อํานาจของกรรมชั่วร้ายนั้นสามารถทําให้ธรณีแยกออกสูบผู้ทํากรรมนั้นได้พระเทวทัตเป็นตัวอย่างที่แสดงความน่ากลัวที่สุดของกรรม ท่านคิดทําลายพระพุทธเจ้า แม้เพียงทําได้เล็กน้อยนักคือเพียงทําให้พระพุทธบาทห้อพระโลหิต และสํานึกผิดได้ในที่สุดพร้อมจะขอประทานโทษ แต่ก็หนีมือแห่งกรรมร้ายแรงที่ทําไว้ไม่พ้น หนีไม่ทัน พระเทวทัตถูกธรณีสูบทันทีที่เท้าสัมผัสพื้นธรณีขณะกําลังจะได้เข้าไปเห็นพระพักตร์สมเด็จพระบรมศาสดา จึงไม่ทันได้กราบพระพุทธบาทขอประทานโทษทั้งปวง น่าจะคิดถึงความทรมานทั้งกายและใจของพระเทวทัตเมื่อเสวยผลกรรมนั้นน่าจะคิดให้จริงจังเพื่อให้เกิดความกลัวกรรมที่มีอํานาจยิ่งใหญ่นัก
การทําลายพระพุทธเจ้ากับการทําลายพระพุทธศาสนาย่อมจะเป็นกรรมหนักเสมอกัน พึงสังวรระวังให้รอบคอบในเรื่องนี้อย่าคิดอย่างประมาทว่าพระพุทธศาสนาไม่มีชีวิต ตายไม่มี บาดเจ็บไม่มี จะทําอะไรกับพระพุทธศาสนาจึงไม่น่าจะเป็นบาปเป็นอกุศลกรรม อย่าประมาทในเรื่องนี้ มิฉะนั้นเมื่อต้องได้รับเสวยผลแห่งการทําลายพระพุทธศาสนาจะทุกข์ทรมานนัก ใครก็จักช่วยไม่ได้
การทําลายชีวิตสัตว์นั้น บาปหนักเบาต่างกัน ทําลายชีวิตสัตว์ใหญ่บาปมากกว่าทําลายชีวิตสัตว์เล็ก ทําลายชีวิตสัตว์อายุยืนบาปมากกว่าทําลายชีวิตสัตว์อายุสั้น ทําลายชีวิตสัตว์ที่มีคุณบาปมากกว่าทําลายชีวิตสัตว์ทั่วไป เป็นที่เข้าใจกันเช่นนี้ซึ่งก็มีเหตุผลที่น่าเข้าใจเช่นนั้น ฆ่าวัวควายกับฆ่ายุงฆ่ามด บาปน่าจะมากน้อยกว่ากัน ผลกรรมที่ผู้ฆ่าได้รับก็จะหนักเบากว่ากันเป็นอันมาก
มีเรื่องจริงที่เกิดขึ้น และผู้ประสบพบเห็นเล่าต่อๆ กันมาว่าผู้มีอาชีพฆ่าวัวฆ่าควายนั้นเมื่อใกล้จะตายต้องทนทุกข์ทรมานดิ้นรนกระเสือกกระสน และส่งเสียงร้องเหมือนเสียงวัวเสียงควายที่ถูกเชือดก่อนตาย ส่วนผู้ที่ตบยุงหรือบี้มดไปบ้าง แม้จะเป็นบาปแน่นอนที่ทําลายชีวิตสัตว์แต่ไม่ปรากฏผลของกรรมนี้ให้เห็นชัดให้รู้ชัด เหตุผลก็อยู่ที่จิตสํานึกของผู้กระทํากรรม สองประเภทนั้น ผู้ฆ่าวัวฆ่าควาย แม้จะใจร้ายใจดําสักเพียงไร ย่อมเป็นไปไม่ได้ที่จะลืมภาพการตายของสัตว์ใหญ่ถึงเพียงนั้นได้และย่อมเป็นไปไม่ได้ที่
