ในดินแดนอันกว้างใหญ่ของประเทศจีน มีชนหลายกลุ่มจำนวนมากที่ดำรงอยู่เคียงข้างวัฒนธรรมจีนกระแสหลัก หนึ่งในกลุ่มที่มีบทบาทโดดเด่นทั้งทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมคือ “คนเชื้อสายไท” ซึ่งประกอบด้วยกลุ่มชาติพันธุ์หลากหลาย เช่น จ้วง ไทลื้อ ไทดำ ไทขาว ไทเหนือ ไทเมา  ไทใหญ่ คนเหล่านี้กระจายตัวอยู่ในมณฑลต่าง ๆ เช่น กวางสีจ้วง และ ยูนนาน 

บทความนี้จะพาผู้อ่านสำรวจความเป็นมา และบทบาทร่วมสมัยของคนเชื้อสายไทในจีน ผ่านมุมมองทางประวัติศาสตร์ ภาษา วัฒนธรรม และเศรษฐกิจ

1. ไป่เยว่: รากเหง้าทางประวัติศาสตร์ของชนชาติไท

นักวิชาการจีนและไทยจำนวนมากเชื่อว่า “ไป่เยว่” (Bùyī百越)  หรือพวกชนเผ่าร้อยพวก    คือกลุ่มชาติพันธุ์โบราณที่เป็นบรรพบุรุษของชนชาติไท มอญ ลาว เขมร พม่า ม้ง เมี่ยน ในปัจจุบัน ที่เคยอาศัยอยู่ในพื้นที่ตอนใต้ของจีน ยุคก่อนราชวงศ์ฉิน พ.ศ. 322 -337 บริเวณ ยูนนาน กวางตุ้ง กวางสี และเวียดนามตอนเหนือ มีวัฒนธรรมที่แตกต่างจากจีนฮั่น   เช่น การใช้กลองมะโหระทึก การนับถือวิญญาณบรรพบุรุษ และการแต่งกายที่สะท้อนอัตลักษณ์เฉพาะตัว  เช่นการสักร่างกาย ตัดผมสั้น (ต่างจากชาวจีนฮั่นที่ไว้ผมยาว)  ทอผ้าไหมยกดอก สร้างบ้านใต้ถุนสูงเพื่อหนีน้ำท่วม เชี่ยวชาญการใช้เรือและอาวุธ       แม้จะถูกกลืนโดยวัฒนธรรมจีนในยุคจิ๋นซีฮ่องเต้ แต่ร่องรอยของไป่เยว่ยังคงปรากฏในภาษาพูด วัฒนธรรม และความเชื่อของกลุ่มไทในจีนจนถึงปัจจุบัน

2. จ้วง: กลุ่มชาติพันธุ์ไทที่ใหญ่ที่สุดในจีน  “จ้วง” (Zhuang) เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีประชากรมากที่สุดในบรรดาชนกลุ่มน้อยของจีน โดยมีมากกว่า 18 ล้านคน อาศัยอยู่ในเขตปกครองตนเองกวางสีจ้วง (Guangxi Zhuang Autonomous Region)บางส่วนในหยุนหนาน กวางตุ้ง กุ้ยโจว หูหนาน และเวียดนามเหนือ         ภาษาจ้วงอยู่ในตระกูลภาษาไท-กะได มีความใกล้เคียงกับภาษาไทในไทยและลาว ชาวจ้วงมีวัฒนธรรมการนับถือบรรพบุรุษ บ้านทุกหลังมีแท่นบูชา และพิธีกรรมเกี่ยวกับวิญญาณยังคงดำรงอยู่ แม้จะมีศาสนาอื่นเข้ามาเผยแผ่ก็ตาม

3. ไทลื้อ ไทดำ ไทขาว  ไทเหนือ  ไทเมา  ในมณฑลยูนนาน ของจีน  ซึ่งเป็นพื้นที่ภูเขาสูงติดกับลาวและพม่า มีคนเชื้อสายไทหลายกลุ่มอาศัยอยู่ ได้แก่:

•             ไทลื้อ Tai Lue: มีถิ่นฐานเดิมอยู่ที่สิบสองปันนา  มณฑลยูนนาน  วัฒนธรรมใกล้เคียงกับชาวล้านนา พูดภาษาไทลื้อ มีการแต่งกายเฉพาะตัว และนิยมสร้างบ้านไม้ใต้ถุนสูง   ปัจจุบันกระจายตัวอยู่ในลาว เมียนมา เวียดนาม และภาคเหนือของประเทศไทย (เช่น เชียงราย เชียงใหม่ น่าน พะเยา)

