จังหวัดพิษณุโลกมีกลุ่มเกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการระบบส่งเสริมเกษตรแบบแปลงใหญ่ (นาแปลงใหญ่) กับกรมการข้าว ตั้งแต่ปี 2559 จำนวน 4 กลุ่ม พื้นที่รวม 7,425 ไร่ เกษตรกร 470 ราย ในปี 2562 มีแปลงเข้าร่วมเพิ่มขึ้นเป็น 39 แปลง เกษตรกรทั้งสิ้น 2,308 ราย ครอบคลุมพื้นที่รวม 52,250.35 ไร่

“กลุ่มนาแปลงใหญ่ศูนย์ข้าวชุมชนบ้านผารังหมี”หมู่ 3 ตำบลไทรย้อย อำเภอเนินมะปราง จังหวัดพิษณุโลก เป็นหนึ่งกลุ่มตัวอย่างที่เข้าร่วมโครงการนาแปลงใหญ่เมื่อปี 2560 วัตถุประสงค์หลักคือต้องการรวมกลุ่มเกษตรกรเพื่อรวมกันผลิต รวมกันขาย ลดต้นทุน และเพิ่มมูลค่าข้าวของคนในชุมชน

นายจันที ชมภูมี ประธานกลุ่มนาแปลงใหญ่ศูนย์ข้าวชุมชนบ้านผารังหมี กล่าวว่า แต่เดิมเกษตรกรบ้านผารังหมีประสบปัญหาต้นทุนการผลิตข้าวสูงและขายได้ราคาต่ำ จึงรวมตัวเป็นศูนย์ข้าวชุมชนบ้านผารังหมี เพื่อผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวขาวดอกมะลิ 105 คุณภาพ ขยายให้สมาชิกเพื่อพัฒนาคุณภาพพันธุ์ข้าวให้มีคุณภาพดี ต่อมามีโครงการนาแปลงใหญ่จึงเข้าร่วมตั้งแต่ปี 2560 ปัจจุบันมีสมาชิก 76 ราย พื้นที่ 2,077 ไร่ ทำการปลูกข้าวหอมมะลิได้ผลผลิตข้าวเฉลี่ยประมาณ 2,625 ตัน/ปี ทำนาปีละครั้ง ผลผลิตข้าวที่ได้ส่วนใหญ่ใช้เป็นเมล็ดพันธุ์ให้กับสมาชิกและชุมชนอื่นๆ

ซึ่งกลุ่มได้พัฒนาเกษตรกรด้านการผลิต 2 ด้าน คือ 1.ผลิตเมล็ดพันธุ์ที่มีคุณภาพ ตามกระบวนการผลิตเมล็ดพันธุ์ที่มีคุณภาพ GAP Seed 2.ผลิตข้าวคุณภาพดีโดยการทำเกษตรดีที่เหมาะสม (GAP) ข้าวหอมมะลิ และกำลังพัฒนาการผลิตไปสู่ระบบการผลิตข้าวอินทรีย์ โดยปราชญ์ชาวบ้าน ซึ่งมีภูมิปัญญาทางด้านเกษตรอินทรีย์ ซึ่งได้ประชุมคณะกรรมการและสมาชิกเป็นประจำ เพื่อกระตุ้นให้สมาชิกผลิตเมล็ดพันธุ์ที่มีคุณภาพ และตระหนักถึงการผลิตข้าวปลอดภัยทั้งผู้ผลิตและผู้บริโภค อีกทั้ง ยังลดต้นทุนการผลิตข้าว

