เมื่อเร็วๆ นี้ สภาองค์กรของผู้บริโภคจัดเวทีเสวนา “ทิศทางการพัฒนาระบบขนส่งมวลชนที่ปลอดภัยเป็นธรรมระดับประเทศและภูมิภาคเพื่อพัฒนาระบบขนส่งมวลสาธารณะให้ประชาชนเข้าถึงได้” โดย นายคงศักดิ์ ชื่นไกรลาศ ผู้ช่วยเลขานุการคณะอนุกรรมการด้านการขนส่งและยานพาหนะ กล่าวว่า ตลอด 15 ปีของการทำงานขับเคลื่อนด้านการขนส่งมวลสาธารณะที่ปลอดภัยและเป็นธรรมได้ดำเนินการใน 3 ประเด็นหลักคือ รถโดยสารสาธารณะปลอดภัย รถรับ-ส่งนักเรียนปลอดภัย ขนส่งมวลชนปลอดภัย

โดยในช่วงแรก ปี 2550-จนถึงปัจจุบัน เริ่มต้นจากการรับเสียงร้องเรียนจากผู้ที่ใช้รถโดยสาธารณะที่ได้รับผลกระทบจากการบริการ แต่ไม่ได้รับการชดเชยเยียวยา หลังจากนั้นก็พัฒนางานด้านนี้มาโดยตลอด โดยได้รวบรวมข้อมูลระบบขนส่งมวลชน รถโดยสารสาธารณะผลักดันข้อเสนอรถโดยสารสาธารณะ มีประกันภัยระบบจีพีเอส และห้ามรถโดยสารสองชั้นที่ไม่ปลอดภัยวิ่ง ซึ่งถือว่าได้คิดค้นนวัตกรรมจนสามารถผลักดันทำให้เป็นนโยบายจังหวัดพะเยาที่จะไม่มีการใช้รถเมล์สองชั้น

ขณะที่ในทางกฎหมายได้ฟ้องคดีผู้บริโภคเพื่อให้ได้รับการเยียวยา กรณี รถตู้ไฟไหม้ที่จังหวัดจันทบุรี ซึ่งขณะนี้อยู่ระหว่างการพิจารณาตัดสินคดีและเชื่อว่าคดีนี้น่าจะเป็นคดีตัวอย่างในเรื่องของการเยียวยาที่เหมาะสม และในปี 2565 กำลังขับเคลื่อนรถไฟฟ้าสายสีเขียวที่เริ่มดำเนินการมาตั้งแต่ปี 2564 และได้รับความร่วมมือจากเครือข่ายทั้งภาคการเมืองและผู้บริโภคในการดำเนินการในเรื่องนี้ โดยข้อเสนอไม่ต่อสัมปทานรถไฟฟ้าสายสีเขียว และราคาค่าโดยสารรถไฟฟ้าไม่เกิน 25 บาท รวมทั้งไม่มีค่าแรกเข้า

“ส่วนข้อเสนอ การพัฒนาระบบขนส่งมวลชนสาธารณะ เสนอให้ยกระดับมาตรฐานการชดเชยเยียวยาในคดี รถโดยสารสาธารณะ ขอให้เพิ่มหลักเกณฑ์การขอต่อใบอนุญาต โดยต้องมีรายงานข้อมูลประวัติการเกิดอุบัติเหตุ และความรับผิดชอบต่อผู้เสียหายและสังคม และขอให้พิจารณาทบทวนหลักเกณฑ์การกำหนดเส้นทางเดินรถที่มีผู้ประกอบการขนส่งเพียงรายเดียว โดยกำหนดแผนรองรับสำหรับเส้นทางเดินรถที่มีปัญหาต่อผู้บริโภค เพื่อไม่ให้เกิดผลกระทบต่อ
ผู้บริโภคที่ใช้บริการ” นายคงศักดิ์ กล่าว

