมืองค่อนข้างตึงเครียด

เว็บไซต์นิตยสาร India Today ของอินเดีย เสนอข่าว Niger President Bazoum removed in military coup amid security, governance concerns ระบุว่า ในวันที่ 26 ก.ค. 2566 ภายหลังจาก ปธน.มาซูม ถูกควบคุมตัว คณะรัฐประหารได้อ่านแถลงการณ์ผ่านสถานีโทรทัศน์เพื่อปลดเขาออกจากตำแหน่ง โดยภาพจากโทรทัศน์แสดงให้เห็น พ.อ.อมาดู อับดรามาเน (Colonel Amadou Abdramane) เป็นผู้อ่านแถลงการณ์ พร้อมด้วยทหารคนอื่นๆ อีก 9 นาย

เนื้อหาในแถลงการณ์กล่าวว่า กองกำลังป้องกันและความมั่นคงได้ตัดสินใจ ยุติระบอบการปกครองที่ดำเนินอยู่ เนื่องจากสถานการณ์ความมั่นคงที่เลวร้ายและธรรมาภิบาลที่ไม่ดี ทั้งนี้ พรมแดนของไนเจอร์จะถูกปิด ประกาศเคอร์ฟิวทั่วประเทศ และสถาบันทั้งหมดในสาธารณรัฐจะถูกระงับ อีกทั้งยังเตือนถึงการแทรกแซงจากต่างประเทศ แต่ยืนยันว่ากองทัพจะดูแลความเป็นอยู่ของบาซูม

การเข้ายึดอำนาจของกองทัพ ซึ่งนับเป็นการรัฐประหารครั้งที่ 7 ในภูมิภาคตะวันตกและแอฟริกากลางตั้งแต่ปี 2563 อาจทำให้ความพยายามของตะวันตกในการช่วยเหลือประเทศต่างๆ ในภูมิภาค Sahel ต่อสู้กับการก่อความไม่สงบของกลุ่มญิฮาดที่แผ่ขยายมาจากมาลีในช่วงทศวรรษที่ผ่านมาซับซ้อนยิ่งขึ้น ไนเจอร์ซึ่งไม่มีทางออกทะเล อดีตอาณานิคมของฝรั่งเศสแห่งนี้เป็นพันธมิตรสำคัญสำหรับมหาอำนาจตะวันตกที่ต้องการช่วยต่อสู้กับการก่อความไม่สงบ แต่พวกเขากำลังเผชิญกับความรุนแรงที่เพิ่มขึ้นจากรัฐบาลทหารชุดใหม่ที่รับผิดชอบในมาลีและบูร์กินาฟาโซ

ไนเจอร์ยังเป็นพันธมิตรสำคัญของสหภาพยุโรป (EU) ในการต่อสู้กับการอพยพที่ผิดปกติจากอนุภูมิภาคทะเลทรายซาฮารา โดยฝรั่งเศสย้ายกองทหารจากมาลีไปยังไนเจอร์เมื่อปี 2565 หลังจากความสัมพันธ์กับเจ้าหน้าที่ชั่วคราวที่นั่นย่ำแย่ นอกจากนี้ยังได้ถอนกองกำลังพิเศษออกจากบูร์กินาฟาโซท่ามกลางความตึงเครียดที่คล้ายคลึงกัน สหรัฐอเมริกากล่าวว่า ได้ใช้เงินประมาณ 500 ล้านสหรัฐ ตั้งแต่ปี 2555 เพื่อช่วยไนเจอร์เพิ่มความปลอดภัย เยอรมนีประกาศเมื่อเดือน เม.ย. 2566 ว่าจะเข้าร่วมในภารกิจทางทหารในยุโรปเป็นเวลา 3 ปี โดยมีเป้าหมายเพื่อพัฒนากองทัพของประเทศ