จะไม่รู้สึกเลยว่าการฆ่านั้นเป็นบาปใหญ่ ความรู้สึกหลอกหลอนเกี่ยวกับการฆ่าวัวฆ่าควายด้วยมือของตนนั่นแหละ ที่ติดตามมาส่งผลให้ผู้นั้นต้องทุรนทุรายและร้องเป็นเสียงวัวเสียงควาย เหมือนที่ตนเองเคยได้ยินเคยได้เห็นในการฆ่าแต่ละครั้งเสมอมา
บางคนที่เคยเห็นการตายของผู้มีอาชีพฆ่าสัตว์ใหญ่ มีความรู้สึกว่าผู้ใกล้จะตายนั้นไม่มีชีวิตจิตใจเป็นคนเสียแล้ว แต่ได้กลายเป็นชีวิตจิตใจของวัวของควายไปจริงๆ เห็นได้จากกิริยาอาการและสุ้มเสียงที่เขาร้องเหมือนเสียงสัตว์ที่บาดเจ็บแสนสาหัสความรู้สึกนี้จะถูกหรือผิดก็ตาม ที่จริงแน่คือเขากําลังรับผลของกรรมที่ตามทันในช่วงสุดท้ายของชีวิตในภพชาตินี้และไม่แน่ว่าจะสิ้นสุดเพียงเท่านั้น หรือจะติดตามต่อไปในภพชาติข้างหน้า ให้ชีวิตต้องไม่แตกต่างกับชีวิตของสัตว์ที่ถูกเขาเบียดเบียนทําร้ายอย่างทารุณ
การทําบาปเล็กน้อย เช่น บี้มด ตบยุง ไม่ปรากฏผลบาปให้เห็นว่าเกิดแก่ผู้ทํา นั้นก็เป็นเพราะผู้ทําไม่ผูกใจว่าได้ทําบาป ใจนี้สําคัญนัก นําไปผูกไว้กับเรื่องใดสิ่งใดก็จะปรากฏให้เห็นเป็นผลเช่น พระรูปหนึ่งในสมัยพุทธกาล ท่านทําตะไคร้น้ําขาดและมรณภาพก่อนจะหาพระปลงอาบัติได้จิตท่านผูกอยู่ด้วยความเป็นห่วง จึงได้เกิดเป็นพญานาค ส่วนผู้เผลอตบยุงหรือเผลอบี้มด แม้ใจไม่ผูกยึดอยู่ว่าได้ทําบาป ก็จะเป็นเรื่องเล็กน้อย การทําบาปหรือทํากรรมเล็กน้อยเช่นนี้จะไม่ส่งผลให้ปรากฏ ถ้าผู้ทําไม่ไปผูกใจเดือดร้อนกังวลอยู่และถ้าจะไม่ทําเสมอๆ
การทําบาปเสมอๆ แม้ทํากับสัตว์เพียงมดเพียงปลวก กรรมเล็กก็จะเป็นกรรมใหญ่ได้พึงรอบคอบในเรื่องนี้เพื่อชีวิตจะได้สวัสดี
การฆ่าวัวฆ่าควายก็ยังมีผลให้ผู้ฆ่าดูราวกับเปลี่ยนชีวิตจิตใจจากคนเป็นวัวเป็นควายให้เป็นที่สลดสังเวชแก่ผู้พบเห็นได้การฆ่าคนจะมีผลเป็นอย่างไร ทําไมผู้ร้ายฆ่าคนจะไม่รู้สึกเสียเลย แต่ด้วยอํานาจกรรม เมื่อตามมาถึงผู้ใดที่ได้กระทํากรรมนั้นไว้ก็ย่อมยากที่จะยับยั้งผลแห่งกรรมนั้นได้ลูกยังลืมว่าแม่ แม่ยังลืมไปว่าลูก ผู้นับถือพระพุทธศาสนาก็ยังลืมว่าพระว่าเณร พระเณรก็ยังลืมตัวเองว่าเป็นพระเป็นเณร ฆ่ากันได้ทําร้ายกันได้ทําผิดศีลผิดธรรมกันได้อย่างไม่น่าเชื่อ อํานาจยิ่งใหญ่ของกรรมที่นําไปเช่นนั้นและยังจะนําต่อไปข้ามภพข้ามชาติเกิดผลร้ายแก่ผู้ขาดสติขาดปัญญาที่จะพาตัวหนีให้พ้นมือแห่งกรรมที่ตนได้กระทําไว้แล้วด้วยตนเองแน่นอน