น.ส.พัชรางศุ์ ประพฤติธรรม ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านการขนส่งผู้โดยสาร กรมการขนส่งทางบก กล่าวว่า กรมการขนส่งทางบกได้เตรียมปฏิรูปการขนส่งสาธารณะ ที่มีคุณภาพเพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการประชาชน โดยจะพัฒนาทั้งหมด 5 ด้าน ประกอบด้วย 1.การพัฒนาสถานีขนส่งผู้โดยสารรองรับประชาชนจะส่งเสริมองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเข้ามาร่วมดำเนินการ 2.การขับเคลื่อนระบบขนส่งโดยสารสาธารณะต่อเนื่อง โดยมีการพิจารณาโครงข่ายการเชื่อมต่อของระบบเพื่อให้ประชาชนเดินทางได้สะดวกสบายมากขึ้น

3.พัฒนามาตรฐานการขนส่งให้มีความปลอดภัยมากขึ้น 4.พัฒนาศักยภาพผู้ประกอบการขนส่งรถสาธารณะ และ 5.พัฒนาเทคโนโลยีการดำเนินด้านการขนส่งผู้โดยสาร ซึ่งขณะนี้กำลังพยายามปรับปรุงขนส่งมวลชนสาธารณะให้สอดคล้องกับภูมิภาคทำโครงการร่วมกันกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ซึ่งยอมรับ บางจังหวัดต้องยอมรับว่าระบบขนส่งมวลชนสาธารณะล่มสลายซึ่งในเรื่องนี้เราได้สำรวจสัมภาษณ์เก็บข้อมูลเพื่อนำมาปรับปรุงระบบให้ดีขึ้น

“หลังจากลงพื้นที่เพื่อสำรวจข้อมูล และสัมภาษณ์ผู้บริโภค โดยเฉพาะรถเมล์ในกทม.พบข้อเท็จจริงด้วยตัวเองคือ รถเมล์รอนานมาก และเมื่อตรวจสอบก็พบว่าบางสายมี รถเมล์ 11 คัน แต่วิ่งได้จริงแค่ 3 คันเท่านั้น แต่กรมการขนส่งทางบกไม่ได้นิ่งนอนใจ จะนำเอาข้อมูลเหล่านี้ไปปรับปรุงระบบใหม่เพราะถือเป็นความท้าทายคือการปฏิรูปเส้นทางรถเมล์ กทม. ให้สอดคล้องกับความต้องการของประชาชน” น.ส.พัชรางศุ์ กล่าว

นายสุเมธ องกิตติกุล ผู้อำนวยการวิจัยนโยบายด้านการขนส่งและโลจิสติกส์ สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (TDRI) กล่าวว่า ระบบขนส่งมวลชนสาธารณะที่ควรจะเป็นควรจะมี ใน 3 ส่วน คือ 1.การมีบริการที่เป็นสาธารณะ เส้นทางเหมาะสมเที่ยววิ่งที่เหมาะสมเป็นพื้นฐาน หลายครั้งเที่ยววิ่งที่เหมาะสมกับความต้องการใช้ของผู้บริโภคต้องปรับให้สอดคล้องกับความต้องการ 2.รถสาธารณะ ต้องเข้าถึงได้ง่าย มีสถานี หรือจุดจอดที่ประชาชนเข้าถึงได้ เช่น ในอดีตถนนทุกถนนจะมีศาลาริมทางและเป็นจุดจอด

แต่ปัจจุบันไม่มีหายไปหมด จุดจอดหายไปและเวลาเราสร้างถนนเรามักจะนึกถึงป้ายรถเมล์เป็นเรื่องสุดท้ายซึ่งไม่ถูกต้อง และ 3.เรื่องของราคาค่าโดยสารที่เหมาะสม รัฐต้องเข้ามาเกี่ยวข้องและสนับสนุน เส้นทางที่มีผู้โดยสารน้อยแต่จำเป็น ทั้งนี้ ตนกังวลถึงแนวโน้มการใช้รถสาธารณะย้อนหลัง 10 ปีลดลงอย่างต่อเนื่องโดยมีประชาชนใช้รถสาธารณะลดลงทุกจังหวัด เช่น จ.ตรัง รถโดยสารเทศบาลไม่มีเลย สิ่งที่เกิดขึ้นคือคนส่วนใหญ่ใช้รถส่วนตัวมากขึ้น

