ในโอกาสครบรอบ 800 ปี ของกฎบัตรแมกนา คาร์ตา ซึ่งเป็นหลักการสำคัญในการปกครองประเทศของอังกฤษ และเป็นจุดเริ่มต้นของวิวัฒนาการในการร่างรัฐธรรมนูญของอีกหลายประเทศช่วงนี้เราจะมาย้อนรอยหลักการสำคัญที่เป็นต้นแบบการปกครองในระบอบประชาธิปไตยกัน

เมื่อวันที่ 15 มิ.ย.ที่ผ่านมา สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 ประมุขแห่งอังกฤษ และเจ้าชายฟิลิป พระราชสวามี ตลอดจนเจ้าฟ้าหญิงแอน กับเจ้าชายวิลเลี่ยม ทรงเข้าร่วมในพิธีรำลึกการลงนามกฎบัตรแมกนา คาร์ตา หรือกฎบัตรแห่งอิสรภาพเมื่อ 800 ปีก่อน ที่ทุ่งรันนีมีด ณ ริมฝั่งแม่น้ำเทมส์ในกรุงลอนดอน ซึ่งผู้แทนพิเศษสหรัฐ รวมทั้งนางลอเร็ตต้า ลินช์ รัฐมนตรียุติธรรมได้เข้าร่วมในงานนี้ด้วย

นายกรัฐมนตรีเดวิด คาเมรอน ผู้นำอังกฤษ ซึ่งร่วมในพิธีดังกล่าว บอกว่า กฎบัตร “แมกนา คาร์ตา” เป็นสิ่งที่ทุกคนในอังกฤษภาคภูมิใจ แม้สำเนาของกฎบัตรได้เจือจางลงไปตามกาลเวลา แต่หลักการของแมกนา คาร์ตา ยังคงได้รับการปฏิบัติจนถึงทุกวันนี้

ส่วน รัฐมนตรียุติธรรมสหรัฐ กล่าวว่า ปัจจุบันนี้ อเมริกายังคงเดินหน้าไปสู่เป้าหมาย และส่งเสริมความไว้วางใจกับความเข้าใจระหว่างเจ้าหน้าที่ผู้บังคับใช้กฎหมายกับชุมชนต่างๆ อีกทั้งอเมริกากำลังทำงานกับพันธมิตรทั่วโลกเพื่อเกลี้ยกล่อมผู้ที่ปฏิเสธศักดิ์ศรีของมนุษย์

กฎบัตร “แมกนา คาร์ตา” ข้อตกลงการปกครองประเทศ ที่ต่อมาได้กลายเป็นพื้นฐานทางวัฒนธรรมการเมืองและกฎหมายของสหราชอาณาจักรกับอีกหลายประเทศ รวมทั้งยังเป็นแรงบันดาลใจในการร่างรัฐธรรมนูญของสหรัฐอีกด้วย

ย้อนกลับไปเมื่อปีคริสต์ศักราช 1215 ณ ทุ่งรันนีมีด พระเจ้าจอห์นทรงเห็นด้วยต่อกฎบัตรแมกนา คาร์ตา หลังเกิดการลุกฮือครั้งใหญ่ด้วยฝีมือของกลุ่มบารอน ขุนนางในอังกฤษ

กฎบัตร “แมกนา คาร์ตา” ถูกร่างขึ้นเพื่อแก้วิกฤติระหว่างพระเจ้าจอห์นและขุนนางของพระองค์ เมื่อปี 1215 โดยคณะบาทหลวง ขุนนาง และพลเมืองชั้นนำ ต่อมาได้รับการแก้ไขในปี 1216 และอีกครั้งในปี 1225

ทั้งนี้การปกครองประเทศอังกฤษของพระเจ้าจอห์น ไม่เป็นที่นิยมเป็นอย่างมาก จนทำให้กลุ่มผู้มีอิทธิพลที่สุดสองกลุ่ม คือ กลุ่มขุนนาง และกลุ่มนักบวชได้รวมกันต่อต้านพระองค์ โดยในยุคศักดินาของอังกฤษ การกบฏต่อต้านการปกครองที่ไม่ชอบของกษัตริย์ จะเป็นในลักษณะการสนับสนุนให้คู่แข่งในราชบัลลังก์ขึ้นมาครองราชย์แทน แต่เดวิด สตาร์คีย์ นักประวัติศาสตร์ชาวอังกฤษ ชี้ว่าในช่วงนั้นพระเจ้าจอห์นไม่มีคู่แข่ง ฝ่ายกบฏจึงได้ทำในสิ่งที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน นั่นคือ พวกเขาไม่ได้กบฏเพื่อสนับสนุนตัวบุคคล แต่เพื่อสนับสนุนแนวคิด เพื่อปฏิรูปกฎหมายและการปกครองให้อยู่ในรูปแบบของคำปฏิญาณหรือกฎบัตร

