กลายเป็นเหตุสะเทือนขวัญกับบรรดาสื่อมวลชนที่กำลังรอทำข่าวกันที่ทำเนียบรัฐบาล เมื่อ นางสังเวียน รักษาเพ็ชร์ หญิงวัย 57 ปี ชาว จ.ลพบุรี มาร้องเรียนว่าตนเป็นหนี้นอกระบบกว่า 1.5 ล้านบาท ณ ศูนย์บริการประชาชน(ชั่วคราว)  ของทำเนียบรัฐบาล  ภายในสำนักงาน ก.พ.

ไม่มีใครคาดคิด..หญิงวัยกลางคนรายนี้ ราดน้ำมันใส่ตัวเองพร้อมจุดไฟ..เปลวเพลิงลุกท่วมทั่วร่างของเธอ ต่อหน้าต่อตานักข่าวและช่างภาพนับสิบที่อยู่รายรอบบริเวณนั้น!!!

อย่างไรก็ตาม..เรื่องราวความทุกข์ร้อนของ “รากหญ้า” ประชาชนคนเล็กคนน้อยที่กลายเป็นเรื่องตกตะลึงตามหน้าสื่อต่างๆ  เช่นก่อนหน้านี้ เรื่องราวของ "ยายไฮ ขันจันทา" หญิงชราจากบ้านโนนตาล ตำบลนาตาล อำเภอนาตาล จังหวัดอุบลราชธานี  กลายเป็นตำนานบทหนึ่งของชาวบ้านธรรมดาๆ ที่ลุกขึ้นทวงความเป็นธรรม  หลังได้รับผลกระทบจากโครงการก่อสร้างของภาครัฐ

ย้อนกลับไปเมื่อ 37 ปีที่แล้ว ในปี 2520  สำนักงานเร่งรัดพัฒนาชนบท (รพช.) ได้ประกาศโครงการการก่อสร้างเขื่อนห้วยละห้า ที่บ้านโนนตาล โดยอ้างว่าเป็นเขื่อนเพื่อการชลประทานขนาดเล็ก เพื่อที่ชาวบ้านจะได้มีน้ำใช้ รวมพื้นที่ที่ใช้ในการก่อนสร้างเขื่อนแล้วประมาณ 100 กว่าไร่

ท่ามกลางเสียงคัดค้านของชาวบ้าน ที่บอกว่าพื้นที่แห่งนี้ไม่เคยขาดแคลนน้ำ เขื่อนจึงไม่มีความจำเป็น!!!

ยายไฮเป็นชาวบ้านคนแรกๆ ที่ลุกขึ้นต่อสู้มาตั้งแต่เขื่อนเริ่มก่อสร้าง แต่ไม่ประสบความสำเร็จ เขื่อนแห่งนี้ก่อสร้างเสร็จเมื่อปี 2522 ทำให้ที่ดินของเธอจมน้ำ ทว่าสำหรับหญิงใจเด็ดรายนี้แล้ว หาได้มี "ความย่อท้อ" แม้แต่น้อย กลับยังคงเดินหน้าต่อสู้เรียกร้องความเป็นธรรมต่อไป และวีรกรรมของยายไฮที่หลายคนยังไม่ลืม..ปี 2547 เธอเรียกลูกหลานและญาติพี่น้องที่ได้รับผลกระทบจากเขื่อนมารวมตัวกัน จับอาวุธ “จอบ-เสียม” บุกไปประท้วงด้วยการทุบเขื่อนห้วยละห้า

และจากวันนั้น "แสงสว่าง" ที่คุณยายรายนี้ตามหามานานก็เริ่มปรากฏ รัฐบาลขณะนั้นสั่งระบายน้ำออกจากเขื่อนห้วยละห้า พร้อมกับให้ทุบเขื่อนดังกล่าวทิ้ง การต่อสู้ที่กินเวลาถึง 27 ปี ในที่สุดคุณยายก็ได้รับชัยชนะ!!!

