‘วัส ติงสมิตร’ไขข้อข้องใจ‘นิติรัฐ-นิติธรรม’เหมือนหรือแตกต่าง!?

24 กันยายน 2568 นายวัส ติงสมิตร นักวิชาการอิสระ อดีตผู้พิพากษาอาวุโสในศาลฎีกา และอดีตประธานกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) โพสต์เฟซบุ๊กในหัวข้อ “นิติรัฐ vs นิติธรรม: เหมือนหรือแตกต่าง?” ระบุว่า...

นิติรัฐ vs นิติธรรม: เหมือนหรือแตกต่าง?

หลายคนอาจเคยได้ยินคำว่า “หลักนิติรัฐ” และ “หลักนิติธรรม” ซึ่งมักถูกใช้สลับกัน แต่จริง ๆ แล้วมีความหมายต่างกันเล็กน้อยครับ

1) หลักนิติรัฐ (Rechtsstaat / State of Law)

คือ แนวคิดว่ารัฐต้องใช้อำนาจตามกฎหมาย ทุกการกระทำของรัฐต้องมีกรอบและขอบเขตที่กฎหมายกำหนด เพื่อไม่ให้เจ้าหน้าที่ใช้อำนาจตามอำเภอใจ

2) หลักนิติธรรม (Rule of Law)

ไม่เพียงแต่ให้รัฐอยู่ภายใต้กฎหมาย แต่ยังเน้นว่า “กฎหมายเองต้องเป็นธรรม” กฎหมายที่เลือกปฏิบัติ ไม่เสมอภาค หรือไม่ยุติธรรม ย่อมไม่ถือว่าเป็นนิติธรรม

3) ดังนั้น

นิติรัฐ = รัฐอยู่ภายใต้กฎหมาย

นิติธรรม = กฎหมายต้องมีความยุติธรรมและคุ้มครองศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์

4) “นิติรัฐ” มีรากฐานจากประเทศยุโรปภาคพื้น (Civil Law) และ “นิติธรรม” มาจาก Common Law

แต่ในปัจจุบันทั้งสองหลักนี้ผสมผสานกันในหลายประเทศ

ประเทศในภาคพื้นยุโรปก็รับเอาหลักนิติธรรม (เรื่องความยุติธรรมและสิทธิมนุษยชน) เข้ามา

ส่วนประเทศที่ใช้ Common Law ก็รับเอาหลักนิติรัฐ (เรื่องการจำกัดอำนาจรัฐด้วยกฎหมายที่เขียนไว้) ด้วยเช่นกัน

-005