รู้จักไหมครับ “พลับพลึงธาร”?

ผมก็เพิ่งเคยได้ยินชื่อพืชชนิดนี้มาประมาณ 15 ปีนี้เอง  และรู้จักมากขึ้นตอนสมัยเรียนปริญญาเอก เพราะทำรายงานเรื่องการท่องเที่ยวในพื้นที่เปราะบางนำเสนอให้เพื่อนๆ และอาจารย์ได้ทราบกัน

“พลับพลึงธาร” (Water Onion, Water lily, Thai Water Onion, Onion Plant และ Yellowish leaves lily) เป็นพืชน้ำ ที่อยู่ในวงศ์พลับพลึง (Amaryllidaceae) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Crinum thaianum J. Schulze (1971) มีชื่ออื่นๆ ในภาษาไทยที่เรียกในแต่ละท้องถิ่นหลายชื่อ ได้แก่ หญ้าช้อง หอมน้ำ (ระนอง) ช้องนางคลี่ (บ้านนางย่อน) และยังได้รับการขนานนามว่าเป็น “ราชินีแห่งสายน้ำ” แล้ว “พลับพลึงธาร” ในประเทศไทยนี้ ทำไมถึงน่าไปชม?

อันที่จริงแล้วพืชในสกุลพลับพลึงหรือสกุล Crinum ทั่วโลกมีอยู่ประมาณ 100 ชนิด ส่วนใหญ่ขึ้นอยู่บนบก  แต่มีพลับพลึงที่ปรับตัวอาศัยอยู่ในน้ำได้อย่างถาวรอยู่ 4 ชนิดเท่านั้น โดย 2 ชนิดพบในทวีปแอฟริกา 1 ชนิดพบในทวีปอเมริกาใต้ และอีก 1 ชนิดพบในทวีปเอเชีย คือ ในประเทศไทย 1 ชนิด นี่แหละ คือ เหตุผลที่ว่าทำไม “พลังพลึงธาร” ในประเทศไทย จึงน่าไปชม

“พลับพลึงธาร” ชนิดพันธุ์ที่พบในประเทศไทย  ปัจจุบันพบได้ใน อ.กระบุรี อ.กะเปอร์ อ.สุขสำราญ จ.ระนอง และใน อ.คุระบุรี อ.ตะกั่วป่า อ.กะปง อ.ท้ายเหมือง จ.พังงา  จัดเป็นพืชที่พบเห็นได้ยาก  เพราะมีการกระจายเชิงพื้นที่น้อย และมีจำนวนน้อย  จนทำให้องค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (International Union for Conservation of Nature – IUCN) ได้เข้ามาทำงานวิจัยเพื่อหาวิธีอนุรักษ์ เพาะเลี้ยง และขยายพันธุ์พลับพลึงธารตั้งแต่ปี พ.ศ.2552  ซึ่งในเวลาต่อมา IUCN ได้ยืนยันว่า พลับพลึงธารเป็น “พืชเฉพาะถิ่นของไทย (Endemic plant)” และพบเพียงแห่งเดียวในโลก แถบจังหวัดพังงาตอนบนและระนองตอนล่าง  ปัจจุบันเหลือแค่ 1 เปอร์เซ็นต์ และพบขึ้นกระจัดกระจายไม่เป็นพื้นที่ขนาดใหญ่ จึงได้ขึ้นบัญชีเป็น “พืชที่ใกล้สูญพันธุ์ของโลก (IUCN Red List of Threatened Species)” ไปเรียบร้อยแล้วตั้งแต่ปี 2554

