อาทิตย์นี้ผมยังเดินทางตามรอยมรดกศิลปะวัฒนธรรมของชาติ ไปที่ถ้ำพระโพธิสัตว์ หรือ ถ้ำเขาน้ำพุ ซึ่งเป็นถ้ำอยู่ในตำบลทับกวาง อำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี ด้วยมีหลักฐานทางโบราณคดีสำคัญ คือภาพสลักนูนต่ำในยุคสมัยทวารวดี ที่มีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ ประมาณความเก่าอยู่ในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๓-๑๕ อยู่ในถ้ำพระโพธิสัตว์หรือถ้ำเขาน้ำพุ นอกจากถ้ำพระโพธิสัตว์นี้ยังมีถ้ำอื่นๆ อีก ได้แก่ ถ้ำธรรมทัศน์,ถ้ำลุมพินีสวนหิน, ถ้ำสงัดเจดีย์ เฉพาะถ้ำธรรมทัศน์นั้นมีอักษรจารึก จปร พระปรมาภิไธยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ซึ่งพระองค์ได้เสด็จประพาสถ้ำแห่งนี้เมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๓๙ สำหรับภาพสลักพระโพธิสัตว์บนผนังถ้ำนี้เป็นภาพแกะสลักรูปพระโพธิสัตว์ปางประทับบาท ล้อมรอบด้วยเทวดา และเทพเจ้าฮินดู ได้แก่ พระอิศวร และ พระนารายณ์ในลักษณะถวายความเคารพแด่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ลักษณะของศิลปกรรมน่าจะรับอิทธิพลจากศิลปะราชวงศ์คุปตะ-หลังคุปตะ นับเป็นภาพแกะสลักนูนต่ำเก่าแก่ที่สุดที่ได้พบแล้วในไทย และเป็นหลักฐานแสดงถึงการอยู่ร่วมกันของสองศาสนา ซึ่งมีพระพุทธเจ้าในพุทธศาสนาและเทพเจ้าของศาสนาฮินดู รวมกันอยู่ในภาพเดียวกัน

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร-Guimet

คตินิยมในพระโพธิสัตว์นั้นได้ให้ความหมายถึงผู้ที่จะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า คำว่า “โพธิสัตว์” นั้นแปลว่า ผู้ข้องอยู่ในพระโพธิญาณ ดังนั้นพุทธศาสนาทั้งฝ่ายเถรวาทและมหายาน จึงมีความเชื่อว่า มีพระโพธิสัตว์อุบัติขึ้นเป็นจำนวนมาก พระธัมมปาละ ได้ระบุไว้ในอรรถกถาสโมทานกถา (ในปรมัตถทีปนี) ว่าผู้เป็นพระโพธิสัตว์มี ๓ ประเภท คือ ๑.พระมหาโพธิสัตว์ พระโพธิสัตว์ผู้บำเพ็ญบารมีเพื่อให้ได้ตรัสรู้เป็นพระอรหันต์สัมมาสัมพุทธเจ้า ๒.พระปัจเจกโพธิสัตว์ พระโพธิสัตว์ผู้บำเพ็ญบารมีเพื่อให้ได้เป็นพระปัจเจกพุทธเจ้า ๓.พระสาวกโพธิสัตว์ พระโพธิสัตว์ผู้บำเพ็ญบารมีเพื่อให้ได้เป็นพระอนุพุทธะ ซึ่งสามารถบำเพ็ญบารมีให้เป็น ปัญญาธิกโพธิสัตว์ คือพระโพธิสัตว์ที่สร้างบารมีโดยใช้ปัญญาเป็นตัวนำ ระยะเวลาสร้างบารมีทั้งหมด ๒๐ อสงไขยกับเศษแสนมหากัป สัทธาธิกโพธิสัตว์ คือพระโพธิสัตว์ที่สร้างบารมีโดยใช้ศรัทธาเป็นตัวนำ ระยะเวลาการสร้างบารมีทั้งหมด ๔๐ อสงไขยกับเศษแสนมหากัปวิริยาธิกโพธิสัตว์ คือพระโพธิสัตว์ที่สร้างบารมีโดยใช้วิริยะเป็นตัวนำ ระยะเวลาการสร้างบารมีทั้งหมด๘๐ อสงไขยกับเศษแสนมหากัป ดังนั้นการสร้างบารมีจึงเป็น การกระทำที่ประเสริฐ อันประกอบด้วยกุศลเจตนาคุณงามความดีที่ควรกระทำ คุณงามความดีที่ได้บำเพ็ญมาคุณสมบัติที่ทำให้ยิ่งใหญ่เป็นธรรมส่วนหนึ่งที่สำคัญคอยช่วยเหลือเกื้อกูลให้ผู้ปฏิบัติได้ถึงซึ่งโพธิญาณ-บารมีที่พระโพธิสัตว์บำเพ็ญนั่นเองซึ่งมี ๓ ขั้นดังนี้ 

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร-กู๋โพนระฆัง

บารมีขั้นต้น คือ เนื่องด้วยวัตถุ และทรัพย์ นอกกาย เช่น การสละทรัพย์ช่วยผู้อื่น จัดเป็น ทานบารมี,รักษาศีลแม้ว่าจะต้องสูญเสียทรัพย์สินเงินทอง จัดเป็น ศีลบารมี, หรือ ยอมถือบวชโดยไม่อาลัยในทรัพย์สิน จัดเป็นเนกขัมบารมี เป็นต้น-บารมีขั้นกลางหรืออุปบารมี คือ เนื่องด้วยเลือดเนื้อ อวัยวะ เช่น การสละเลือดเนื้ออวัยวะแก่ผู้อื่น จัดเป็น ทานอุปบารมี, การใช้ปัญญารักษาอวัยวะเลือดเนื้อของผู้อื่น จัดเป็น ปัญญาอุปบารมี,การมีความเพียรจนไม่อาลัยในเลือดเนื้อหรืออวัยวะ จัดเป็นวิริยะอุปบารมี, มีเมตตาต่อผู้ที่จะมาทำร้ายเลือดเนื้ออวัยวะของตน จัดเป็น เมตตาอุปบารมี, หรือ มีความอดทนอดกลั้นต่อผู้ที่จะมาทำลายอวัยวะของตน จัดเป็น ขันติอุปบารมีเป็นต้น-บารมีขั้นสูงสุดหรือปรมัตถบารมี คือเนื่องด้วยชีวิต เช่น การสละชีวิตเป็นทานแก่ผู้อื่น จัดเป็นทานปรมัตถบารมี, ยอมสละแม้ชีวิตเพื่อจะรักษาคำพูดจัดเป็น สัจจปรมัตถบารมี, ตั้งจิตไม่หวั่นไหวต่อคำอธิษฐานแม้จะต้องเสียชีวิต จัดเป็น อธิษฐานปรมัตถบารมี, หรือวางเฉยต่อผู้ที่จะมาทำร้ายชีวิตของตน จัดเป็น อุเบกขาปรมัตบารมี เป็นต้น ทั้งหมดนี้คือการทำในสิ่งประเสริฐที่รวมกันเป็น บารมี ๓๐ ทัศ อันเป็นวิถีบารมีแห่งธรรมที่มีพระโพธิสัตว์หรือพระอวโลกิเตศวร ซึ่งเป็นภาพเคารพนับถือที่ปรากฏอยู่ทั่วไปในดินแดนสุวรรณภูมิ

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร-ไชยา