อย่างไรก็ตาม เชื่อว่า กรณีทำนองนี้ไม่ได้มีแต่เฉพาะยายไฮ หรือล่าสุดกับหญิงวัยกลางคนที่มาจุดไฟเผาตัวเองหน้าทำเนียบรัฐบาลเท่านั้น แต่น่าจะยังมีอีกมากสำหรับ "ผู้ตกสำรวจ" หรือประชาชนที่ไม่ได้รับความเป็นธรรม และต้องการหาช่องทางร้องเรียน

ศูนย์ดำรงธรรม..หน่วยงานในสังกัดกระทรวงมหาดไทย ก่อตั้งขึ้นเมื่อ 1 เม.ย. 2537 เพื่อรับเรื่องร้องเรียน/ร้องทุกข์ เกี่ยวกับงานในภารกิจของกระทรวงมหาดไทย อย่างไรก็ตาม ในช่วงแรกๆ การดำเนินงานยังเป็นแบบปิด และเน้นยุทธศาสตร์เชิงรับ ต่อมาจึงมีการปรับเปลี่ยนมาเป็นแนวทางเชิงรุก เข้าหาและประชาสัมพันธ์หน่วยงาน เพื่อให้ประชาชนรู้จักมากขึ้น

ขั้นตอนในการร้องเรียนกับศูนย์ดำรงธรรมส่วนกลาง (กระทรวงมหาดไทย)..
1.ยื่นเรื่องร้องเรียนร้องทุกข์
2.หน่วยงานที่รับและส่งเรื่องราวร้องทุกข์ ถ้าเป็นหน่วยงานภายนอกกระทรวงมหาดไทย รมว.มหาดไทย รมช.มหาดไทย ปลัดกระทรวงมหาดไทย หรือสำนักงานปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี ส่งเรื่องร้องเรียนให้ศูนย์ดำรงธรรม กระทรวงมหาดไทย หรือสำนักงานตรวจราชการและเรื่องราวร้องทุกข์ สป. หลังจากที่ศูนย์ดำรงธรรมกระทรวงหมาดไทย หรือสำนักตรวจราชการกระทรวงมหาดไทย ได้รับเรื่องร้องเรียน ร้องทุกข์ จะลงทะเบียนรับเรื่อง
3.หน่วยงานดำเนินการ ศูนย์ดำรงธรรมกระทรวงมหาดไทย มอบเรื่องให้เจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบตรวจสอบวิเคราะห์ข้อมูลแล้วนำเสนอต่อผู้บังคับบัญชา ภายในเวลา 3 วัน
4.การสั่งการ
4.1 ปลัดกระทรวงมหาดไทย แจ้งให้หน่วยงานในสังกัดตรวจสอบข้อเท็จจริง
4.2 ผู้ตรวจราชการกระทรวงหมาดไทย รับผิดชอบสั่งการให้จังหวัดตรวจสอบข้อเท็จจริง ภายใน 5 วัน
5.ตรวจสอบข้อเท็จจริง ภายใน 30 วัน เมื่อมีการแจ้งให้หน่วยงานในสังกัดกระทรวงหมาดไทย/จังหวัด หากพ้นระยะเวลาที่กำหนด ยังไม่ได้รายงานผลจะแจ้งเตือนตามระยะเวลาที่กำหนดดังนี้
5.1 เตือนครั้งที่ 1 เมื่อครบกำหนด 30 วัน
5.2 เตือนครั้งที่ 2 เมื่อครบกำหนด 15 วัน นับตั้งแต่ได้รับเตือนครั้งที่ 1
5.3 เตือนครั้งที่ 3 เมื่อครบกำหนด 7 วัน นับตั้งแต่ได้รับเตือนครั้งที่ 2
6.รายงานสรุปผล มาที่ ผู้ว่าราชการจังหวัด/รองผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อวิเคราะห์สรุปผลรายงานการตรวจสอบข้อเท็จจริง ภายใน 5 วัน
7.ยุติเรื่อง ผู้ว่าราชการจังหวัด/รองผู้ว่าราชการจังหวัดพิจารณาสั่งการยุติเรื่อง ภายใน 3 วัน
8.แจ้งผลให้ผู้ร้องและหน่วยงานที่ส่งเรื่องทราบ

