สระน้ำขนาดใหญ่

เมื่อ ๔,๕๐๐ ปีก่อน ได้มีอารยธรรมเกิดขึ้นบนโลก ๔ แห่ง ได้แก่ อารยธรรมอียิปต์ ในแถบลุ่มน้ำ Nile อารยธรรมเมโสโปเตเมีย ในแถบลุ่มน้ำ Tigris กับ Euphrates อารยธรรมจีน ในแถบลุ่มน้ำเหลือง และ อารยธรรมฮารัปปา (Harappa) ในแถบลุ่มน้ำสินธุ (Indus) ของปากีสถาน  ด้วยเหตุที่อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ เป็นแหล่งอารยธรรมยุคแรกของโลกในยุคสำริดเมื่อประมาณ ๒,๕๐๐-๑,๙๐๐ ปีก่อนคริสตกาล ซึ่งสร้างความสนใจใคร่รู้อาทิตย์นี้ได้ตามรอยอารยธรรมโบราณที่นักโบราณคดีเรียกว่า ยุคฮารัปปัน ไปยังแหล่งโบราณคดีแห่งนี้ที่ปากีสถานหรืออินเดียโบราณกับ คุณเอนก สีหามาตย์อดีตอธิบดีกรมศิลปากรและคณะ ด้วยมีการค้นพบว่าในอดีตนั้นเป็นแหล่งกำเนิดวัฒนธรรมที่เก่าสุดเริ่มจากเมืองอัมรี (Amri) บริเวณปากแม่น้ำสินธุมีอายุก่อนคริสตกาลถึง ๔,๐๐๐ ปี จากการพบเครื่องปั้นดินเผาระบายสี คล้ายของเมโสโปเตเมีย เมืองฮารัปปา และแหล่งโบราณคดีโมเฮนโจ-ดาโร อายุ ๒,๖๐๐-๑,๙๐๐ ปี และแหล่งโบราณคดีชุคาร์ และจันหุดาโร อายุ ๑,๐๐๐-๕๐๐ ปี สำหรับแหล่งโบราณคดีที่ได้รับการขุดค้นแล้ว ๒ แห่ง คือ เมืองฮารัปปา และโมเฮนโจ-ดาโรซึ่งทั้งสองแห่งนี้มีอารยธรรมเหมือนกันทุกประการ แม้จะอยู่ห่างกัน ๖๐๐ กิโลเมตรก็ตาม ด้วยพบจารึกอักษรภาพและจารึกจำนวนมากที่อ่านไม่ออกจึงจัดเป็นสมัยแรกเริ่มประวัติศาสตร์ (Pro history) ของโลกและอินเดีย แต่ด้วยเหตุที่ช่วงเวลาของอารยธรรมแห่งนี้ดำรงอยู่ค่อนข้างสั้นคือมีเวลาอยู่ประมาณ ๗๐๐ ปีเท่านั้น ประกอบกับหลักฐานโบราณวัตถุในอารยธรรมนี้พบน้อย และเป็นภาษาเขียนก็ยังไม่มีใครอ่านออก จึงทำให้มีการรับรู้กันค่อนข้างน้อยเมื่อเปรียบกับอารยธรรมโลกในแหล่งอื่นๆ จุดเริ่มต้นการพบนั้นสืบจาก Sir John Marshall ผู้อำนวยการกองสำรวจโบราณคดีของอังกฤษได้สำรวจหาแหล่งโบราณคดีในลุ่มน้ำสินธุได้ขุดพบซากเมืองโบราณขนาดใหญ่ที่หมู่บ้านฮารับปา และต่อมา Sir Mortimer Wheelerและ Rahhal Das Baneji แห่งกองสำรวจโบราณคดี Archaeological Survey ได้พบซากเมืองโบราณอีกแห่งเมืองโมเฮนโจ ดาโรอยู่ห่างจากฮารับปาไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณ ๕๖๐ กิโลเมตร และมีอายุน้อยกว่าฮารับปาประมาณ ๑,๐๐๐ ปี  

