พระราชชายา เจ้าดารารัศมี

วันที่ ๒๖ สิงหาคมที่ผ่านมา เป็นวันรำลึกถึงพระราชชายาหนึ่งเดียว ผู้เป็นเจ้าหญิงในราชวงศ์ทิพย์จักรของนครเชียงใหม่ เป็นเจ้านายที่รู้จักกันดีคือ พระราชชายา เจ้าดารารัศมี มีพระนามลำลองเรียกกันในราชวงศ์ว่า “เจ้าน้อย” และเรียกกันในหมู่พระประยูรญาติว่า “เจ้าอึ่ง” ประสูติวันที่ ๒๖ สิงหาคมพ.ศ. ๒๔๑๖ ณ คุ้มหลวงกลางเวียง นครเชียงใหม่ปัจจุบันคือโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย เป็นพระธิดาในพระเจ้าอินทวิชยานนท์กับเจ้าทิพเกสร มีเจ้าจันทร์โสภาเป็นพระเชษฐภคินีร่วมพระอุทรเจ้าดารารัศมีเป็นเจ้านายผู้มีความรู้ความสามารถสามารถเขียนอักษรทั้งฝ่ายล้านนา สยาม และภาษาอังกฤษ จนแตกฉาน อีกทั้งได้ศึกษาขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ จนนับได้ว่าเป็นผู้รอบรู้ในด้านวัฒนธรรมล้านนาดีที่สุด เมื่อเจ้าดารารัศมีมีพระชันษาได้ ๑๑ ปีเศษ พระบิดาได้จัดให้มีพิธีโสกันต์เจ้าดารารัศมีใน พ.ศ. ๒๔๒๖ ซึ่งเป็นพิธีโสกันต์ครั้งแรกในล้านนา ครั้งนั้นพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นพิชิตปรีชากรข้าหลวงประจำภาคพายัพอัญเชิญพระกุณฑล (ตุ้มหู) และพระธำมรงค์เพชร ไปพระราชทานเป็นของขวัญในพิธีโสกันต์ เมื่อครั้งพระเจ้าอินทวิชยานนท์เสด็จลงมายังกรุงเทพฯเพื่อร่วมในพระราชพิธีลงสรง และสถาปนาสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร เมื่อวันที่ ๔ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๒๙ นั้นเจ้าดารารัศมีได้เสด็จตามพระบิดาลงมากรุงเทพฯและได้ถวายตัว รับราชการฝ่ายในเป็นเจ้าจอม ตำแหน่งพระสนมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงเลยประทับอยู่ ณ กรุงเทพมหานครนับแต่นั้นมา ระหว่างที่ประทับอยู่ในพระบรมมหาราชวัง เจ้าดารารัศมีดำรงพระองค์เรียบง่าย โดยให้ข้าหลวงในตำหนักแต่งกายด้วยผ้าซิ่นแบบล้านนา เหมือนประทับอยู่ ณ คุ้มหลวงนครเชียงใหม่ทุกประการ รวมทั้งโปรดให้ศึกษาศิลปะดนตรีไทยดนตรีสากล การขับร้อง และการฟ้อนรำ ทั้งนี้ เจ้าจอมดารารัศมีสามารถเล่นเครื่องดนตรีได้หลากหลายชนิด แต่ที่โปรดและถนัดที่สุดคือจะเข้ นอกจากนี้เจ้าจอมดารารัศมี ยังทรงสนพระทัยในการถ่ายรูปซึ่งเป็นเรื่องใหม่ในสมัยนั้นและทรงสามารถด้านการทรงม้าด้วย

รัชกาลที่๕

จากการดำรงพระองค์อย่างเรียบง่าย และมีพระปรีชาญาณ ความเชื่อมั่นในพระองค์ กอปรกับความจงรักภักดีที่ทรงมีต่อพระบรมราชสวามี จึงทรงเป็นที่โปรดปรานฯและมีพระประสูติกาลพระราชธิดา พระนามว่าพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าวิมลนาคนพีสี แต่พระธิดาองค์น้อยนี้มีพระชันษาเพียง ๓ ปีเศษ ก็สิ้นพระชนม์ลง เจ้าจอมมารดาดารารัศมีทรงเสียพระทัยอย่างที่สุด เมื่อเจ้าจอมมารดาดารารัศมีมีพระประสงค์จะเสด็จกลับไปเยือนนครเชียงใหม่นั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาเจ้าจอมมารดาดารารัศมี ขึ้นเป็นพระมเหสีอีกพระองค์หนึ่ง ดำรงพระอิสริยยศ “พระราชชายา” และดำรงฐานันดรศักดิ์เจ้านายในราชวงศ์จักรีที่ครองพระอิสริยยศพระมเหสีเสมอ “พระอัครชายาเธอ” มีตำแหน่งเป็นพระมเหสีพระองค์หนึ่งออกพระนามว่า “เจ้าดารารัศมี พระราชชายา” นับเป็นพระอิสริยยศในตำแหน่งพระมเหสีเทวีที่ไม่เคยปรากฏมา พระราชชายาฯ ประทับอยู่ในพระราชวังดุสิตรับใช้เบื้องพระยุคลบาทพระบรมราชสวามีอยู่จนพระองค์เสด็จสวรรคต ในวันที่ ๒๓ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๓ รวมเวลาที่ พระราชชายาฯได้ถวายการรับใช้เบื้องพระยุคลบาท เป็นเวลา ๒๓ ปีเศษ หลังสุดพระราชชายาฯได้ขอพระราชทานถวายบังคมทูลลาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖เพื่อเสด็จนิวัตินครเชียงใหม่เป็นการถาวร เมื่อพ.ศ. ๒๔๕๗ โดยประทับ ณ คุ้มท่าเจดีย์กิ่วริมแม่น้ำปิง ตั้งแต่นั้นมาโดยรัชกาลที่ ๖ ได้สร้างพระตำหนักดาราภิรมย์ ณ สวนเจ้าสบาย อำเภอแม่ริมประทับอยู่ จนสิ้นพระชนม์ เมื่อวันที่ ๙ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๗๖ เมื่อเวลา ๑๕.๑๔ น. ณ คุ้มรินแก้ว รวมพระชันษาได้ ๖๐ ปีเศษตลอดพระชนม์ชีพนั้น พระราชชายา เจ้าดารารัศมี ดำรงพระองค์เป็นศูนย์รวมดวงใจของข้าราชบริพารฝ่ายล้านนาและสยามเป็นอย่างดี ได้ฟื้นฟูศิลปะด้านการแสดงล้านนาจนเป็นเอกลักษณ์ของล้านนา สนับสนุนกิจการด้านการศึกษาการพระศาสนาอยู่เสมอและเป็นผู้ส่งเสริมการเกษตรสมัยใหม่ ริเริ่มการปลูกลำไยจนกลายเป็นผลไม้ประจำเมืองเชียงใหม่มาจนวันนี้