“ผ้าปะลางิง” เป็นผ้าทอมือพื้นเมืองลายโบราณ มีประวัติยาวนานกว่า 100 ปี จากฝีมือภูมิปัญญาชาวมุสลิมใน 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้(ปัตตานี ยะลา นราธิวาส) มีอัตลักษณ์ที่โดดเด่นด้วยการใช้เทคนิคการพิมพ์ลายบนผืนผ้าด้วย “บล็อกไม้” และแกะสลักเป็นลวดลายต่างๆ ที่สะท้อนเอกลักษณ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น มีความเชื่อมโยงเกี่ยวพันกับวิถีชีวิต วัฒนธรรม และศาสนา เกิดเป็นมรดกทางภูมิปัญญาสืบทอดต่อกันมา

ด้วยความตระหนักในคุณค่าของภูมิปัญญาการทำผ้าโบราณ ทำให้ ปิยะ สุวรรณพฤกษ์ครูภูมิปัญญาผ้าพื้นเมืองปะลางิง ชาว จ.ยะลา ร่วมกับ “กลุ่มศรียะลาบาติก” จึงร่วมกันฟื้นฟูและอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น ตลอดจนมีการพัฒนาสร้างสรรค์กระบวนการผลิตจนมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักในระดับสากล โดย อาจารย์ปิยะ กล่าวว่าศรียะลาบาติก ได้เริ่มต้นขึ้นเมื่อปี 2548 ด้วยแรงบันดาลใจที่อยากจะร่วมกันอนุรักษ์ภูมิปัญญาและกรรมวิธีการผลิตผ้าพื้นเมืองลายโบราณที่สูญหายไปร่วม 80 ปี

ซึ่งหนึ่งในความตั้งใจที่สำคัญ คือ การได้ต่อยอดภูมิปัญญาดั้งเดิมและพัฒนารูปแบบให้ทันสมัยเข้ากับตลาดปัจจุบัน โดยเอกลักษณ์ของลายทอผ้าปะลางิง คือ การนำลวดลายโบราณมาประยุกต์ อาทิ ลวดลายมัสยิดโบราณ กระเบื้องโบราณ แม่พิมพ์ขนมโบราณ การละเล่นโบราณ นกเขา นกกรงหัวจุก ขณะที่การแกะแม่พิมพ์ไม้ก็ใช้ไม้ขาวดำที่ใช้ทำกรงนก เพราะมีีคุณสมบัติที่แข็งและเหนียว ทำให้แกะเป็นลายเส้นเล็กๆ ได้

อาจารย์ปิยะ กล่าวต่อไปว่า กว่าจะได้ผ้าผืนหนึ่งต้องรวมทุกเทคนิคของการทำผ้าบาติกไว้ในผ้าผืนเดียว ซึ่งประกอบด้วย การทอ มัดย้อมการพิมพ์ลายด้วยแม่พิมพ์ไม้ การเขียนเทียน(จันติ้ง) กัดสี ปิดสี และเพ้นท์สี ส่วนเนื้อผ้ามีลักษณะเป็นผ้าทอไหมผสมฝ้าย เส้นยืนคือฝ้าย ส่วนเส้นพุ่งใช้เส้นไหม ทอเป็นลายลูกแก้วซ้อนกันโดยกระบวนการจะเริ่มจากกระบวนการทอ ต่อด้วยการมัดย้อมดอกลายบางๆ นำมาขึงแล้วเขียนทับสีที่มัดย้อม นำมาล้างสีออก ให้เหลือลายที่เขียนทับด้วยเทียน

ตามด้วยการลงสีพื้นทับทั้งหมด เตรียมแม่พิมพ์ไม้สำหรับการพิมพ์ (แกะเอง) ลงสีตามช่องตัวลายที่พิมพ์ลงไป ในส่วนหัวผ้าจะมีการปิดเทียนและลงสีเพิ่มเพื่อเพิ่มมิติให้กับตัวลาย หัวผ้าจะมีการเขียนและโชว์ลายมากกว่าตรงส่วนอื่น เมื่อลงสีทั้งหมดแล้ว จะรอให้ผ้าแห้งแล้วเคลือบทับด้วยโซเดียมซิลิเกต (ซึ่งเป็นกระบวนการเดียวกับการทำผ้าบาติก) ปล่อยให้แห้ง นำไปล้าง ต้มเอาเทียนออก แล้วซักล้างให้สะอาด

“เป็นที่น่ายินดีที่เมื่อปี 2558 กลุ่มศรียะลาบาติก รับการถ่ายทอดความรู้ในการพัฒนาเพิ่มมูลค่า ให้กับผ้า จาก สำนักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย กระทรวงวัฒนธรรม ที่ส่งผู้เชี่ยวชาญด้านผ้าไทย ร่วมกับดีไซเนอร์ผู้มีชื่อเสียงหลายท่านอาทิ คุณธีระ ฉันทสวัสดิ์ และ คุณหิรัญพฤกษ์ ภัทรบริบูลย์กุล มาช่วยพัฒนาความรู้ จนสามารถประยุกต์ลวดลายให้เข้ากับยุคสมัย จากนั้น พวกเราได้นำมาปรับใช้ในด้านการออกแบบลายผ้า และกำหนดเทรนด์สี จากสีธรรมชาติ จนสามารถสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ และลวดลายใหม่ๆ อยู่ตลอด” อาจารย์ปิยะ กล่าว

อาจารย์ปิยะ ยังกล่าวอีกว่า ปัจจุบันมีลายผ้ามากกว่า 200 แบบ และทุกลายล้วนมีเรื่องราวเรื่องเล่าทั้งหมด นอกจากนี้ยังได้ถ่ายทอดความรู้ไปสู่ชุมชนต่างๆ อีกด้วย ซึ่งผ้าสามารถช่วยเหลือชุมชนได้ สามารถหล่อเลี้ยงคนในหมู่บ้านได้ ทั้งนี้ ผู้สนใจสามารถติดตามผลงานและผลิตภัณฑ์ของ กลุ่มศรียะลาบาติก ได้ทาง เพจเฟซบุ๊ค https://www.facebook.com/SriYala-Batik-100119233416832/?ref=page_internal, สำนักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย #เล่าเรื่องผ้าไทยร่วมสมัย หรือโทร.084-1652312,087-8374007

“การได้ทำสิ่งที่เรารัก ได้สร้างอาชีพให้คนในชุมชน ให้มีรายได้ นั่นคือความภาคภูมิใจ และความสำเร็จของผม และอยากให้คนไทยรับรู้ว่า ปะลางิงเป็นวัฒนธรรมที่คุณสวมใส่ เป็นผ้าที่ใช้ได้ในชีวิตประจำวัน มีความงดงาม และเมื่อได้ใช้ก็ยิ่งภาคภูมิใจที่เราได้ใช้ผ้าที่เป็นเอกลักษณ์ท้องถิ่นภาคใต้” อาจารย์ปิยะ กล่าวในท้ายที่สุด

สำนักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย (สศร.)