ความสำคัญของกฎบัตรแมกนา คาร์ตา มีด้วยกันสองประการ ประการแรก กฎบัตรนี้ได้สร้างหลักนิติธรรมขึ้นในอังกฤษ เนื่องจากกฎบัตรแมกนา คาร์ตา กำหนดว่ากษัตริย์และขุนนางไม่สามารถประพฤติตนได้ตามอำเภอใจ เช่น การขึ้นอัตราภาษีตามใจชอบ นอกจากนี้ยังได้กำหนดว่าเสรีชนทุกคนจะต้องได้รับความยุติธรรมและมีสิทธิ์ที่จะได้รับการพิจารณาคดีอย่างเสรี

ประการที่สอง แมกนา คาร์ตาเป็นจุดเริ่มต้นของวิวัฒนาการสู่การปกครองระบอบรัฐสภาและประชาธิปไตย ตัวกฎบัตรแมกนา คาร์ตา เองไม่ได้ก่อตั้งประชาธิปไตย แต่กระบวนการการมีส่วนร่วมที่ทำให้เกิดข้อตกลงนี้รวมทั้งสมมุติฐานที่ว่าทุกคนต้องได้รับความยุติธรรมและความเสมอภาคตามกฎหมายได้เป็นตัวกำหนดแนวทางวัฒนธรรมทางการเมืองของอังกฤษตลอด 800 ปี หลังจากนั้น นั่นคือแนวโน้มที่จะทุกฝ่ายจะประนีประนอมเพื่อพบกันครึ่งทางอย่างให้เกียรติซึ่งกันและกัน

หลักการเหล่านี้เป็นรากฐานของการพัฒนาไปสู่ระบอบรัฐสภาที่มีบทบาทมั่นคงและเป็นที่ยอมรับในโครงสร้างการปกครองของประเทศ เมื่อสังคมและเศรษฐกิจมีการพัฒนา องค์ประกอบของสภาจึงขยายมากขึ้นจนมีรูปแบบปัจจุบัน คือ มีสภาล่างหรือสภาผู้แทนราษฎรที่มาจากการออกเสียงเลือกตั้งทั่วไป และบทบาทของสถาบันกษัตริย์ รัฐบาลและรัฐสภาก็ชัดเจนขึ้นจากธรรมเนียมปฏิบัติและระเบียบแบบแผน

อิทธิพลของกฎบัตร “แมกนา คาร์ตา” ไม่ได้จำกัดอยู่ในอังกฤษและสหราชอาณาจักรเท่านั้น ในสหรัฐอเมริกาเองแนวคิดเกี่ยวกับแมกนา คาร์ตา ก็มีอิทธิพลอย่างยิ่งต่อคำประกาศอิสรภาพ และบัญญัติสิทธิ์ หรือ Bill of Rights ขณะที่ผู้พิพากษาในศาลฎีกาของสหรัฐอเมริกา ยังได้อ้างกฎบัตร “แมกนา คาร์ตา” ในคำพิพากษามากกว่า 400 ครั้ง ภาษาที่ใช้ในแมกนา คาร์ตา ยังได้ปรากฏในปฏิญญาสากลว่าด้วยสิทธิมนุษยชนในปี ค.ศ.1948 และนางเอลินอร์ รูสเวลท์ ก็ได้อ้างถึงแมกนา คาร์ตา อย่างชัดเจนในการประกาศใช้ปฏิญญาสากล

สำหรับเนื้อหาส่วนมากของกฎบัตร “แมกนา คาร์ตา” ได้ถูกแก้ไขใหม่แทบทั้งหมดแล้ว แต่หลักการสำคัญบางประการยังคงอยู่จนถึงทุกวันนี้ เช่น ในมาตรา 39 ที่เขียนว่า “เสรีชนจะถูกจับกุมคุมขังไม่ได้ ยกเว้นโดยการตัดสินตามกฎหมาย โดยคณะลูกขุนหรือตามกฎหมายแห่งรัฐ” และในมาตรา 40 “ห้ามขาย ห้ามปฏิเสธ หรือถ่วงสิทธิ์ส่วนบุคคลหรือความยุติธรรม”

ปัจจุบัน โลกเหลือสำเนาต้นฉบับของกฎบัตร “แมกนา คาร์ตา” อยู่เพียง 4 ฉบับ โดยสองฉบับจริงอยู่ที่พิพิธภัณฑ์อังกฤษ ส่วนที่เหลืออีก 2 ฉบับอยู่ในโบสถ์ซาลิสบิวรี และโบสถ์ลินคอล์น