อูล์ฟ เลสซิง (Ulf Laessing) หัวหน้าโครงการ Sahel ของ Konrad ของเยอรมนี กล่าวว่า บาซูมเป็นความหวังเดียวของตะวันตกในภูมิภาค Sahel ฝรั่งเศส สหรัฐฯ และสหภาพยุโรปได้ใช้ทรัพยากรจำนวนมากในภูมิภาคเพื่อสนับสนุนไนเจอร์และกองกำลังความมั่นคง แต่การรัฐประหารจะสร้างโอกาสให้รัสเซียและตัวละครอื่นๆ แผ่อิทธิพลในไนเจอร์ ทั้งนี้ ตั้งแต่เช้าตรู่ของวันที่ 26 ก.ค. 2566 พล.อ.โอมาร์ ทชิอานี หัวหน้าหน่วยอารักขาประธานาธิบดี ได้เข้าควบคุมตัวบาซูม กระตุ้นให้ผู้นำระดับภูมิภาคจัดภารกิจไกล่เกลี่ยอย่างรวดเร็วเพื่อพยายามป้องกันการรัฐประหาร 

ความผิดหวังต่อความล้มเหลวของรัฐในการป้องกันการโจมตีอย่างรุนแรงในเมืองและหมู่บ้านต่างๆ ส่วนหนึ่งกระตุ้นให้เกิดการรัฐประหาร 2 ครั้งในมาลีและ 2 ครั้งในบูร์กินาฟาโซตั้งแต่ปี 2563 นอกจากนี้ รัฐบาลทหารยังได้ยึดอำนาจในกินีในปี 2564 ซึ่งมีส่วนทำให้เกิดความไม่มั่นคงในภูมิภาคที่เริ่มเสื่อมเสียชื่อเสียง ในฐานะพื้นที่ที่มักเกิดรัฐประหาร เช่น มีความพยายามก่อรัฐประหารในไนเจอร์ในเดือน มี.ค. 2564 เมื่อหน่วยทหารพยายามยึดทำเนียบประธานาธิบดีก่อนที่ บาซูม ที่เพิ่งได้รับเลือกจะเข้าพิธีสาบานตน

สหภาพแอฟริกาและกลุ่มภูมิภาคแอฟริกาตะวันตก ECOWAS เมื่อวันที่ 26 ก.ค. 2566 ประณามสิ่งที่พวกเขาเรียกว่าการพยายามทำรัฐประหาร ขณะที่ ปาทริค ทาลอน (Patrice Talon) ประธานาธิบดีเบนิน ประเทศเพื่อนบ้านทางเหนือของไนเจอร์ รีบเดินทางไปยังไนเจอร์ตั้งแต่ช่วงบ่ายวันดังกล่าว เพื่อประเมินสถานการณ์หลังจากพบกับ โบลา ทินูบู (Bola Tinubu) ประธานาธิบดีไนจีเรียและประธาน ECOWAS ซึ่งผู้นำเบนินกล่าวว่า ทุกวิถีทางจะถูกใช้หากจำเป็นเพื่อฟื้นฟูระเบียบตามรัฐธรรมนูญในไนเจอร์ แต่อุดมคติคือทำทุกอย่างแบบสันติและสมานฉันท์

สหรัฐฯ เรียกร้องให้ปล่อยตัว Bazoum ขณะที่สหภาพยุโรป สหประชาชาติ ฝรั่งเศส และประเทศอื่นๆ ประณามการยึดอำนาจดังกล่าว และกล่าวว่าพวกเขาติดตามเหตุการณ์ด้วยความกังวล ขณะที่ แอนโทนี บลิงเคน (Antony Blinken) รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐฯ ซึ่งได้พูดคุยกับ บาซูม ขณะถูกควบคุมตัวในทำเนียบประธานาธิบดี เมื่อวันที่ 26 ก.ค. 2566 กล่าวว่า  การเป็นหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจและความมั่นคงของสหรัฐฯ กับไนเจอร์นั้นขึ้นอยู่กับความต่อเนื่องของการปกครองในระบอบประชาธิปไตย