นอกจากนี้ จากงานวิจัยของคนไทยยังทำให้รู้เพิ่มเติมอีกว่า “พลับพลึงธาร” เป็นพืชที่ขึ้นกระจายพันธุ์อยู่ในระบบนิเวศเฉพาะ คือ จะขึ้นในบริเวณลำธารน้ำจืดที่มีน้ำไหล ใส สะอาด ความลึกของน้ำเฉลี่ยประมาณ 1 เมตร พื้นท้องน้ำมีดินร่วนปนทราย ดินทราย หรือดินร่วนเหนียวปนทราย ไม่ลาดชันมาก มีแสงแดดส่องเต็มที่หรือมีความเข้มแสงสูง อุณหภูมิของน้ำอยู่ระหว่าง 26 – 28 องศาเซลเซียส และที่สำคัญ คือ มีปริมาณออกซิเจนละลายในน้ำสูง

ประโยชน์ของ “พลับพลึงธาร” จากเอกสารเผยแพร่ของ IUCN ได้บอกถึงประโยชน์ของ “พลับพลึงธาร” ไว้ ดังนี้

ใบ ช่วยดักตะกอน เมื่อร่วงหล่นจะย่อยสลายกลายเป็นอาหารให้สัตว์น้ำ
ต้นและใบ ช่วยลดความเร็วของกระแสน้ำ เป็นทั้งแหล่งอาศัย แหล่งวางไข่ และแหล่งหลบภัยของสัตว์น้ำ
ราก ช่วยยึดหน้าดินไม่ให้ถูกชะล้าง
ดอก เป็นแหล่งอาหารของแมลง และให้คุณค่าทางจิตใจ
ผล เป็นอาหารของหนอนและแมลงบางชนิด

ช่วงเวลานี้  ตุลาคม ถึง ธันวาคม สำคัญอย่างไร?

มันเป็นช่วงเวลาที่ “พลับพลึงธาร” ออกดอก เป็นจำนวนมากครับ  แม้ว่า “พลับพลึงธาร” จะออกดอกทั้งปี แต่ช่วงเวลาหน้าแล้งของพื้นที่อันดามันตอนบนเป็นช่วงที่ออกดอกมากที่สุด จึงเหมาะกับการไปชมเป็นอย่างมาก เพราะไปแล้วมีโอกาสเห็นดอกของ “พลับพลึงธาร” ได้อย่างแน่นอน ว่าแล้ว มาชมภาพของ “พลับพลึงธาร” ล่าสุดที่ผมเพิ่งถ่ายมาเมื่อปลายเดือนตุลาคม 2564 นี้เองครับ

ไปชม “พลับพลึงธาร” อย่างไร?

การไปชม “พลับพลึงธาร” ไม่ยากเย็นอะไรนัก ตอนที่ผมไปชม ผมเลือกไปชมใน จ.ระนองเพราะค่อนข้างคุ้นเคยพื้นที่ แต่ก็ต้องสอบถามข้อมูลกับคนในพื้นที่ จ.ระนองก่อนว่าจะไปชม “พลับพลึงธาร” ได้ที่ไหนบ้าง แม้ว่าจะทราบมาแล้วว่า มีอยู่ในหลายๆ คลองตามที่บอกไปแล้วข้างต้น  ผมค้นหาข้อมูลจากหลายแห่ง แต่ได้ข้อมูลดีที่สุดจาก Facebook page : บ้านไร่ใน ม7 นาคา สุขสำราญ ระนอง และทำให้ทราบว่า ช่วงโควิดระบาดนี้ไม่มีการพานักท่องเที่ยวล่องเรือชมพลับพลึงธาร เป็นการป้องกันเอาไว้ก่อนเพราะการนั่งเรือชม คนที่อยู่ในเรือต้องอยู่ใกล้กันมากเกินระยะปลอดภัย  เขาจึงแนะนำให้ขับรถไปชมที่คลองเรือ บ้านไร่ใน อ.สุขสำราญ รถเข้าถึงสะดวกพอสมควร พิกัด GPS - 9.38662622116541, 98.46233021928347 ระยะทางจากศาลากลางจังหวัดระนอง 85 กิโลเมตร ใช้เวลาขับรถประมาณ 1 ชั่วโมง 30 นาทีครับ 