“จากข้อมูลสัดส่วนครอบครัวที่มีรถยนต์ส่วนตัวใน กทม. ที่มีรายได้สูง มีครัวเรือนที่ไม่มีรถยนต์เลยสักคัน 30% ขณะที่ครัวเรือนมีรถยนต์ 70% แต่ที่น่าตกใจคือซึ่งจังหวัดขอนแก่นมีครัวเรือนที่ไม่มีรถยนต์ส่วนตัวเลย 6% ขณะที่ครัวเรือนกว่า 94% มีรถยนต์ส่วนตัว ซึ่งแสดงว่าจังหวัดขอนแก่นไม่มีทางเลือกอื่นในการเดินทางเลยทุกครอบครัวต้องมีรถยนต์ หรือมอเตอร์ไซค์ส่วนตัว ในการเดินทาง” นายสุเมธ ระบุ

น.ส.ลักษณวดี ธนามี ผู้อำนวยการศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศการขนส่งและจราจรกล่าวว่า กรอบแนวคิดการพัฒนาระบบคมนาคมขนส่ง การขนส่งที่ปลอดภัยและเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมการขนส่งที่มีประสิทธิภาพการเข้าถึงระบบขนส่ง Management อย่างเสมอภาคและเท่าเทียม โดยจะมีการพัฒนาระบบคมนาคมจุดเชื่อมต่อการเดินทาง ล้อ-ราง-เรือในระยะเร่งด่วน ปี พ.ศ. 2565-2570 จำนวน 32 จุดเพื่อให้ประชาชนเดินทางสะดวกมากขึ้น

นายทยากร จันทรางศุ วิศวกรโยธา ชำนาญการพิเศษ รักษาการแทนผู้อำนวยการกองมาตรฐานความปลอดภัยและบำรุงทาง กรมการขนส่งทางราง กล่าวว่า ทิศทางการพัฒนาระบบขนส่งทางรางปลอดภัยเป็นธรรม จะเน้นเป้าหมายเดินทางสะดวก ปลอดภัย ตรงเวลา ราคาเหมาะสม โดยขณะนี้ในเรื่องการเดินทางสะดวก ได้ดำเนินการ โครงข่ายการเดินระบบรางที่ครอบคลุม พร้อมทั้งพิจารณาระบบฟิดเดอร์ เพื่อขนคนเข้าสู่ระบบรางให้ดีขึ้น

ขณะที่เรื่องของความปลอดภัย ได้ดำเนินการแก้ปัญหาเรื่องรถไฟตกราง ดีเลย์ และสร้างมาตรฐานความปลอดภัย พิจารณาเรื่องจุดตัดรถไฟฟ้า กับถนนที่มักเกิดปัญหาอุบัติเหตุ นำเอาเทคโนโลยีเข้ามาใช้ เพื่อตรวจสอบจุดตัดไหนบ้างที่ชำรุดเสียหาย ซึ่งในเรื่องความปลอดภัยต้องไม่มีจุดตัดกันมาก ทางรถไฟ แต่ในบ้านเรามีจุดตัดเยอะมากซึ่งเราจะเข้ามาแก้ไขปัญหาในเรื่องนี้ ส่วนมาตรฐานความปลอดภัยอื่นๆ อยู่ระหว่างพิจารณากำหนดโดยรอการแก้ไข พ.ร.บ. ขนส่งทางราง ที่อยู่ระหว่างการพิจารณาของสภาผู้แทนราษฎร

“เรื่องค่าโดยสาร เป้าหมายของเราคือ ค่าโดยสารต้องมีราคาเหมาะสมเป็นธรรม ซึ่งใน พ.ร.บ.การขนส่งทางรางจะมีมาตรา 9 ที่มีคณะกรรมการกำหนดอัตราขั้นสูงสุดของค่าโดยสาร ซึ่งกำหนดหลักเกณฑ์ในการคำนวณที่มีเกณฑ์พิจารณาในเรื่องเงินเฟ้อ กลุ่มเปราะบางและเรื่องรายได้ นอกจากนี้ ยังมีข้อเสนอในเรื่องการยกเว้นค่าแรกเข้าและการส่งเสริมให้มีการใช้ตั๋วร่วมในอนาคตด้วย” นายทยากร