คุณเอนก สีหามาตย์ และคณะ

หลังจากสงครามโลกครั้งที่ ๒ นักโบราณคดีชาวอินเดียและปากีสถานได้สำรวจพบหมู่บ้านขนาดเล็กของอารยธรรมนี้อีกกว่า ๑,๐๐๐ แห่งมีบริเวณตั้งแต่ปากแม่น้ำนามทา (Narmada) ในอินเดียตะวันตก ไปทางเหนือข้ามแคว้น Gujaratและ Kutch จนถึงแคว้น Sind และด้านตะวันตกนั้นเริ่มตั้งแต่แคว้น Punjab จนถึงเมือง Rajasthan หมู่บ้านส่วนใหญ่นั้นตั้งอยู่ใกล้แม่น้ำและในหุบเขาของแม่น้ำสินธุ ประมาณว่าเป็นชุมชนกลุ่มแรกที่มาตั้งรกรากในลุ่มแม่น้ำสินธุเมื่อประมาณ ๔,๐๐๐ ปีก่อนคริสตกาลจนถึง ๒,๗๐๐ ปีก่อนคริสตกาล ผู้คนได้รวมตัวกันสร้างเมืองใหญ่ขึ้นสองเมืองโดยมีผังเมืองแบบเดียวกัน จุดเด่นของเมืองฮารับปานั้นมีป้อมปราการบนเนินดินและเชิงปราการ มีโรงช่าง และลานปูอิฐสำหรับเป็นพื้นที่สีข้าว บริเวณทั้งหมดมีความกว้าง ๑๙๘ เมตร และยาว ๕๙๖ เมตรส่วนป้อมปราการที่โมเฮนโจ ดาโรนั้นมีสิ่งก่อสร้างที่เป็นสถานอาบน้ำขนาดใหญ่ รูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่กว้าง ๗ เมตร ยาว๑๒ เมตร และลึก ๒.๔๗ เมตร เชื่อว่าน่าจะใช้ในพิธีสรงน้ำชำระบาปซึ่งถือว่าเป็นต้นแบบพิธีอาบน้ำในพิธีกรรมศาสนาฮินดูในสมัยต่อมา

ตราประทับรูปช้าง

สิ่งก่อสร้างที่น่าสนใจของฮารัปปาคือมีถนนใหญ่ ๑๒ สาย ขนาดกว้าง ๓-๙ เมตรโดยแนวถนนนั้นถูกตัดตรง พื้นที่จึงถูกแบ่งเป็นตาราง โดยสร้างที่อยู่อาศัยด้วยอิฐและตั้งอยู่เรียงรายอยู่ตามถนนซอย ทุกหลังนั้นมีพื้นที่กว้าง มีบ่อน้ำ ที่ระบายน้ำและมีห้องน้ำที่เป็นที่นั่งหรือส้วม ที่นี่พบรูปปั้น ตุ๊กตาเทพเจ้า ผู้คนในเมืองมีอาชีพชาวนา ชาวประมง เลี้ยงสัตว์ ช่างฝีมือ ช่างไม้ ช่างโลหะ ช่างปั้น ช่างแกะอัญมณี เครื่องใช้ในบ้านนั้นทำด้วยดินเหนียวและไม้แกะสลัก ยังไม่รู้จักใช้เหล็ก แต่มีการค้าขายต่างเมืองโดยนำลูกปัด งาช้าง ทองคำโกเมน หินโมกไปขาย แล้วซื้อผ้า และน้ำมันหอมกลับมาโดย ใช้วัวเทียมเกวียนเพื่อเดินทางไกลไปเมืองอูร์ (Ur) ในเมโสโปเตเมีย ที่น่าสนใจมากนั้นคือตราประทับจำนวนมากซึ่งทำจากหินสบู่และสลักเป็นรูปสัตว์พร้อมสัญลักษณ์ต่างๆ สำหรับใช้ประทับลงบนหีบห่อสัมภาระที่บรรทุกไปขายแสดงสัญลักษณ์เจ้าของ ภาพที่สลักมีลวดลายแปลกเฉพาะของอารยธรรมแห่งนี้ จากการที่เป็นพื้นที่เกษตรกรรมนั้นเมืองฮารัปปาจึงล่มสลายลงด้วยเหตุน้ำท่วมทิ้งอะไรๆ ให้สำรวจและขุดค้นเพื่อเรียนรู้กันต่อไปอีก

โบราณสถานในโมเฮนโจ-ดาโร

ผังเมืองฮารัปปา

ภาพวาดเมืองโมเฮนโจ ดาโร

เมืองโมเฮนโจ-ดาโร

เมืองฮารัปปา

ระบบระบายน้ำในโมเฮนโจ-ดาโร

รูปปั้นดินเผา

สถูปที่เก่าที่สุด