ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 24 ราชวงศ์ชิงซึ่งปกครองจีนมานานกว่า260 ปี เผชิญกับความอ่อนแออย่างหนัก ทั้งจากปัญหาการคอร์รัปชันภายใน ความขัดแย้งทางสังคม และที่สำคัญคือการถูกรุกรานและกดดันจากมหาอำนาจตะวันตกและญี่ปุ่น ทำให้จีนต้องยอมเสียสิทธิและดินแดนหลายครั้ง ความไม่พอใจในหมู่ปัญญาชนและประชาชนจึงทวีความรุนแรงขึ้น

การสิ้นสุดของ ราชวงศ์ชิง (พ.ศ. 2187-2455) ซึ่งเป็นราชวงศ์สุดท้ายของจีน (แมนจู)  เป็นจุดเริ่มต้นของสาธารณรัฐจีน (Republic of China - ROC) (พ.ศ.2455-2492)    ในช่วงนั้น  ประเทศจีนอ่อนแอลงมากจากปัญหาภายใน เช่น การเพิ่มขึ้นของประชากร การฉ้อราษฎร์บังหลวง และการกบฏครั้งใหญ่ เช่น กบฏไท่ผิง(Taiping Rebellion) และ กบฏนักมวย (Boxer Rebellion) รวมถึงการถูกรุกรานจากต่างชาติและการทำสงครามที่พ่ายแพ้ เช่น สงครามฝิ่น(Opium Wars), สงครามจีน-ญี่ปุ่นครั้งที่หนึ่ง) ซึ่งนำไปสู่การลงนามใน "สนธิสัญญาที่ไม่เท่าเทียม"(เช่น สนธิสัญญานานกิง) และถูกบังคับให้เปิดเมืองท่าค้าขาย จนต้องสูญเสียดินแดนและอำนาจอธิปไตยบางส่วน

การปฏิวัติซินไฮ่ (Xinhai Revolution)ในปี  พ.ศ. 2454 ทำการโค่นล้มราชวงศ์ชิงได้สำเร็จ  เป็นการ สิ้นสุดของระบอบจักรวรรดิ ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช ที่ปกครองจีนมานานกว่า 2,000 ปี และนำไปสู่การก่อตั้ง สาธารณรัฐจีน ในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2455 (ค.ศ. 1912) มีดร.ซุนยัดเซ็น เป็นประธานาธิบดีคนแรก (แต่เป็นไม่นานก็ลาออกให้ยวนซือไขดำรงตำแหน่งแทน )  โดยมีปรัชญาการเมืองสำคัญคือ ลัทธิไตรราษฎร์ (San-min Chu-i) ได้แก่ ชาตินิยม ประชาธิปไตย และความเป็นอยู่ที่ดีของประชาชน  ซึ่งต่อมาประสบความล้มเหลวในการนำไปปฏิบัติ เพราะขาดคำจำกัดความที่ชัดเจน และการตีความที่แตกต่างกันระหว่างพวกก๊กมินตั๋งกัยพวกคอมมิวนิสต์

การก่อตั้งสาธารณรัฐจีน (Republic of China)  (พ.ศ. 2455-2492)

การก่อตั้งสาธารณรัฐจีนไม่ได้นำมาซึ่งความมั่นคงในทันที ประวัติศาสตร์จีนในช่วงนี้ถูกแบ่งออกเป็นหลายช่วง:

•             ยุคสมัยขุนศึก(Warlord Era) (พ.ศ.2459-2471 ) หลังจากการสละตำแหน่งของประธานาธิบดี ยวนซือไข (ซึ่งเคยพยายามตั้งตนเองเป็นจักรพรรดิ) อำนาจส่วนกลางก็อ่อนแอลงอย่างมาก ทำให้จีนแผ่นดินใหญ่ถูกแบ่งแยกโดยอำนาจของ ขุนศึก ต่าง ๆ ที่แย่งชิงความเป็นใหญ่กัน

•             การรวมชาติของก๊กมินตั๋ง: พรรค ก๊กมินตั๋ง (Kuomintang - KMT) ภายใต้การนำของ เจียง ไคเช็ก ได้ดำเนินการ การกรีฑาทัพขึ้นเหนือ (Northern Expedition) ในช่วงปี พ.ศ. 2469-2471) เพื่อปราบปรามขุนศึกและรวมประเทศให้เป็นหนึ่งภายใต้ รัฐบาลชาตินิยม ที่เมือง หนานจิง

•             สงครามกลางเมืองจีนและสงครามต่อต้านญี่ปุ่น: ในช่วงเวลานี้ สาธารณรัฐจีนต้องเผชิญกับภัยคุกคามสองด้าน คือ การสู้รบกับ กองทัพแดงของพรรคคอมมิวนิสต์จีน(Chinese Communist Party - CCP) ที่นำโดย เหมา เจ๋อตุง   โดยเหมาเจ๋อตุงสู้ไม่ได้ ต้องนำทหารหลายหมื่นคนเดินทางไกล (Long March)  10,000 กิโลเมตร ผ่านเส้นทางยากลำบาก  เพื่อถอยหนีการโจมตีของทหารก๊กมินตั๋ง ของเจียงไคเชค  จากมณฑลเจียงซีทางภาคใต้ของจีน ไปยังมณฑลส่านซีทางภาคเหนือ 

การแบ่งแยกดินแดนและการถอยร่นสู่ไต้หวัน

หลังญี่ปุ่นพ่ายแพ้ในปี ค.ศ. 1945 สงครามกลางเมืองระหว่างพรรคก๊กมินตั๋งและพรรคคอมมิวนิสต์จีนก็ปะทุขึ้นอีกครั้ง ในที่สุด พรรคคอมมิวนิสต์จีนก็มีชัยชนะและได้เข้ายึดครองจีนแผ่นดินใหญ่  สถาปนาประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน (People's Republic of China - PRC) ปกครองด้วยระบบสังคมนิยมคอมมิวนิสต์ มีเมืองหลวงคือกรุงปักกิ่ง   ส่วนสาธารณรัฐจีน  (Republic of China - ROC) หนีไปตั้งมั่นอยู่ที่เกาะไต้หวัน มีเมืองหลวงอยู่ที่กรุงไทเป  ปกครองด้วยระบอบประชาธิปไตย  

โดย อาทร  จันทวิมล