•             ไทดำ Tai Dam: มีถิ่นฐานในเขตสิบสองปันนา อาศัยอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำดำ (Black River) ในเวียดนามตอนเหนือและลาว มีชื่อเรียกตนเองว่า "ไตดำ" หรือ "ผู้ไท" ส่วนในประเทศไทยเรียก "ลาวโซ่ง" หรือ "ไทโซ่ง"

•             ไทขาว Tai Khao: พบในพื้นที่ชายแดนจีน-เวียดนาม บริเวณลุ่มแม่น้ำดอน (Black River Valley) เช่นเดียวกับไทดำ ส่วนใหญ่พบในเวียดนาม (เช่น เดียนเบียนฟู) และลาว มีชื่อเรียกตนเองว่า "ไตขาว" มีภาษาพูดและวัฒนธรรมที่คล้ายคลึงกับไทลื้อ แต่มีความแตกต่างในด้านการแต่งกายและพิธีกรรม

•             ไทเหนือ Tai-Nuea  หรือไทไต้คง    อยู่ในเขตไทเต๋อหง (德宏 Dehong Dai and Jingpo Autonomous Prefecture) และสิบสองปันนา  และรัฐฉาน  ใกล้ชายแดนไทย-พม่า  ริมแม่น้ำโขง (หลานซาง) พูดภาษาตระกูลไท  หญิงสาวนิยมใส่เสื้อสีชมพูแขนยาว มีลายปักละเอียด นุ่งซิ่นสีเขียวลายดอกไม้ ใช้สร้อยเงินประดับศรีษะ  บ้านสร้างจากดินเหนียวหรืออิฐไม่เผา   เคยเป็นอาณาจักรแสนหวีสมัยโบราณ      

•             ไทเมา Tai-Mao  อยู่บริเวณเมืองเมา (Mao) หรือเมืองรุ่ยลี่ (Ruili) และเกิ่งหม่า (Gengma) ในมณฑลยูนนาน ประเทศจีน และบางส่วนในเมียนมา (รัฐฉาน) เคยเป็นกลุ่มที่สถาปนาอาณาจักรเมา (Moung Mao) ในอดีต  อำเภอหยวนเจียง เขตปกครองตนเองชนชาติฮานี หยี และไท ในมณฑลยูนนาน  บริเวณลุ่มแม่น้ำแดงตอนบน ระหว่างเทือกเขาอ้ายลาวและเตี่ยนชางซัน   หญิงไทเมาสวมชุดสีสันสดใส ปักลวดลายละเอียด มีผ้าคาดเอวประดับเงิน ใช้ภาษาตระกูลไทในการสื่อสารภายในกลุ่ม แต่ไม่มีอักษรเขียน ใช้ภาษาจีนกลางในการสื่อสารกับกลุ่มอื่น    บ้านเรือน สร้างจากอิฐไม่เผาหรือดินเหนียว ทรงกล่องสูง หลังคาตัด

กลุ่มเหล่านี้แม้จะมีจำนวนไม่มากเท่าจ้วง แต่ก็มีบทบาทสำคัญในการรักษาภาษาและวัฒนธรรมไทในประเทศจีน

4. ไทใหญ่: หรือ “ชาน Shan ” หรือ เงี้ยว   เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีถิ่นฐานในรัฐฉานของพม่า แต่มีบางส่วนอาศัยอยู่ในยูนนานตอนใต้     จำนวน 4-6 ล้านคน  พวกเขาพูดภาษาไทใหญ่มีวัฒนธรรมคล้ายคลึงกับล้านนา และมีบทบาทในด้านการค้าชายแดนระหว่างจีนกับพม่า   ชาวไทใหญ่บางส่วนอยู่ในประเทศไทย เช่น จังหวัดแม่ฮ่องสอน จังหวัดเชียงราย และอำเภอเชียงดาว อำเภอเวียงแหง ทางตอนเหนือของจังหวัดเชียงใหม่ และยังมีที่อยู่อาศัย ทางตะวันตกเฉียงใต้ของมณฑลยูนาน ประเทศจีน เช่น เมืองมาว เมืองวัน เมืองหล้า เมืองขอน เป็นต้น และบางส่วนของรัฐอัสสัม ประเทศอินเดีย

โดย   อาทร  จันทวิมล

ขอบคุณภาพจาก พิพิธภัณฑ์ธรรมศาสตร์เฉลิมพระเกียรติ