ชาวอีสาน นิยม รับประทาน ปลาร้า ปลาส้ม แจ่วบอง ไม่แพ้อาหารประเภทอื่น ไม่ว่าจะนำไปทอด ไปปิ้ง ทานกับข้าวเหนียวร้อนๆ แถมจิ้มแจ่วบอง ไปด้วย ก็ได้รสชาติแปลกอร่อยไปอีกแบบ จึงเป็นเรื่องปกติ ตามสำรับกับข้าว จะต้องมีอาหารทั้ง ปลาร้า 
ปลาส้ม และแจ่วบอง อย่างใดอย่างหนึ่งอยู่คู่สำรับทุกมื้อ ไม่ต่างจากอาหารประเภทส้มตำเลยทีเดียว

จึงมีผู้จุดประกายแนวคิด ที่จะนำเอาอาหารอีสาน ซึ่งถ่ายทอดมาจากบรรพบุรุษ มาวางขายตามศูนย์แสดงและจำหน่ายสินค้าสำคัญๆ ในพื้นที่ เพื่อเป็นรายได้เสริมหลังว่างเว้นจากการทำนาปลูกข้าว ในรูปแบบการรวมกลุ่ม กลายเป็นกลุ่มปลาร้า ปลาส้ม แจ่วบอง ฟ้าห่วน เกิดขึ้นด้วยการผลิตปลาร้า ปลาส้ม และแจ่วบอง จำหน่ายทั้งในพื้นที่และต่างจังหวัด โดยมีนางสุนันทา เปรมะทา เป็นประธานกลุ่มปลาร้า ปลาส้ม แจ่วบอง ซึ่งจัดตั้งกลุ่มเมื่อปี 2549 ปัจจุบันมีสมาชิกอยู่ จำนวน 25 คน ที่ผ่านมาสร้างรายได้แก่สมาชิกเป็นอย่างดี

นางสุนันทา เปรมะทา อายุ 60 ปี อยู่บ้านเลขที่ 9 หมู่ที่ 6 บ้านฟ้าห่วน ต.ไร่ขี อ.ลืออำนาจ จ.อำนาจเจริญ เล่าที่มาของการจัดตั้งกลุ่มปลาร้า ปลาส้ม แจ่วบอง ว่า พวกตนมีอาชีพทำนาปลูกข้าวปีละ 1 ครั้ง พอหมดฤดูทำนาก็จะว่างงาน จึงมองหาอาชีพเสริม เพื่อนำเงินมาจุนเจือครอบครัว ก็มาลงตัวที่การนำเอาภูมิปัญญาชาวบ้าน ซึ่งบอกสอนมาจากพ่อแม่ คือ การทำปลาร้า ปลาส้ม และแจ่วบอง ผลิตจำหน่ายในพื้นที่ จนกลายเป็นกลุ่มปลาร้า ปลาส้ม แจ่วปอง เกิดขึ้นเมื่อปี 2549 ปัจจุบันมีสมาชิกอยู่จำนวน 25 คน ก็ช่วยกันผลิต ปลาร้า ปลาส้ม และแจ่วบอง จำหน่ายทั้งในพื้นที่และต่างจังหวัดซึ่งที่ผ่านมาก็ได้ไปร่วมงานจำหน่ายสินค้าทุกระดับ โดยสำนักงานพัฒนาชุมชน จ.อำนาจเจริญ จัดหาตลาดและประชาสัมพันธ์ให้อย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้สมาชิกมีรายได้เฉลี่ยคนละ 3,500-4,000 บาท/เดือน นับว่าสร้างรายได้ดีระดับหนึ่ง

นางสุนันทา เปรมะทา ประธานกลุ่มปลาร้า ปลาส้ม และแจ่งบอง บอกวิธีการทำปลาร้า พอเข้าใจว่า เริ่มแรกนำปลามาถอดเกล็ดออก แล้วล้างทั้งข้างในและข้างนอกจนสะอาด เสร็จแล้วแช่ด้วยน้ำเกลือ 1 วัน จากนั้นหมักใส่รำ 1 วัน เมื่อตัวปลาแข็ง ก็จะนำไปหมักใส่โอ่งหรือไหอีกครั้ง ใช้เวลา 3-6 เดือน ก็สามารถนำมารับประทานหรือจำหน่ายได้ ส่วนราคาขายจะมี 2 ขนาด คือปลาขนาดเล็ก ราคา กก.ละ 70 บาท ปลาขนาดใหญ่ กก.ละ 80 บาท ซึ่งลูกค้าส่วนใหญ่จะซื้อไปปรุงกับส้มตำ หรือแปรรูปเป็นปลาร้าสับและอื่นๆ ที่ผ่านมาขายดีมาก เพราะนำปลาจากห้วยเซมาทำเป็นปลาร้า ซึ่งมีที่เดียว และรถชาติแปลกอร่อยไม่เหมือนปลาทั่วไป

สำหรับการทำปลาส้ม วิธีทำก็คือ นำปลาลำห้วยเซ (ปลาท้องถิ่น) มาถอดเกล็ดออกให้หมดแล้วนำไปล้างน้ำให้สะอาดทั้งในตัวปลาและนอกตัวปลา จากนั้นนำปลาไปหมักกับข้าวเหนียวนึ่ง กระเทียม น้ำตาล ประมาณ 2 วัน ก็สามารถรับประทานได้ ซึ่งปลาส้ม นำไปทอด หรือปิ้ง ทานกับข้าวเหนียวร้อนๆแกล้มด้วยพริกสด ทำให้นักเปิดอร่อยซี้ดปากแซบถูกปากถึงใจมาก

ส่วนการทำแจ่วบอง มีวิธีทำที่ไม่ยาก กล่าวคือ เริ่มแรกให้เตรียมเครื่องปรุง ดังนี้ ปลาร้า ข่า กระเทียม หอมแดง จากนั้นนำทั้งหมดไปคั่ว จนเป็นที่พอใจแล้วเอาไปบด ก็เป็นอันแล้วเสร็จ บรรจุกระปุก จำหน่ายกระปุกละ 20 บาท ก็สามารถนำไปทานกับข้าวเหนียวร้อนๆ ได้ เมื่อทานเข้าไปแล้วจะมีรสแซบชนิดที่ว่า อร่อยจนน้ำลายหยด ไม่แพ้น้ำพริกปลาทูเลยทีเดียว

นางสุนันทา เปรมะทา ประธานกลุ่มปลาร้า ปลาส้ม บ้านฟ้าห่วน ต.ไร่ขี อ.ลืออำนาจ จ.อำนาจเจริญ บอกอย่างภาคภูมิใจว่านับเป็นเวลากว่าเกือบ 10 ปี ที่ตั้งกลุ่มขึ้นมา และมีส่วนทำให้สมาชิกทุกคนมีรายได้ เอื้ออารีต่อกัน สามัคคีกลมเกลียวกันมาก และที่ผ่านมาสมาชิกก็ได้ผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนนำสินค้าไปวางจำหน่ายตามงานสำคัญๆ ทั้งระดับตำบล อำเภอ จังหวัดและประเทศ อย่างต่อเนื่อง สร้างรายได้เป็นอย่างดี

หากต้องการรายละเอียดเพิ่มเติม หรือต้องการรับประทานปลาร้า ปลาส้มและแจ่วบอง กลุ่มแม่บ้านฟ้าห่วน ต.ไร่ขี อ.ลืออำนาจ จ.อำนาจเจริญ ให้ติดต่อไปที่ โทร. 08-0156-6064

สนธยา ทิพย์อุตร