ทรงสนพระทัยหนังสือ

คนทั่วไปย่อมทราบกันดีว่าสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีพระราชจริยวัตรโปรดการอ่านและทรงสนพระราชหฤทัยหนังสือมาแต่ครั้งทรงพระเยาว์ทรงสะสมหนังสือที่มีคุณค่าเพื่อการศึกษาเรียนรู้มาตลอด จึงทำให้ทรงมีพระมหากรุณาธิคุณต่อการส่งเสริมการอ่านและกิจการห้องสมุดต่างๆ ตลอดจนหอสมุดแห่งชาติ และทรงเป็นองค์อุปถัมภ์สมาคมห้องสมุดแห่งประเทศไทยฯ มาตั้งแต่ พ.ศ.๒๕๑๙ เป็นต้นมา พระองค์ทรงโปรดฯที่จะร่วมกิจกรรมต่างๆ ของงานหนังสือและห้องสมุดอยู่เสมอโดยเฉพาะหอสมุดแห่งชาตินั้น พระองค์ทรงสนพระราชหฤทัยในการพัฒนาหอสมุดแห่งชาติ และทรงสนับสนุนกิจการห้องสมุดต่างๆ ทั้งส่วนกลางและส่วนภูมิภาค พระราชทานคำแนะนำและเสนอแนวคิดในการอนุรักษ์ พัฒนา และส่งเสริมงานของหอสมุดแห่งชาติอย่างต่อเนื่อง ทรงรับสั่งว่า “ควรพัฒนารูปแบบการบริการประชาชนให้มีมาตรฐาน จัดสิ่งอำนวยความสะดวกให้มากยิ่งขึ้น ปรับปรุงระบบจัดเก็บเอกสารหายากให้สามารถสืบค้นและเข้าถึงข้อมูลได้ง่ายขึ้น มีการวางแผน ปรับปรุง และพัฒนาควบคู่ไปด้วย”

คณะผู้ร่วมจัดห้องสมุดชาวตลาด

หนึ่งในจังหวัดที่พระองค์ทรงให้ความสำคัญด้านงานห้องสมุดนั้นคือจังหวัดอุทัยธานีเป็นจังหวัดหนึ่งที่มีความโชคดีในฐานะเป็นเมืองประวัติศาสตร์ ที่มีวิถีชีวิต ประเพณี และวัฒนธรรม และแหล่งเรียนรู้ทางธรรมชาติคือเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งที่ได้รับการยกย่องเป็นแหล่งมรดกโลกจากยูเนสโก ด้วยพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ที่ทรงมีต่อพสกนิกรชาวอุทัยธานีและพื้นที่จังหวัดใกล้เคียงนั้น ได้ทำให้ประชาชนได้มีโอกาสเรียนรู้อาชีพที่เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น เป็นการสร้างอาชีพ มีรายได้ มีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น และเป็นการอนุรักษ์ สืบทอดภูมิปัญญาเหล่านั้นไปสู่เด็กและเยาวชนรุ่นหลัง โดยมีหน่วยงานที่รับผิดชอบสนองงานในพระราชดำริหลายเรื่องโดยเฉพาะพระราชดำริ ที่ทำให้มีการจัดห้องสมุดสำหรับชาวตลาดขึ้นเป็นแห่งแรก เพื่อเป็นต้นแบบของประเทศไทย ในการส่งเสริมการเรียนรู้ตลอดชีวิตแก่ประชาชนด้วย โดยมีเทศบาลเมืองอุทัยธานี ส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง และภาคีเครือข่ายทุกภาคส่วนร่วมสนับสนุนในการจัดการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยและช่วยกันพัฒนาการศึกษาเพื่อพัฒนาประชาชน ให้มีคุณภาพ ความรู้ความสามารถ พึ่งพาตนเองได้ เพื่อเป็นกำลังสำคัญในการพัฒนาชุมชน ท้องถิ่น และประเทศของเราให้มีความเข้มแข็ง มั่นคง ยั่งยืนตลอดไป แม้ว่าพื้นที่แห่งนี้จะมีการจัดการศึกษาตามอัธยาศัยในห้องสมุดประชาชนจังหวัด และห้องสมุดประชาชนอำเภอ จำนวน ๘ แห่งห้องสมุดประชาชน “เฉลิมราชกุมารี” จำนวน ๒ แห่งห้องสมุดเคลื่อนที่สำหรับชาวตลาดตามพระราชดำริฯจำนวน ๑ แห่ง และมีพิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมท้องถิ่นจังหวัดอุทัยธานีแล้ว สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้จัดตั้งศูนย์วงเดือนอาคมสุรทัณฑ์ ศูนย์ฝึกอาชีพราษฎรตามแนวพระราชดำริฯ ที่พระราชทานพระราชทรัพย์ในการก่อสร้างอาคารบนที่ดินส่วนพระองค์ อีกทั้งทรงให้มีการจัด “ห้องสมุดพร้อมปัญญา” ในเรือนจำด้วย เนื่องจากจังหวัดอุทัยธานีแห่งนี้เป็นถิ่นกำเนิดของสมเด็จชนกาธิบดี (ทองดี) พระปฐมราชวงศ์จักรี, และเป็นเมืองที่เกี่ยวข้องกับบุคคลสำคัญของประเทศหลายท่าน เช่น หลวงสรวิชิต (หน) นายด่านเมืองอุทัยคือ เจ้าพระยาพระคลังหน, สมเด็จพระวันรัต (เฮง เขมจารี) อธิบดีคณะสงฆ์ หลวงวิจิตรวาทการ ปลัดบัญชาการสำนักนายกรัฐมนตรีและอธิบดีกรมศิลปากร, พระยาวิฑูรธรรมพิเนต (โต๊ะ อัมระนันท์) องคมนตรีในรัชกาลที่ ๗ เป็นต้น ซึ่งแต่ละท่านนั้นล้วนมีบทบาทสำคัญและมีผลงานหนังสือที่เป็นหลักฐานสำคัญในการเรียนรู้ของเมืองในอนาคตที่ชาวอุทัยธานีจะได้ภาคภูมิใจ ซึ่งในการหารือร่วมกันเบื้องต้นตามดำริของกรมศิลปากรนั้น นายณรงค์ รักร้อย ผู้ว่าราชการจังหวัดอุทัยธานี ได้มีความเห็นว่าน่ามีหอสมุดแห่งชาติขึ้นที่เมืองนี้เพื่อให้เป็นแหล่งกลางของหนังสือสำคัญของแผ่นดินที่จะแนวทางรวบรวมหนังสือเอกสารสำคัญและภาพเก่าที่กระจัดกระจายให้มีการศึกษาเผยแพร่ผลงานกันต่อไปมากกว่า จะเป็นห้องสมุดบริการให้ประชาชนอ่านกันทั่วไปอย่างเดียว