นายสุรเชษฐ์ ประวีณวงศ์วุฒิ สส.บัญชีรายชื่อ พรรคก้าวไกล ในฐานะรองประธานคณะกรรมาธิการการคมนาคม สภาผู้แทนราษฎร กล่าวว่า ระบบขนส่งมวลชนสาธารณะ ที่ดีต้องมีคุณภาพดี ราคาถูกเข้าถึงง่าย แต่ที่ผ่านมาการลงทุนระบบขนส่งสาธารณะจะทุ่มงบประมาณในราคาสูงให้กับการสร้างรถไฟฟ้าจำนวนมาก ขณะที่การพัฒนาหรือการลงทุนเรื่อง รถเมล์ หรือรถสาธารณะในต่างจังหวัดไม่ได้ให้ความสำคัญ

“คนจนรายได้น้อยมีความจำเป็นต้องพึ่งพาระบบขนส่งมวลชนดังกล่าว ดังนั้น เห็นว่าควรจะมีการกระจายอำนาจในการจัดการงบประมาณ และกระจายการลงทุนขนส่งสาธารณะให้กับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมาเข้าร่วมในการดำเนินการเพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการของประชาชน” นายสุรเชษฐ์ กล่าว

น.ส.สารี อ๋องสมหวัง เลขาธิการสภาองค์กรของผู้บริโภค กล่าวว่า ข้อเสนอจองสภาองค์กรของผู้บริโภคราคาค่าโดยสารต้องไม่เกิน 5-10 % ของรายได้ขั้นต่ำ การเข้าถึงจุดบริการต้องสะดวกสบาย ไม่เกิน 0.5 กิโลเมตร ต่อ 15 นาที และรอรถไม่นานไม่เกิน 15 นาที ในชั่วโมงเร่งด่วน และไม่เกิน 30 นาทีในชั่วโมง ปกตินอกจากนี้ ข้อเสนอนโยบายระบบขนส่งมวลชนต้องมีนโยบายจัดสรรงบประมาณแผ่นดินให้สอดคล้องกับความต้องการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชน เช่น การบริการขนส่งมวลชนเป็นบริการขั้นพื้นฐานทั้งกทม.และต่างจังหวัด

ส่วนข้อเสนอต่อรถไฟฟ้าสายสีเขียว หรือ บีทีเอส เป็นข้อเสนอในปัจจุบัน ถึงปี 2572 ประกอบด้วย 1.เก็บค่าโดยสาร 15-44 บาท โดยรวมทั้งเส้นส่วนไข่แดงและส่วนต่อขยาย 1-2 และคิดอัตราค่าโดยสารใหม่ โดยกําหนดหลักเกณฑ์ว่าคิดตามระยะทางหรือคิดตามสถานี เช่น เพิ่มสถานีละ 1 บาท สูงสุด 44 บาท เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดกับผู้บริโภค และส่งเสริมให้ผู้บริโภคเข้าถึงระบบรถไฟฟ้าได้เพิ่มขึ้น 2.หารายได้จากสถานีส่วนต่อขยาย 1-2 เช่น ค่าเช่าพื้นที่ ค่าเชื่อมต่อสถานี ค่าโฆษณาสถานี เป็นต้น 3.กทม. หรือรัฐบาล จ่ายหนี้บริษัททั้งหมด

“หลังหมดสัญญาสัมปทาน 2573-2602 จัดประมูลการเดินรถ โดยกำหนดเงื่อนไขเรื่องมาตรฐานการให้บริการ และราคาต่ำสุดสำหรับประชาชน แต่ต้องไม่เกิน 25 บาทตลอดสาย แยกประมูลหารายได้จากสถานีส่วนต่อขยาย เช่นค่าเช่าพื้นที่ เชื่อมต่อสถานี ค่าโฆษณาสถานี เป็นต้น ต้องไม่มีค่าแรกเข้าซ้ำซ้อน และเร่งดำเนินการบัตรใบเดียวใช้กับบริการขนส่งมวลชนทุกประเภท เช่น รถเมล์ รถตู้ รถไฟฟ้า และต้องดำเนินการทั่วประเทศ” น.ส.สารี กล่าว