ผู้ฆ่าคนมีบาปหนักกว่าผู้ฆ่า วัวฆ่าควาย ผู้ทําร้ายพระพุทธเจ้ามีบาปหนักกว่าผู้ฆ่าคน เห็นได้จากพระเทวทัตที่ถึงถูกธรณีสูบ แต่อย่าประมาทคิดว่าเราปลอดภัยจากการถูกธรณีสูบแน่แล้ว เพราะไม่มีพระพุทธเจ้าให้เราคนใดคนหนึ่ง ซึ่งถึงจะชั่วช้าเพียงไร ทําร้ายพระองค์ได้พระพุทธเจ้าไม่มีพระองค์ปรากฏให้เห็นก็จริง ทําร้ายพระองค์ท่านไม่ได้ก็จริง แต่สิ่งที่เกี่ยวเนื่องแนบแน่นกับพระองค์ท่านมีอยู่ ทําลายสิ่งนั้นก็จะผิดไปจากทําลายพระองค์ท่านหาได้ไม่ นึกถึงใจตนเอง มีลูกที่รักเพียงดวงใจ เฝ้าทะนุถนอมกล่อมเกลี้ยงเลี้ยงมาจนเติบใหญ่ ถูกผู้ร้ายประหัตประหาร ใจของผู้เป็นแม่พ่อก็เหมือนกับตนเองถูกประหัตประหารด้วย
พระพุทธศาสนาคือสิ่งที่เกี่ยวเนื่องแนบแน่นเป็นอันหนึ่งอันเดียวกับพระพุทธเจ้า กว่าจะทรงค้นพบและตั้งขึ้นได้ลําบากยากเย็นกว่าใครสักคนจะมีลูกเป็นที่รักดังดวงใจ ทําร้ายลูกก็เท่ากับทําร้ายผู้เป็นแม่พ่อ ทําลายพระพุทธศาสนาจึงไม่แตกต่างกับทําลายพระพุทธเจ้าแน่นอนไม่มีผู้ใดได้ทํา แต่แน่นอน เพียงการพยายามทําก็บาปหนักยิ่งกว่าบาปฆ่าคนตาย ผลของกรรมนี้อาจจะลี้ลับ เห็นยากและเห็นช้า จึงทําให้พากันคิดว่าการทําลายพระพุทธศาสนานั้นไม่บาป ไม่เป็นอกุศล
การจงใจทําลายพระพุทธศาสนที่ไม่สําเร็จผล น่าจะเกิดผลไม่ดีแก่ผู้มุ่งทําร้ายน้อยกว่าผู้ไม่ได้เจตนาทําลาย แต่ประพฤติตนเช่น เจตนาทําลาย บุคคลประเภทหลังนี้โดยเฉพาะที่นับถือพระพุทธศาสนา กล่าวได้ว่าเป็นผู้ทํากรรมไม่ดีต่อพระพุทธศาสนา ซึ่งพระพุทธเจ้าทรงตั้งขึ้น ทรงประคับประคองมาโดยมีพุทธบริษัทที่ดีรับมาประคับประคองต่ออย่างถือเป็นสมบัติล้ําค่า ไม่มีพระพุทธเจ้าองค์แล้ว พระพุทธศาสนาคือตัวแทนพระพุทธองค์ผู้เป็นสมาชิกของบริษัทสี่ในพระพุทธศาสนา แม้ทําตนให้เศร้าหมองด้วยการประพฤติผิดศีล ผิดธรรม ผิด วินัย แม้จะทําให้พระพุทธศาสนาเศร้าหมองไม่ได้แต่เมื่อตนเป็นจุดหนึ่งในพระพุทธศาสนา ก็เท่ากับทําให้พระพุทธศาสนามีจุดเศร้าหมองปะปนอยู่เล็กน้อยเพียงไรก็เป็นจุดดํา ความประพฤติปฏิบัติเช่นนั้นจึงเป็นการทํากรรมไม่ดีต่อสิ่งสูงสุด ผลไม่ดีที่จะเกิดแก่ผู้ทํากรรมไม่ดีนั้นย่อมร้ายแรงแน่นอน พึงอย่าประมาท พึงกลัวกรรมหนักที่จะเกิดจากการทําไม่ดีต่อพระพุทธศาสนา