แต่ระหว่างทางขับรถไปจากตัวจังหวัดระนองจะไม่เห็นป้ายบอกทางไปแหล่งชมพลับพลึงธารนี้เลย ต้องขับรถไปตาม Google map อย่างเดียวเลยนะครับ  เมื่อถึงจุดชมพลับพลึงธารจะมีป้ายบอกไว้ทางซ้ายมือของถนน จุดสังเกตอีกอย่าง คือ ฝั่งตรงกันข้ามกับป้ายเป็นบ้านผู้ใหญ่บ้าน  เลี้ยวรถเข้าไปในสวนปาล์ม สุดทางที่คลองเรือ มีลานดินจอดรถได้สะดวก  จากนั้นเดินชม “พลับพลึงธาร” ได้ตามสะดวกเลยครับ เดินบนบกไม่ต้องลงน้ำ และมีสะพานไม้ไผ่ข้ามคลองให้ชมจากมุมสูงด้วย

ส่วนจุดอื่นที่จะไปชม “พลับพลึงธาร” ได้ ให้สอบถามก่อนไปที่
คุณชำนิ อุ่นขาว ประธานชมรมเพลินไพรศรีนาคาโทรศัพท์ : 08-6120-9700
คุณเสรี นาคบุญ ประธานชมรมป่าสร้างฝัน จ.ระนอง โทรศัพท์  : 08-6740-4533
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าคลองนาคา จ.ระนอง โทรศัพท์ :  077-828-174
เทศบาลเมืองระนอง โทรศัพท์  : 077-811-422
องค์การบริหารส่วนจังหวัดระนอง โทรศัพท์ : 077-812-371
ศูนย์ประสานงานการท่องเที่ยวจังหวัดพังงา โทร.0-7648-1900-2

ไปชม แล้ว ก็ช่วย.............

หลีกเลี่ยงการเหยียบย่ำต้นพลับพลึงธาร
ไม่เด็ดดอกพลับพลึงธาร เพื่อเปิดโอกาสให้มันแตกผลและขยายพันธุ์ต่อไป
ไม่ตัดใบพลับพลึงธาร เพราะมันช่วยลดความรุนแรงของกระแสน้ำ
ไม่ขุดหัวพลับพลึงธารไปขาย
ไม่ทำลายพันธุ์ไม้พื้นเมือง และพืชคลุมดินที่ขึ้นบริเวณริมฝั่งคลอง
หลีกเลี่ยงการเปลี่ยนแปลงสภาพลำคลอง เช่น การเก็บก้อนหินในลำน้ำ
ไม่ทิ้งขยะลงในลำคลอง

ขอให้สนุกสนานในการเที่ยวชม และท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ใส่ใจสิ่งแวดล้อมกันด้วยนะครับทุกคน

“พลับพลึงธาร” 1 เดียวในโลกของไทย – Endemic plant to see before you die!. -008

บทความ โดย ดร.ณัฏฐกฤษฏิ์  เอกวรรณัง อาจารย์ประจำสาขาการท่องเที่ยว คณะการท่องเที่ยวและการโรงแรม มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์

ขอบคุณข้อมูลจาก : 
คนเดินทาง.  พลับพลึงธาร บานสะพรั่งที่เดียวในเมืองไทย
เดชา ดวงนามล.  (มปป.).  พลับพลึงธาร … วิกฤติและโอกาสของจังหวัดระนอง 
พลับพลึงธารแห่งคลองนาคา ความงดงามท่ามกลางความเปลี่ยนแปลง
ชมพลับพลึงธาร ราชินีแห่งสายน้ำ ที่มีอยู่เพียง 2 แห่งในโลกเท่านั้น  
พลับพลึงธาร/หญ้าช้อง/หอมน้ำ พืชน้ำที่พบแห่งเดียวบนโลก
พลับพลึงธาร  (2016)
ตาเลื่อนบ้า กับพลับพลึงธารแห่งเดียวในโลก

ขอบคุณภาพจาก : Dr.Nuttakrit E