กัญชา (Cannabis) ถูกใช้อย่างแพร่หลายทั้งในแง่ของการแพทย์และสันทนาการ รวมถึงปัจจุบันที่เริ่มมีความสนใจการใช้กัญชาเพื่อการเสริมสมรรถภาพและการฟื้นฟูสภาพร่างกายหลังการบาดเจ็บในนักกีฬา โดยงานวิจัยในปี ค.ศ. 2020 พบว่ามีนักกีฬาถึง 23% ที่ใช้กัญชาหรือใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนผสมของกัญชา

สารสกัดจากกัญชาที่ได้รับความนิยมคือ Tetrahydrocannabinol (THC) และ Cannabidiol (CBD) โดยผลิตภัณฑ์จากกัญชาจะมีสัดส่วนของสารสกัดเหล่านี้ที่แตกต่างกันขึ้นอยู่กับผลลัพธ์ที่ต้องการสาร THC นอกจากทำให้เกิดความรู้สึกผ่อนคลายแล้ว ยังออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทด้วย ส่วนสาร CBD ทำให้เกิดความรู้สึกผ่อนคลายและช่วยในการนอนหลับ ลดปวด รวมถึงการควบคุมอารมณ์ จึงได้รับความสนใจมากขึ้นจากกลุ่มนักกีฬา

สำหรับสาร THC ยังไม่มีผลการศึกษาที่ชัดเจนเกี่ยวกับผลต่อการออกกำลังกายและผลต่อประสิทธิภาพหรือสมรรถนะของนักกีฬา ในขณะที่สาร CBD ได้รับความสนใจจากการใช้ในนักกีฬา เนื่องจากได้รับการถอดจากรายชื่อสารต้องห้ามขององค์กรต่อต้านการใช้สารต้องห้ามโลก (World Anti-Doping Agency : WADA) หรือวาด้าในปีค.ศ. 2018 ซึ่งเหตุผลหลักที่มีความนิยมมากขึ้นเนื่องจากสาร CBD ไม่มีผลต่อจิตและประสาท โดยผลของสาร CBD ต่อนักกีฬา มีดังนี้

ผลต่อการนอนหลับและการคลายกังวล

นักกีฬามักมีปัญหาการนอนหรือมีภาวะนอนหลับไม่เพียงพอจากสาเหตุหลายประการเช่น ผลจากอาหารเสริม/เครื่องดื่มก่อนการแข่งขัน เวลาที่ทำการแข่งขัน ผลจากการเดินทางเป็นเวลานาน และความกังวลที่เกี่ยวของกับการแข่งขัน ถึงแม้ว่าจะมีการศึกษาผลของสาร CBD ต่อการนอนหลับและการคลายกังวลในกลุ่มประชากรที่มีสุขภาพแข็งแรงหรือคนไข้โรคพาร์กินสัน แต่ยังไม่มีผลการศึกษาของการใช้สาร CBD เพื่อการนอนหลับหรือคลายกังวลในนักกีฬา

ผลต่อการลดปวดและการอักเสบของกล้ามเนื้อ

ภาวะกล้ามเนื้ออักเสบจากการออกกำลังเป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้เนื่องจากนักกีฬามีตารางการฝึกหรือแข่งขันที่มากกว่าคนทั่วไป นักกีฬาจึงมักมองหาสิ่งที่ช่วยบรรเทาอาการปวดโดยเฉพาะยาแก้อักเสบ (Non-steroidalanti-inflammatory drug : NSAIDs) หรือยากลุ่มโอปิออยด์ (Opioids) ซึ่งการใช้ยาเหล่านี้เป็นประจำมักมีผลข้างเคียงจากยาอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ การศึกษาในปี ค.ศ.2020 จาก International Journal of Sport Nutritionand Exercise Metabolism ที่ศึกษาการใช้กัญชาในนักกีฬารักบี้ในสหราชอาณาจักรพบว่า มีนักกีฬารักบี้ถึง 26% ที่เคยใช้หรือกำลังใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีสาร CBD แต่มีนักกีฬาเพียง 14% ที่ได้ผลลัพธ์ที่ต้องการ โดยปัจจุบันยังไม่มีข้อสรุปแน่ชัดว่าจำเป็นต้องใช้ขนาดสาร CBD ขนาดเท่าใดเพื่อลดปวดหรือลดการอักเสบของกล้ามเนื้อ