จากการเข้าร่วมโครงการนาแปลงใหญ่ ลดต้นทุนการผลิตจาก 3,500 บาทต่อไร่ เป็น 3,000 บาทต่อไร่ เพิ่มผลผลิตจาก 550 กิโลกรัมต่อไร่ เป็น 700 กิโลกรัมต่อไร่ และมีรายได้เพิ่มขึ้นจาก 1,010 บาทต่อไร่ เป็น 2,600 บาทต่อไร่ โดยมีเทคโนโลยีลดต้นทุน เพิ่มผลผลิต ได้แก่ ใช้เครื่องหยอดข้าวงอก และเครื่องหยอดข้าวแห้ง ลดอัตราใช้เมล็ดพันธุ์ข้าวเหลือไร่ละ 5 กิโลกรัม นอกจากนี้ จะใช้วิธีไถกลบตอซังข้าวแทนการเผา เพราะเป็นการเผาปุ๋ยทิ้งไปเปล่าๆ พอไถกลบตอซังข้าวเสร็จจะหว่านปอเทืองแล้วไถกลบเพื่อปรับปรุงดิน ร่วมกับใช้ปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดิน ควบคุมศัตรูข้าวโดยวิธี IPM และเก็บเกี่ยวข้าวในระยะพลับพลึง นอกจากนี้ จะตรวจแปลงกำจัดสิ่งเจือปนทุกระยะ และให้ความสำคัญกับปัญหาข้าวปลอมปน โดยเฉพาะเวลานำรถเกี่ยวข้าวเข้ามาในพื้นที่ ต้องล้างทำความสะอาดรถเกี่ยวให้ดี เพราะเรามุ่งเน้นขายข้าวหอมมะลิคุณภาพ จะไม่ให้มีข้าวอื่นปลอมปนเด็ดขาด ซึ่งทางกลุ่มเชื่อมโยงตลาดกับสหกรณ์การเกษตรเนินมะปรางและโรงสีเอกชนรับซื้อผลผลิตข้าวจากสมาชิก โดยผลผลิตข้าวที่มีคุณภาพได้รับการรับรองมาตรฐาน GAP จะเพิ่มอำนาจต่อรองได้ เช่น เมื่อต้นปีขายข้าวเปลือกหอมมะลิได้ตันละ 14,000 บาท โดยทางผู้ซื้อให้ราคาข้าวคุณภาพที่มีใบจีเอพีการันตีเพิ่มอีกตันละ 200 บาท (เรียกว่าค่าทำดี)

ผลจากการรวมกลุ่มผลิตและจำหน่ายตามนโยบายนาแปลงใหญ่ ทำให้สมาชิกกลุ่มสร้างรายได้ได้หลากหลายมากขึ้น ได้แก่ ขายข้าวเปลือกให้โรงสี ได้ 14,000 บาทต่อตัน ขายเมล็ดพันธุ์ข้าวได้ 28,000 บาทต่อตัน ทางกลุ่มยังมีโรงสีข้าวชุมชนสามารถสีข้าวกล้องหอมมะลิและข้าวสารหอมมะลิขายเอง ภายใต้แบรนด์ “ข้าวนาผางาม” เพิ่มมูลค่าจากข้าวเปลือกตันละ 14,000 บาท เป็นไม่ต่ำกว่าตันละ 30,000 บาท นอกจากนี้ ยังสนับสนุนกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรผลิตสินค้าสร้างอาชีพเสริมหลังฤดูทำนา ไม่ว่าจะเป็นเครื่องจักสาน ทอผ้า อาหารท้องถิ่น ซึ่งบ้านผางามได้รับคัดเลือกให้เป็นหมู่บ้าน OTOP นวัตวิถี มีนักท่องเที่ยวเข้ามาเยี่ยมชม จึงเปิดเป็นโฮมสเตย์รองรับนักท่องเที่ยว สร้างรายได้ให้คนในชุมชนอีกช่องทางหนึ่ง ทั้งนี้ ทางกลุ่มส่งเสริมให้มีการออมทรัพย์ เพื่อกระตุ้นสมาชิกให้สะสมเงินเป็นแหล่งเงินทุนไว้ทำกิจกรรมให้ยั่งยืน มั่งคงและถาวรต่อไป

หากผู้ใดสนใจเยี่ยมชมหมู่บ้านท่องเที่ยว บ้านผารังหมี ติดต่อได้ที่นายจันที ชมภูมี ประธานกลุ่มนาแปลงใหญ่และผู้ใหญ่บ้านบ้านผารังหมี หมู่ 3 ต.ไทรย้อย อ.เนินมะปราง จ.พิษณุโลก หมายเลขโทรศัพท์ 08-9269-0301