พระราชพิธีบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ ๑

วันที่ ๑๓ มิถุนายน ที่จะถึงนี้ เมื่อพุทธศักราช ๒๓๒๕ นั้น สมเด็จพระปฐมกษัตริย์ราชวงศ์จักรี คือพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก รัชกาลที่ ๑ ได้ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นกษัตริย์ครองกรุงรัตนโกสินทร์ และโปรดเกล้าฯตั้งราชวงศ์จักรีโดยเฉลิมพระอิสริยยศ พระอัฐิของพระชนกนาถ (ทองดี) ให้มีพระนามาภิไธยเป็น“สมเด็จพระชนกาธิบดี” อันเป็นพระปฐมราชวงศ์จักรี ก่อนที่พระองค์จะทรงสถาปนาพระบรมวงศ์เป็นลำดับต่อไป

ในตอนปลายกรุงธนบุรีนั้น สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (ทองด้วง) ซึ่งเป็นแม่ทัพที่ไปปราบข้าศึกนั้นได้ทราบเหตุจลาจลที่เกิดขึ้นในกรุงธนบุรีจากหลวงสรวิชิต (หน) นายด่านเมืองอุไทยธานีและชาวด่านแล้วที่นำความมาแจ้ง จึงเลิกทัพกลับคืนพระนครมาพักทัพอยู่ที่วัดสระแกในวันที่ ๕ เมษายน พ.ศ.๒๓๒๕ และให้พระยาสุริยอภัย (ตัน)ผู้เป็นหลานนั้นเร่งนำกำลังเข้ากรุงธนบุรี การสู้รบกับพระยาสรรค์และพวก จนมีชัยชนะ วันที่ ๖ เมษายน พ.ศ.๒๓๒๕ สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ (ทองด้วง) แม่ทัพจึงได้นำทัพจากวัดสะแกเคลื่อนพลเข้ายังกรุงธนบุรี

สมเด็จพระปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี-รัชกาลที่ ๑

ดังนั้นการได้รับเชิญให้ขึ้นเป็นกษัตริย์นั้นน่าจะเกิดขึ้นหลังจากการจัดการบ้านเมืองเป็นที่เรียบร้อยแล้ว แต่ยังไม่มีพิธีตามโบราณราชธานี ด้วยมีความเร่งด่วน
ในการย้ายที่ตั้งพระนครขึ้นใหม่ทางด้านบางกอกตะวันออกดังมีความปรากฏในพระราชพงศาวดารว่าวันที่ ๒๑ เมษายน พ.ศ.๒๓๒๕ นั้น ได้มีพิธีตั้งเสาหลักเมืองขึ้นในพื้นที่ตรงข้ามกับพระราชวังเดิมหรือกรุงธนบุรี คือ พื้นที่ซึ่งเดิมนั้นเป็นแปลงปลูกผักของพระยาราชาเศรษฐีที่ขอให้ย้ายไปอยู่ใหม่แถวสำเพ็ง เมื่อตั้งมีพิธีเสาหลักเมืองแล้ว ก็เร่งการสร้างพระที่นั่งขึ้นเป็นการชั่วคราวเสร็จแล้วจึงได้มีพิธีปราบดาภิเษกขึ้นในระหว่างวันที่ ๑๐-๑๓ มิถุนายน พ.ศ.๒๓๒๕ โดยมีการจัดพระราชพิธีอย่างสังเขปไปก่อน ซึ่งมีความระบุว่า ในวันที่ ๑๐-๑๒ มิถุนายน นั้นได้นิมนต์พระสงฆ์ทำพิธีสวดมนต์รอบพระที่นั่งเป็นเวลา ๓ วัน ในวันที่ ๑๓ มิถุนายน พ.ศ.๒๓๒๕ นั้นจึงมีพระราชพิธีปราบดาภิเษกตามโบราณราชประเพณีขึ้นเป็นพระปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรีมีพระนามซึ่งเรียกกันในครั้งนั้นว่า สมเด็จพระพุทธเจ้าอยู่หัว แผ่นดินต้น โดยมีพิธีมุรธาภิเษกตามอย่างราชประเพณีโบราณหรือตำราสมัยอยุธยา ซึ่งให้ความสำคัญกับน้ำจากสระทั้งสี่ คือ สระยม สระนา สระคา และสระแก้ว จากแคว้นสุพรรณภูมิ หรือเมืองสุพรรณบุรี มาทำพิธีปราบดาภิเษกในเบื้องต้น ต่อเมื่อสร้างวัดพระศรีรัตนศาสดาราม และสร้างพระที่นั่งอภิเษกเสร็จแล้วกับสร้างเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ครบถ้วนแล้ว พระองค์จึงโปรดให้ตั้งพระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามโบราณราชประเพณีอย่างสมบูรณ์อีกครั้งหนึ่งในเดือนมิถุนายน พ.ศ.๒๓๒๘ พระราชพิธีครั้งนี้ได้มีการศึกษารวบรวมจากตำราเก่าที่มีมาแต่สมัยอยุธยาให้เป็นพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสืบราชประเพณีโบราณมาจนถึงปัจจุบันนี้

พระชนกนาถ (ทองดี)

พิธีปราบดาภิเษกของสมเด็จพระปฐมกษัตริย์ในครั้งแรกนั้น จึงยังไม่มีพระมหาพิชัยมงกุฎ ดังนั้นการสร้างอนุสาวรีย์รัชกาลที่ ๑ จึงใช้หมวกปีกอย่างแม่ทัพ ครั้นเมื่อสร้างพระมหาพิชัยมงกุฎและเครื่องราชกกุธภัณฑ์จนครบขึ้นแล้ว จึงมีพิธีถวายเครื่องเบญจราชกกุธภัณฑ์ ซึ่งก่อนหน้านั้นได้มีพิธีสรงน้ำมรุธาภิเษก และการถวายน้ำอภิเษกบนพระที่นั่งอัฐทิศตามราชประเพณีโบราณโดยพราหมณ์ ดังที่ได้เห็นพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เมื่อวันที่ ๔ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๖๒ ที่ผ่านมา

ดังนั้น วันที่ ๑๓ มิถุนายน พ.ศ.๒๓๒๕ นอกจากจะเป็นวันปราบดาภิเษกสมเด็จพระปฐมกษัตริย์ราชวงศ์จักรีแล้วยังเป็นวันที่สถาปนาพระปฐมราชวงศ์และตั้งพระบรมวงศ์ขึ้นเป็นราชวงศ์จักรีด้วย โดยเฉพาะสมเด็จพระชนกาธิบดี (ทองดี) นั้น ทรงเป็นสมเด็จพระปฐมของราชสกุลพระองค์แรกพระราชโอรส พระราชธิดา เป็นพระบรมวงศ์ชั้นแรกซึ่งมีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แผ่นดินต้น รัชกาลที่ ๑ พระปฐมกษัตริย์ราชวงศ์จักรี และสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท พระอนุชาธิราช ครองกรุงรัตนโกสินทร์และสืบราชวงศ์จักรีมาอย่างต่อเนื่องถึงรัชกาลปัจจุบัน

พระชนกนาถ (ทองดี) เจ้าพ่อหอกลอง