กาดซอกจ่าของชุมชน

การเดินทางไปยังชุมชนบนเขาในแม่ฮ่องสอน นั้น แม้จะต้องนั่งนานไปกับการเดินทางลัดเลาะโค้งถนนบนเขาแล้ว ด้วยความอุดมสมบูรณ์ของป่าไม้ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพ ได้พาให้เพลิดเพลินเจริญตาไปจนถึง บ้านผาบ่อง ตำบลผาบ่อง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ชุมชนต้นแบบยลวิถีของ กระทรวงวัฒนธรรม ที่มีความโดดเด่นหลายลักษณะ คือ  มีทิวทัศน์สวยงามตามธรรมชาติจากเทือกเขาสลับซับซ้อนและป่าไม้นานาพันธุ์ จนมีคำกล่าวว่าเปรียบว่าเสมือนกับจะเป็นสวิตเซอร์แลนด์ของเมืองไทย ที่ทำให้ แม่ฮ่องสอน นั้นได้ชื่อว่า เมืองสามหมอก จากการที่เป็นเมืองอยู่ในหุบเขา ล้อมรอบด้วยทิวเขาสลับซับซ้อน ที่ทอดยาวขนานไปกับทิวเขาถนนธงชัย และทิวเขาแดนลาว ด้วยความสูงต่างระดับนั้นทำให้มีหมอกปกคลุมอยู่ตลอดทั้งปี

จากความหลากหลายด้านพหุวัฒนธรรม และมีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติที่น่าสนใจจึงทำให้นักท่องเที่ยวทั้งภายในและต่างประเทศต่างชอบที่จะเดินทางไปยลวิถีวัฒนธรรมจากกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆ ได้แก่ ชาวไทใหญ่ (ฉาน)ปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยงขาว) กะเหรี่ยงโบว์กะยัน (กะเหรี่ยงคอยาว) กะยา (กะเหรี่ยงแดง) ปะโอ(ตองสู) ลาหู่แชแล (ลาหู่ดำ) ลาหู่แดง เลอเวือะ (ละว้า) ม้ง ลีซู และ จีนยูนนาน ที่ต่างใช้ชีวิตบนความแตกต่างทางวัฒนธรรมร่วมกันในชุมชนของตนบนขุนเขาแห่งนี้อย่างมีความสุข สำหรับ ชุมชนบ้านผาบ่อง แห่งนี้ เป็นหมู่บ้านของชาวไทใหญ่ และปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยงขาว) ส่วนใหญ่ โดยเฉพาะชาวไทใหญ่นั้นได้อพยพจากรัฐฉานเข้ามาอยู่ในทุกแห่ง (ยกเว้นสบเมย) มากกว่า ๑๕๐ ปีแล้วด้วยความสนุกสนาน อารมณ์ดี จึงมีการละเล่นอิงไปกับประเพณีต่างๆ โดยมี การฟ้อนนกกิ่งกะหร่า รำโต ศิลปะการต่อสู้ ก้าลาย ก้าแลว สำหรับประเพณีสิบสองเดือนของชาวไทใหญ่ที่รู้จักกันดีนั่นคือ ประเพณีตานข้าวหย่ากู้ ปอยส่างลอง ปอยเหลินสิบเอ็ด บูชาจองพารา ปอยหมังกะป่า(ประเพณีเขาวงกต) ปอยจ่าตี่ เป็นต้น

ครกไม้ใช้ตำถั่ว

ด้วยเสน่ห์ของพหุวัฒนธรรมจึงทำให้ชุมชนธรรมชาติแห่งนี้น่าสนใจ ประกอบกับเป็นชุมชนที่ใช้ หลัก “บวร” บริหารจัดการชุมชนและสร้างสรรค์นวัตกรรมให้นักท่องเที่ยวสนใจใคร่รู้จนเป็นที่รู้จัก จาก สะพานข้าวก้าวเพื่อสุข ซึ่งเป็นสะพานไม้ไผ่สานยาวกว่า ๑๐๐ เมตร ที่เกิดจากแรงคน ร่วมกันสานไม้ไผ่เป็นแผ่นยาววางซ้อนกันเป็นชั้นๆ ชั้นละปีนั้น จนเป็นสะพานยาวเดินเหนือแปลงนาข้าวอยู่กลางวงล้อมของทิวเขาและสายหมอก อย่างงดงาม จุดชมวิวผาบ่อง ที่ให้อารมณ์ชิมกาแฟชมทิวทัศน์ธรรมชาติป่าเขา และเขื่อนผาบ่องจากมุมสูงริมทางหลวง ๑๐๘ ที่รอเฝ้าชมอาทิตย์ขึ้นในยามเช้าบ่อน้ำแร่ผาบ่อง อาบที่ใช้อาบน้ำแร่แช่น้ำร้อนและนวดเพื่อสุขภาพ เส้นทางศึกษาธรรมชาติที่เดินเรียนรู้ระบบนิเวศแห่งขุนเขา กับการล่องน้ำแม่สะมาด ล่องเรือชมธรรมชาติสองฝั่งแม่น้ำปาย ให้สามารถไปสัมผัสวิถีชีวิตชาวกะเหรี่ยงคอยาว (กะยาน) และกะเหรี่ยงหูใหญ่ (กะยอ)ณ บ้านห้วยปูแกง แหล่งเรียนรู้ชุมชน ได้แก่ เฮินไต หรือ “ศูนย์เรียนรู้ภูมิปัญญาไทยใหญ่ ที่รวบรวม และสิ่งของสะสมโบราณให้ลูกหลาน และคนรุ่นหลังได้ศึกษาเรียนรู้ ศูนย์การเรียนรู้พันธุ์ข้าวเพื่อสุขภาพ เรียนรู้วิถีทำนา ปลูกข้าวเพื่อสุขภาพตามแนวเกษตร พร้อมกับมีวิถีวัฒนธรรมชีวิตที่ยังคงรักษาเอกลักษณ์ของไทใหญ่ดังเห็นได้จากเรือนมุงหลังคาด้วยใบตองตึง การทอผ้ากี่เอวแบบดั้งเดิม ขนมจีนน้ำเงี้ยวแบบไทใหญ่ ที่ใช้น้ำจากส่วนผสมของถั่วเน่า ที่มี “ถั่ว” เป็นพืชเศรษฐกิจของชุมชน มี ถั่วลายเสือ ถั่วลูกไก่ ถั่วเหลืองเปลือกดำ และอีกสารพัดถั่ว ที่มี “กาดซอกจ่า” เป็นตลาดแห่งวัฒนธรรมของไทใหญ่ ในพิธีเปิดชุมชนต้นแบบแห่งนี้ ดร.ยุพา ทวีวัฒนะกิจบวร ปลัดกระทรวงวัฒนธรรมและคณะ ผู้ร่วมเดินทางได้ไปให้กำลังใจต่อชุมชนอันไกลโพ้นแห่งนี้ และ นายอมร ศรีตระกูล กำนันตำบลผาบ่อง ผู้นำชุมชนคนขยัน ว่า “บ้านผาบ่อง มีอัตลักษณ์เป็นชุมชนกลุ่มชาติพันธุ์ไทใหญ่ (ไต) และปกาเกอะญอ อยู่ร่วมกันอย่างสามัคคีและใช้ชีวิตร่วมกันบนความแตกต่างทางวัฒนธรรมด้วยความเคารพและให้เกียรติซึ่งกันและกัน มีวิถีชีวิตวัฒนธรรม ประเพณีที่งดงามและเรียบง่าย”...บอกไว้เสียอย่างนี้แล้วใครไม่ไปคงไม่ได้แล้ว