ผู้เบาปัญญามีมิจฉาทิฐิเห็นว่าพระพุทธศาสนาไม่ใช่คน ไม่มีเลือดเนื้อชีวิตจิตใจ คิดจะทําลายก็ทําไปต่างๆ นานา ผู้เบาปัญญาหารู้ไม่ ว่าเมื่อกรรมตามทันโทษนั้นร้ายแรงหนักหนานักพระเทวทัตก็มิได้ถูกธรณีสูบทันทีที่ทําร้ายพระพุทธเจ้า เมื่อถึงเวลากรรมตามทัน พระเทวทัตจึงจมธรณีพ้นที่จะดิ้นรนให้พ้นจากความตายอย่างทุกข์ทรมานน่าสยดสยองนั้นได้ผู้พยายามทําลายพระพุทธศาสนาก็เช่นกัน ฉะนั้น อย่าประมาท อะไรที่ไม่น่าเชื่อเกิดอยู่เสมอ เกิดได้เสมอ ในอดีตธรณีสูบได้ในปัจจุบันหรือในอนาคตธรณีก็สูบได้เมื่อต้องเป็นไปตามอํานาจอันยิ่งใหญ่ของกรรม
แม่พ่อที่มีลูกรักเพียงดวงใจ แม้ลูกนั้นมิใช่ลูกที่ดีมิใช่ลูกที่มีคุณประโยชน์แก่ใคร เมื่อใดเขาถูกทําร้ายบาดเจ็บสาหัสหรือถึงเสียชีวิต เมื่อนั้นก็เหมือนทําร้ายแม่พ่อหนักหนาเช่นนั้น ด้วยพระพุทธศาสนาเป็นดวงพระหฤทัยของพระพุทธเจ้า ทรงได้มาด้วยพระมหากรุณาเปี่ยมพระพุทธหฤทัย เปรียบเป็นพระพุทธบุตรพระพุทธศาสนาก็เป็นพระพุทธบุตรที่ประเสริฐเลิศล้ําหาผู้เปรียบเสมอมิได้มีคุณประโยชน์กว้างใหญ่ไพศาล ปราศจากขอบเขตและยั่งยืนยาวนานอยู่ทุกกาลเวลา เป็นที่รักที่เทิดทูนสูงส่งนักหนาของพรหมเทพ มนุษย์สัตว์เสมอกันกับองค์สมเด็จพระบรมศาสดาพระผู้ทรงสถาปนาพระพุทธศาสนาไว้แทนพระองค์อย่าเป็นคนเบาปัญญา พึงปฏิบัติต่อพระพุทธศาสนาให้รอบคอบ มิฉะนั้นจะเสียประโยชน์จากการมีชีวิตอยู่ในชาตินี้ที่น้อยนัก ชีวิตนี้ผ่านไปพ้นเมื่อไรจะเรียกกลับคืนไม่ได้กรรมไม่ดีทั้งกลายจะห้อมล้อมจนแหลกเหลว ดังที่ปรากฏให้เห็นให้ได้ยินอยู่เสมอให้ขนลุกขนพองสยดสยองอยู่ไม่เว้นวาย
ชีวิตในอดีตชาติล่วงเลยไปแล้ว กรรมดีกรรมชั่วก็ได้เป็นอันทําแล้วทั้งนั้น ไม่มีที่จะให้ไม่ได้ทํา แต่ชีวิตในอนาคตชาติกําลังใกล้เข้ามาเป็นลําดับ ไม่นานนักก็จะถึง เพราะชีวิตนี้นั้นน้อยนัก จบสิ้นง่าย ชีวิตในภพชาติข้างหน้าต่างหากที่ยาวนานจนประมาณไม่ได้ความสุขอันยาวนานหรือความทุกข์ที่ยืดเยื้อจะมีมาพร้อมกับชีวิตในชาติอนาคตแน่นอนเรามีบุญที่ได้เกิดเป็นมนุษย์ได้มีชาตินี้มีชีวิตนี้ที่แม้จะน้อยนัก แต่ก็เป็นชีวิตเดียวที่สามารถจะพาเราหนีกรรมไม่ดีได้และก็เป็นชีวิตเดียวที่จะพาเราไปสวรรค์ก็ได้นิพพานก็ได้
