เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง

โครงการทัศนศึกษา Agent& Media Fam Trip ของการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยนั้้นทำให้คนหลายคนรู้จัก ตำบลแก่นมะกรูด ของอำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานี ดีขึ้นและในไม่ช้าก็จะรู้จักแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติและวิถีชุมชนจนสามารถขยายการตลาดให้ชุมชนมีรายได้จากธุรกิจการท่องเที่ยวต่อไป ดังนั้้นเรื่องผืนป่าขนาดใหญ่ของตำบลแก่นมะกรูด อำเภอบ้านไร่ จังหวัดอุทัยธานีนั้น น่าสนใจด้วยเหตุที่เป็นป่าต้นน้ำของแควใหญ่ มีลำน้ำแยกจากแควใหญ่ชื่อว่า “ลำน้ำข้าง”โดยไหลพาดผ่านผืนป่าใหญ่ขึ้นสู่ป่าแม่วงก์ จังหวัดนครสวรรค์ ในอดีตนั้นป่าแห่งนี้เป็นป่ารกทึบไม่มีผู้บุกรุกทำลายป่าเรียกกันว่าเป็นป่าบริสุทธิ์(VIRGIN FOREST) ที่ยังไม่เคยมีการจัดการด้านป่าไม้มาก่อนนั่นเอง จนปีพ.ศ.๒๔๙๘ ป่าแห่งนี้ได้ถูกจัดให้เป็นป่าโครงการที่ให้สัมปทานการทำไม้แก่บริษัทไม้อัดไทยตามสัญญาสัมปทานที่ ๘๔เป็นป่าสัมปทานปิด

ต่อมา พ.ศ.๒๕๐๖ ผู้ว่าราชการจังหวัดอุทัยธานี ได้เสนอกรมป่าไม้ขอให้ดำเนินการสงวนป่าผืนนี้ ซึ่งกรมป่าไม้ได้พิจารณาแล้วเห็นว่าเป็นป่ารกทึบยังไม่มีการบุกรุกทำลาย และมีอาณาเขตกว้างขวางมาก ประมาณ ๑,๖๐๐ ตารางกิโลเมตร จึงสมควรดำเนินการคุ้มครองไว้ก่อน ต่อมาหนังสือพิมพ์สารเสรี ฉบับประจำวันที่ ๘ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๐๗ ได้ลงข่าวเกี่ยวกับการตรวจราชการท้องถิ่น ตำบลแก่นมะกรูด อำเภอบ้านไร่  ของป่าไม้จังหวัดอุทัยธานี ตามคำสั่งผู้ว่าราชการจังหวัดนั้น ได้พบว่าชาวกะเหรี่ยงบ้านใหม่ฯนั้นได้แผ้วถางป่าจำนวน ๒๐๐ ไร่ กับบริเวณป่าอีมาด ห้วยขาแข้ง ซึ่งอยู่ในโครงการที่จะกำหนดให้เป็นป่าคุ้มครอง ซึ่งมีเนื้อที่ ๒,๑๐๐ตารางกิโลเมตร จึงรายงานเสนอกรมป่าไม้ที่เห็นพ้องต้องกันประกอบกับได้มีการจัดให้ป่าแห่งนี้อยู่ในโครงการที่จะจัดตั้งเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าไว้ก่อนแล้วจึงพิจารณาจัดตั้งให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร ซึ่งมีอาณาเขตติดกัน