ขั้นตอนในการร้องเรียนกับศูนย์ดำรงธรรมส่วนจังหวัด..
1.ยื่นเรื่องร้องเรียนร้องทุกข์
2.หน่วยงานที่รับและส่งเรื่องราวร้องทุกข์ ให้ศูนย์ดำรงธรรมจังหวัด หลังจากที่ศูนย์ดำรงธรรมได้รับเรื่องร้องเรียน ร้องทุกข์จะลงทะเบียนรับเรื่องร้องทุกข์ ร้องเรียน ไว้ในฐานข้อมูล
3.หน่วยงานดำเนินการ มอบเรื่องให้เจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบวิเคราะห์ข้อมูลแล้วนำเสนอต่อผู้บังคับบัญชา ผู้ว่าราชการจังหวัด/รองผู้ว่าราชการจังหวัด ภายในเวลา 3 วัน
4.การสั่งการ ผู้ว่าราชการจังหวัด/รองผู้ว่าราชการจังหวัด สั่งการเจ้าหน้าที่ผู้รับผิดชอบตรวจสอบข้อเท็จจริง ภายใน 5 วัน
5.ตรวจสอบข้อเท็จจริง ภายใน 30 วัน เมื่อมีการแจ้งให้ส่วนราชการตรวจสอบข้อเท็จจริงแล้ว  หากพ้นระยะเวลาที่กำหนดแล้วยังไม่ได้รายงาน  ศูนย์ดำรงธรรมจังหวัดจะแจ้งเตือนตามระยะเวลาที่กำหนด ดังนี้
5.1 เตือนครั้งที่ 1 เมื่อครบกำหนด 30 วัน
5.2 เตือนครั้งที่ 2 เมื่อครบกำหนด 15 วัน นับตั้งแต่ได้รับเตือนครั้งที่ 1
5.3 เตือนครั้งที่ 3 เมื่อครบกำหนด 7 วัน นับตั้งแต่ได้รับเตือนครั้งที่ 2
6.รายงานสรุปผล มาที่ ผู้ว่าราชการจังหวัด/รองผู้ว่าราชการจังหวัด เพื่อวิเคราะห์สรุปผลรายงานการตรวจสอบข้อเท็จจริง ภายใน 5 วัน
7.ยุติเรื่อง ผู้ว่าราชการจังหวัด/รองผู้ว่าราชการจังหวัดพิจารณาสั่งการยุติเรื่อง ภายใน 3 วัน 8.แจ้งผลให้ผู้ร้องและหน่วยงานที่ส่งเรื่องทราบ

ทั้งนี้ ในการกำหนดเวลาผู้ว่าราชการจังหวัด/รองผู้ว่าราชการจังหวัด สามารถใช้ดุลยพินิจในการขยายเวลาสืบสวนหาข้อเท็จจริง แต่ก็ยังเปิดช่องให้ประชาชนสามารถที่จะฟ้องศาลปกครองได้ ถ้าเห็นว่าการยืดเวลาไม่มีเหตุอันสมควร และในส่วนของคดีที่ศาลได้ดำเนินการอยู่ จะไม่นำมาพิจารณาเพราะเป็นการก้าวล่วงหน้าที่ของศาล นอกจากนี้ ศูนย์ดำรงธรรมจังหวัดอาจจะจัดการดำเนินการโดยเปลี่ยนกรอบเวลาให้เร็วขึ้น ในการพิจารณาเรื่องร้องเรียนร้องทุกข์ แต่ก็ยังคงต้องอยู่ในกรอบเวลาตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี

แม้ที่ผ่านมา ศูนย์ดำรงธรรมจะพยายามขยายช่องทางการร้องทุกข์ และเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ภารกิจของหน่วยงานมาโดยตลอด แต่จากกรณีของ นางสังเวียน ที่ตัดสินใจประท้วงด้วยการจุดไฟเผาตัวเอง หลังระบุว่า ไปร้องเรียนกับภาครัฐมาหลายหน่วยงานแล้วแต่ไม่มีความคืบหน้า ซึ่งรวมถึง "ศูนย์ดำรงธรรม" ด้วย วันนี้สังคมจึงเกิดคำถามขึ้นมาว่า..ตกลงแล้วศูนย์แห่งนี้ ช่วยเหลือประชาชนได้จริงหรือไม่? มากน้อยแค่ไหน? และเป็นคำถามที่กระทรวงมหาดไทย ในฐานะต้นสังกัดต้องตอบให้กระจ่างชัดเจน

เพราะนี่เป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับความทุกข์ร้อนของประชาชน..และเชื่อว่าสังคมคงไม่อยากเห็นใครต้องวาง "เดิมพัน" ด้วยชีวิตเช่นนี้อีก!!!
       
บุษยมาศ ซองรัมย์
SCOOP@NAEWNA.COM