พระพุทธศาสนาก็เช่นเดียวกับพระพุทธเจ้า เพราะพระพุทธศาสนาประกอบพร้อมด้วยพระพุทธเจ้า พระธรรมคําสอนของพระพุทธเจ้า และพระสงฆ์อริยสาวกของพระพุทธเจ้า พระพุทธศาสนาจึงมีคุณเช่นเดียวกับที่พระพุทธเจ้าทรงมีพระคุณพระคุณของพระพุทธเจ้ายิ่งใหญ่เพียงไร พระพุทธองค์ได้ทรงมอบไว้ในพระพุทธศาสนาหมดสิ้นแล้ว เราเรียนพระพุทธศาสนาหรือเรียนพระธรรมกันอยู่ตลอดมา แม้จนทุกวันนี้เท่ากับเรากําลังพยายามจะให้สามารถแลเห็นพระพุทธเจ้าให้ได้แต่ก่อนที่เราจะได้เห็นพระพุทธองค์เราจําเป็นต้องรอบคอบระวังรักษาพระพุทธศาสนาอย่างดีอย่าประมาท มองให้เห็นผู้เบาปัญญามีมิจฉาทิฐิแม้ผู้นั้นจะเป็นตัวเรา ก็ต้องมองให้ตรงตามความจริง ไม่เห็นภัยจะกันภัยไม่ได้ไม่เห็นผู้มุ่งทําลายพระพุทธศาสนา ก็จะป้องกันพระพุทธศานาไม่ได้
การที่จะป้องกันตัวเองมิให้หลงใหลเลื่อนลอยไปเป็นผู้ทําลายพระพุทธศาสนาแม้โดยมิได้ตั้งใจ จําเป็นต้องมีหลักยึด ยึดหลักไว้ให้มั่น กระแสใดๆ ก็จะพัดพาไปไม่ได้หลักที่น่าจะมั่นคงแข็งแรง สามารถรับการยึดเหนี่ยวได้ทุกเวลานั้นน่าจะเป็นหลักแห่งความกตัญญูกตเวทียึดกตัญญูกตเวทีให้เป็นหลักประจําใจมั่นผลที่เกิดตามมานั้นจะไม่มีเสียหายแม้แต่น้อย
กตัญญูกตเวทีความรู้คุณที่ท่านทําแล้วแก่ตนและตอบแทนพระคุณนั้น พระพุทธองค์ทรงสรรเสริญว่า เป็นธรรมของคนดีคือคนดีมีธรรมนี้หรือธรรมนี้ทําให้คนเป็นคนดีคือคนใดมีธรรมคือความกตัญญูกตเวทีคนนั้นก็คือคนดีนั่นเอง ในด้านตรงกันข้ามคนใดไม่มีกตัญญูกตเวทีคนนั้นไม่ใช่คนดี
เชิญสํารวจตนเอง ให้ทุกคนให้เห็นใจตนอย่างชัดเจนตรงตามความจริงว่ามีความกตัญญูกตเวทีหรือไม่ แล้วก็จะได้รู้จักตนเองว่าเป็นคนดีหรือไม่ ไม่มีกตัญญูกตเวทีไม่เป็นคนดีจริงๆ อย่าสงสัย แต่จงเร่งอบรมใจตนเองให้มีกตัญญูกตเวทิตาธรรมให้จงได้อย่าให้ผ่านชีวิตนี้ไปสู่ชีวิตหน้าที่ยาวนาน โดยไม่ถือโอกาสสร้างชีวิตในภพชาติข้างหน้าให้สวยสดงดงามอย่างยิ่ง
กตัญญูกตเวทิตาธรรมเป็นธรรมเครื่องสร้างคนให้เป็นคนดีได้จริงๆ เพราะความรู้คุณท่านผู้มีคุณ และความตั้งใจจะตอบแทนพระคุณ คือเครื่องป้องกันที่สําคัญที่สุดที่จะกันให้พ้นจากการทําผิดคิดร้ายได้ทั้งหมด โดยมีจุดมุ่งอยู่ที่ความไม่ปรารถนาจะทําให้ผู้มีพระคุณเป็นทุกข์เดือดร้อนกายใจ