ต่อมาวันที่ ๒๙ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๐๘ ได้มีการแพร่ภาพทางสถานีโทรทัศน์ช่อง ๔  เรื่องการสำรวจควายป่าของนักหนังสือพิมพ์คนหนึ่งที่เข้าร่วมสำรวจป่ากับเจ้าหน้าที่ป่าไม้ และเจ้าหน้าที่บริษัทไม้อัดไทย จำกัด หลังจากการแพร่ภาพนั้นจึงมีการส่งรายงานการสำรวจให้กรมป่าไม้ โดยรายงานว่าสัตว์ป่าในป่าห้วยขาแข้งนั้นยังมีอยู่จำนวนมาก จึงมีการดำเนินการและเตรียมการจัดตั้งให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า โดยประสานงานกับ บริษัทไม้อัดไทย จำกัด เจ้าของสัมปทานทำไม้ในป่าบริเวณดังกล่าว เพื่อยกเลิกสัมปทาน จนวันที่๒๖ สิงหาคม พ.ศ.๒๕๑๕ ตามประกาศคณะปฏิวัติ ฉบับที่ ๒๑๐ จึงได้ประกาศให้ป่าห้วยขาแข้ง ซึ่งอยู่ในท้องที่อำเภอลานสัก  อำเภอบ้านไร่  จังหวัดอุทัยธานีและอำเภออุ้มผาง จังหวัดตาก เนื้อที่ ๑,๐๑๙,๓๗๕ ไร่หรือ ๑,๖๓๑ ตารางกิโลเมตร นั้นเป็น “เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง” 

ต่อมาปี พ.ศ.๒๕๒๙ ได้มีการผนวกพื้นที่เพิ่มเติมทางด้านทิศตะวันออกและทิศใต้ รวมเป็นเนื้อที่ทั้งหมด ๑,๗๓๗,๕๘๗ ไร่ หรือ ๒,๗๘๐,๑๔ ตารางกิโลเมตร ประกาศเพิ่มพื้นที่เมื่อวันที่ ๓ ธันวาคม ๒๕๓๕ นับเป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าที่มีพื้นที่ใหญ่เป็นอันดับสองของประเทศและมีพื้นที่ติดต่อกับเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรในพื้นที่จังหวัดตากและจังหวัดกาญจนบุรี ที่อยู่ทางทิศตะวันตก ถือเป็นหนึ่งในหัวใจหลักของผืนป่าตะวันตกของประเทศไทย และเป็นผืนป่าที่ยังคงความอุดมสมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าผืนใหญ่นี้ได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกทางธรรมชาติ โดยองค์การยูเนสโก เมื่อวันที่ ๙ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๓๔

ด้วยความหลากหลายทางชีวภาพของป่าผืนใหญ่จึงเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยสุดท้ายของสัตว์ป่าหายากหลายชนิด บางชนิดอยู่ในสถานะใกล้สูญพันธุ์ เช่น สมเสร็จ, เก้งหม้อ, เลียงผา,กระทิง, วัวแดง, ควายป่า  และเป็นแหล่งอาศัยของเสือโคร่ง ที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย และได้แพร่ขยายไปยังพื้นที่ป่าใกล้เคียงกันด้วย จากการศึกษาพบว่าป่านี้มีเสือโคร่งประมาณ ๗๐-๘๐ ตัว จากจำนวนทั้งหมดที่มีอยู่ตามธรรมชาติในประเทศไทย ๒๕๐-๓๐๐ ตัว เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งนี้มีสัตว์ป่าที่เป็นจุดสนใจที่เรียกกันว่า “ผู้ยิ่งใหญ่ทั้งเจ็ด” (Big 7) ได้แก่ ช้าง, เสือโคร่ง,เสือดาว, ควายป่า, วัวแดง, กระทิง และสมเสร็จ ที่นักนิยมไพรถ่ายภาพสามารถเดินทางเข้าไปชมธรรมชาติได้ ก่อนจะเข้าป่าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าฯรอบนอกนั้น มีชุมชนชายป่าที่ได้พัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยว มีสวนดอกไม้ตามฤดูกาล  มีรีสอร์ทสวนไม้ผลธรรมชาติ และแหล่งผ้าทอพื้นบ้านที่มีฝีมือระดับอาเซียนและมีผลงานรับรางวัลจากยูเนสโกล้วนทำให้อำเภอบ้านไร่แห่งนี้มีเสน่ห์จากวิถีธรรมชาติจนมีคนพากันไปเที่ยวมากขึ้น