อย่างไรก็ตามถึงแม้กัญชาจะมีประโยชน์ตามที่กล่าวไปข้างต้น แต่การใช้กัญชาก็ต้องระวังผลข้างเคียงเช่นเดียวกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่งสารสกัดกัญชาแบบสังเคราะห์ซึ่งมักมีผลข้างเคียงที่รุนแรงและคาดเดาผลลัพธ์ได้ยาก

ผลข้างเคียงจากกัญชามีดังนี้

1. เกิดภาวะง่วงซึม ซึ่งสามารถทำให้เปลี่ยนการรับรู้ ทำให้อารมณ์แปรปรวน มีผลต่อการเคลื่อนไหวของร่างกาย ซึ่งอาจทำให้เกิดอันตรายต่อนักกีฬาและบุคคลที่เกี่ยวข้อง

2. เกิดผลต่อร่างกายโดยตรง เช่น ปากแห้ง คอแห้ง มีอัตราการเต้นของหัวใจสูงกว่าปกติ ความดันสูง และเวียนศีรษะ

3. ความคิดและความจำที่แย่ลงในผู้ที่ใช้กัญชาเป็นระยะเวลานาน

ในปี ค.ศ.2024 วาด้า (WADA) ยังคงกำหนดให้กัญชาอยู่ในกลุ่ม S8 Cannabinoids ที่ห้ามใช้เฉพาะในการแข่งขัน (In-competition) โดยสารต้องห้ามในหมวดนี้
คือ Tetrahydrocannabinol หรือ THC ซึ่งห้ามทั้งสารจากธรรมชาติและสารสังเคราะห์ เช่น

- กัญชาและผลิตภัณฑ์จากกัญชา

- สารสกัด THC จากธรรมชาติหรือสังเคราะห์

- สาร Cannabinoid สังเคราะห์ที่ออกฤทธิ์เหมือนสาร THC

และมีข้อยกเว้น (Exceptions) คือ Cannabidol หรือ CBD

วาด้า (WADA) ยังได้พบปัญหาในการจำแนกนักกีฬาออกเป็นกลุ่มที่มีการใช้กัญชาในขณะแข่งขัน จากกลุ่มที่ไม่ได้ใช้กัญชาในขณะแข่งขันแต่ยังมีสาร THC หลงเหลืออยู่ในปัสสาวะ โดยเฉพาะผู้ได้ที่รับสาร THC เป็นประจำ เกณฑ์การตรวจสาร THC จากปัสสาวะจะอยู่ที่ 150 นาโนกรัม/มิลลิลิตร สำหรับผลการตรวจพบสารต้องห้าม (Adverse analytic finding : AAF) ในปี ค.ศ.2021 ของวาด้า (WADA) ตรวจพบสาร THC อยู่ที่ 4%

ในกลุ่มนักกีฬาที่มีการใช้กัญชาทางการแพทย์สามารถยื่นข้อยกเว้นการใช้ยาเพื่อการรักษา (Therapeutic use exemptions : TUE) เพื่อรักษาโรคปวดเหตุพยาธิสภาพเส้นประสาท (Neuropathic pain) ตามแนวทางการรักษาของวาด้าเพื่อทำการแข่งขันกีฬา ซึ่งวาด้า (WADA) จะพิจารณาตามเกณฑ์

นักกีฬาควรมีความรู้เกี่ยวกับประโยชน์และโทษของกัญชา ตรวจสอบและระมัดระวังการใช้กัญชารวมถึงสารที่อาจปนเปื้อนสารสกัดจากกัญชาในขณะการแข่งขัน หากใช้กัญชาเพื่อการรักษาทางการแพทย์ควรปรึกษาแพทย์ประจำทีม(Team physician) เพื่อตรวจสอบเกณฑ์การพิจารณาของวาด้า (WADA) และยื่นแบบฟอร์มข้อยกเว้น (TUE) การใช้ยาเพื่อการรักษา

เอกสารอ้างอิง

- www.wada-ama.org/en/athletes-support-personnel/therapeutic-use-exemptions-tues

- www.wada-ama.org/en/prohibited-list?item-id=5038

- www.usada.org/athletes/substances/marijuana-faq

- Burr, J. F., Cheung, C. P., Kasper, A. M., Gillham, S. H., & Close, G. L. (2021). Cannabis and Athletic Performance. Sports medicine (Auckland, N.Z.), 51(Suppl 1), 75–87

โดย นายแพทย์อธิป คงกลํ่า

แพทย์ประจำบ้านออร์โธปิดิกส์

คณะแพทยศาสตร์วชิรพยาบาล

มหาวิทยาลัยนวมินทราธิราช