ทุกคนมีผู้มีพระคุณของตน อย่างน้อยก็มารดา บิดา ครูอาจารย์ เพียงมีกตัญญูรู้คุณท่านเท่าที่กล่าวนี้ก็เพียงพอจะคุ้มครองตนให้พ้นจากความไม่ดีทั้งปวงได้ขอให้เป็นความกตัญญูกตเวทีจริงใจเท่านั้น อย่าให้เป็นเพียงนึกว่าตนเป็นคนกตัญญูความจริงกับความนึกเอาแตกต่างกันมาก ผลที่จะได้รับจึงแตกต่างกันมากด้วย
ผู้มีกตัญญูกตเวทีนั้นจะรู้จักบุญคุณของผู้มีบุญคุณทั้งหมดจะตอบสนองทุกคนเต็มสติปัญญาความสามารถควรแก่ผู้รับ และนี่เองที่จะเป็นเหตุให้คิดดีพูดดีทําดีเพราะเกรงว่าการคิดไม่ดีพูดไม่ดีทําไม่ดีจะมีส่วนทําให้ผู้มีบุญคุณเดือดร้อน เช่น มารดาบิดาเป็นผู้มีพระคุณ ลูกกตัญญูจะประพฤติตัวเป็นคนดีจะไม่เป็นคนเลว เพราะเกรงว่ามารดาบิดาจะเสื่อมเสีย นี่ก็เท่ากับคุ้มครองตนเองได้แล้วด้วยความกตัญญูกตเวที
พระพุทธเจ้าทรงมีพระคุณใหญ่ยิ่งที่สุด ทรงมีพระคุณต่อโลก ต่อศาสนิกของโลกพระธรรมคําสอนของพระพุทธองค์ที่ทําให้พุทธศาสนิกเป็นคนดีมีธรรมะนั้นมิได้เป็นคุณเฉพาะพุทธศาสนิกเท่านั้น แต่เป็นคุณไปทั่วถึง คนดีคนเดียวให้ความร่มเย็นเป็นสุขได้กว้างไกล เช่นเดียวกับคนไม่ดีคนเดียวให้ความทุกข์ความร้อนได้มากมาย พระพุทธศาสนาสร้างพุทธศาสนิกชนที่ดีก็เท่ากับพระพุทธศาสนาสร้างความร่มเย็นเป็นสุขให้แก่โลกด้วยเหมือนกัน พึงมีกตัญญูกตเวทีต่อพระพุทธเจ้า คิดดี พูดดี ทําดี ให้เป็นไปดังที่ทรงแสดงสอนไว้จะหนีกรรมเก่าได้ทัน และจะสร้างชีวิตในชาติใหม่ภายหน้าให้วิจิตรงดงามเพียงใดก็ได้
(โปรดติดตามอ่านตอนต่อไป)
............................
คัดลอกจาก "ชีวิตนี้น้อยนัก" บทพระนิพนธ์ในสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก
อ่านรายละเอียดข่าวก่อนหน้านี้ :
-'กรรมคือการกระทํา' ที่ทําให้แต่ละชีวิตเกิดมาต่างกันในชาติปัจจุบัน
-'เทวดามาเกิดเป็นมนุษย์-มนุษยเกิดเป็นสัตว์-สัตว์ไปเกิดเป็นเทวดา'
-ทุกคนผ่านชีวิตในอดีตชาติมาแล้วเป็นอันมากจนนับภพชาติไม่ถ้วน
-'สมเด็จโต' สอนเรื่องกรรม 'ใครทํากรรมใดแล้วจักต้องได้รับผลตอบแทนแน่'
-'คนระลึกชาติได้ทุกวันนี้ยังมีอยู่ บางคนก็ระลึกได้ตั้งแต่อายุยังน้อย'
-'ผู้ที่มุ่งแต่จะได้โดยไม่คํานึงถึงความถูกต้องชอบธรรม' เป็นการ 'ทํากรรมใหญ่'
-ตายแล้วก็เอาอะไรไปด้วยไม่ได้ มีแต่บุญบาป ความดีความชั่วเท่านั้น
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี