นางนัฎฐวี เสรีธนพงศ์ อายุ 42 ปี และบุตรสาว นางสาวณัฎฐธิดา เสรีธนพงศ์ อายุ 18 ปี ชาว ต.ห้วยโป่งอ.เมือง จ.แม่ฮ่องสอน เปิดเผยว่า “ในช่วงนี้ การเก็บหาเห็ดถอบมาขาย เป็นรายได้เพิ่มเติมของชาวบ้านแต่ไม่ใช่ว่ามีทุกวัน ทุกอาทิตย์ หรือทุกเดือน มันมีแค่เป็นช่วงๆ พวกเรามีรายได้น้อยต้องหาเลี้ยงชีพกับธรรมชาติ จะรอแต่รัฐบาลจะช่วยเหลือก็ไม่ทัน รายได้ไม่เพียงพอ การไปหาเห็ดถอบสามารถเก็บได้วันละ 1 ถัง เท่ากับ 20 ลิตร ลิตรละ100 บาท มีรายได้ 2,000 บาทต่อวัน แต่ก็มีชาวบ้านไปหากันทุกคน บางคนก็ได้น้อย บางคนก็ได้มาก แล้วแต่ว่าจุดที่ไปหาเห็ดจะมีเห็ดมากน้อยแค่ไหน โดยมีแม่ค้าได้มารับซื้อเห็ดถอบจากชาวบ้าน และขายส่งเห็ดถอบออกไปยัง จ.เชียงใหม่ จ.ลำพูน ในราคาค่อนข้างสูงในช่วงที่เห็ดถอบออกใหม่ราคาสูงถึงลิตรละ 350 บาท แม้ราคาจะสูงขายเป็นลิตร(กระป๋อง) แต่ขายไม่ถึง 1 ชั่วโมง ปรากฏว่ามีลูกค้ามาซื้อไปจนเกลี้ยง บางคนซื้อทีละ 4-5 ลิตรเลยทีเดียว ปัจจุบันวันนี้ราคาขยับลดลง เหลือลิตรละ 80-100 บาท ราคาอยู่ที่ความอ่อนของเห็ด และการหาเห็ดได้ในแต่ละวัน ซึ่งราคาจะไม่นิ่ง ขยับขึ้นลงในทุกๆ วัน ทำให้เห็ดถอบ เป็นพืชเศรษฐกิจที่มาจากป่า อันดับ 1 ของแม่ฮ่องสอน มีเงินหมุนเวียนที่พ่อค้ามารับซื้อหลักแสนถึงหลักล้านบาท”

ทั้งนี้ การออกหาเห็ดถอบของชาวบ้าน ได้สร้างรายได้ในระยะเวลาสั้นๆ อย่างงดงาม บางคนหาเก็บได้ต่อวัน 10-20 ลิตร ทำให้มีรายได้งามๆ ในห้วงเทศกาลเห็ดถอบใน 1 ปี มีเพียงครั้งเดียว สำหรับเห็ดถอบช่วงนี้ถือว่าเป็นช่วงที่ดีที่สุด เห็ดเพิ่งออกใหม่ เนื้อในสีขาว รสชาติหวานกรอบ และยังไม่เหนียวเหมือนเห็ดที่เก็บช่วงปลายฤดู สามารถนำไปประกอบอาหารได้หลากหลายเมนู ซึ่งเห็ดถอบเป็นเห็ดที่หายากที่สุด จะออกเพียง 1 ครั้งในรอบ 1 ปี เฉพาะหลังฝนตกห้วงเดือนพฤษภาคม ถึงเดือนมิถุนายน เท่านั้น พอฝนตกแล้วก็เป็นสัญญาณเตือนให้ชาวบ้านแห่ไปขุดเขี่ยดินเก็บเห็ดถอบนำมาขายทันที

นายสุรศักดิ์ ปัญญา หัวหน้าฝ่าย 7 สำนักงานไปรษณีย์จังหวัดแม่ฮ่องสอน เปิดเผยว่า ในห้วงนี้ มีเห็ดเผาะหรือเห็ดถอบ ออกเป็นจำนวนมาก และมีการใช้บริการของสำนักงานไปรษณีย์แม่ฮ่องสอนในการส่งเห็ดเผาะ/เห็ดถอบ ส่งให้ญาติพี่น้องและธุรกิจการค้าเห็ดไปยังต่างจังหวัด วันหนึ่งๆ ประมาณ 800-1,000 กก. หรือ 1 ตัน มูลค่าสินค้าประมาณ ไม่ต่ำกว่า 100,000 บาทต่อวันโดยจังหวัดที่อยู่ในโซนเหนือด้วยกันจะใช้ระยะเวลาในการส่งสินค้าเพียง 1 วัน ส่วนจังหวัดทางภาคอีสานและภาคใต้ใช้เวลาส่ง 2 วัน

นายประเสริฐ ประดิษฐ์ ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดแม่ฮ่องสอน ระบุว่า “เห็ดถอบคือเห็ดสวรรค์ของชาวรากหญ้า เพราะมันคือ อาหารและรายได้ที่เป็นกอบเป็นกำ ค่าเสื้อผ้า ค่าเทอมลูก ค่าหนี้ ธ.ก.ส. ค่ากองทุนหมู่บ้าน ค่าหวย จิปาถะ รอกลืนกินรายได้เหล่านี้อยู่แล้วอย่างใจจดใจจ่อ ตามประสบการณ์ผมคาดเดาว่าปีนี้เห็ดถอบจะออกเยอะเพราะปัจจัยทางภูมิอากาศ แดดออกกลางวัน ฝนตกตอนเย็นที่สำคัญหลายพื้นที่มีลูกเห็บตก นั่นคือปัจจัยสำคัญยิ่งที่ทำให้ผลผลิตเห็ดถอบออกเยอะ (คนโบราณ) เขาบอกไว้ ไม่รวมความเชื่อเรื่องขี้เถ้า (ฟอสฟอรัส) ที่ผลงานวิจัยทางวิชาการบอกว่า ไม่มีผลต่อการเกิดของเห็ด แต่การวิจัยชาวบ้านบอกว่าใช่และมีผลโดยตรง หลักฐานที่ยืนยันชัดเจนของชาวบ้านคือ พื้นที่ไหนที่ไม่เกิดการเผาป่า จะไม่มีเห็ดออกแต่อย่างใด แต่เมื่อเผาป่ากลับมีเห็ดออกเยอะมากทำให้ชาวบ้านไม่เชื่อคำของนักวิชาการแต่อย่างใด”

ชาวแม่ฮ่องสอนส่วนใหญ่ต้องพึ่งพิงป่าอาศัยอยู่กับป่า ทัศนคติที่ไม่ค่อยลงรอยกันกับนักวิชาการและผู้กำกับดูแลป่าตามกฎหมาย ปัจจุบันเกิดกระบวนการทำความเข้าใจ ปรับทัศนคติหันหน้าเข้าหากัน ร่วมมือกันแก้ปัญหา แต่ก็ยังมีอีกส่วนหนึ่ง ที่เชื่อมใจกันยังไม่ค่อยติดซึ่งคงต้องใช้เวลา ที่สำคัญ “แม่ฮ่องสอนเป็นจังหวัดพิเศษทางธรรมชาติและวัฒนธรรม”

ทศพล