“กลืนไม่เข้าคายไม่ออก” เป็นสำนวนไทยหมายถึงสถานการณ์ที่ “ไม่รู้จะเลือกทางไหนดี” ทุกตัวเลือกย่อมส่งผลในทางลบตามมาทั้งสิ้น และสำหรับภาครัฐขอไทยแล้ว “หาบเร่แผงลอย” ก็เป็นประเด็นที่เข้าสำนวนนี้เช่นกัน เพราะ “จะปล่อยเสรีก็ไม่ได้” เนื่องจากการขายของบนทางเท้าอย่างไรเสียก็กระทบต่อคนเดินเท้ารวมถึงเป็นมลภาวะทางสายตาสำหรับคนชอบความเป็นระเบียบเรียบร้อย แต่ “จะห้ามทั้งหมดก็ไมได้อีก” เนื่องจากเป็นแหล่งอาหารที่สะดวกรวดเร็วของคนเมือง เป็นอาชีพของคนระดับล่างของสังคม รวมถึงดึงดูดนักท่องเที่ยวทั่วโลกให้มาลิ้มลอง

และคงปฏิเสธไม่ได้เช่นกันว่า “แผงลอยกับการเมืองแยกกันไม่ออก” เนื่องด้วยเพราะกฎหมาย พ.ร.บ.รักษาความสะอาดและความเป็นระเบียบเรียบร้อยของบ้านเมือง พ.ศ.2535 (มาตรา 20) ให้อำนาจ “องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.)-ตำรวจท้องที่” เห็นชอบร่วมกันเพื่อเปิด “จุดผ่อนผัน” ให้ขายของได้ หลักฐานเชิงประจักษ์อย่างหนึ่งคือ กรุงเทพมหานคร (กทม.) ในยุคที่รัฐบาลกลางมาจากนักการเมืองเลือกตั้ง ผู้ว่าฯ กทม. มักมีนโยบายคงจุดผ่อนผันไว้เป็นจำนวนมาก กระทั่งหลังปี 2557 ที่เข้าสู่ยุครัฐบาลทหาร จุดผ่อนผันจำนวนมากดังกล่าวได้ถูกยุบไป

ภาพประกอบ : http://www.bangkok.go.th/citylaw/page/sub/4043 (สำนักเทศกิจ กทม.)

จำนวนผู้ค้าหาบเร่แผงลอยใน กทม. : หากเทียบระหว่างนายกรัฐมนตรีของรัฐบาลกลางกับผู้ว่าฯ กทม. จะเป็นดังนี้

2547-2549 : นายกรัฐมนตรี (พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร-ไทยรักไทย) ผู้ว่าฯ กทม. (นายอภิรักษ์ โกษะโยธิน-ประชาธิปัตย์)

2549-2550 : นายกรัฐมนตรี (พล.อ.สุรยุทธ์ จุลานนท์-รัฐบาลทหาร คมช.) ผู้ว่าฯ กทม. (นายอภิรักษ์ โกษะโยธิน-ประชาธิปัตย์)

2551 : นายกรัฐมนตรี (นายสมัคร สุนทรเวช , นายสมชาย วงศ์สวัสดิ์-พลังประชาชน) ผู้ว่าฯ กทม. (นายอภิรักษ์ โกษะโยธิน-ประชาธิปัตย์)

2552-2554 : นายกรัฐมนตรี (นายอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ-ประชาธิปัตย์) ผู้ว่าฯ กทม. (ม.ร.ว.สุขุมพันธุ์ บริพัตร-ประชาธิปัตย์)

2554-2557 : นายกรัฐมนตรี (น.ส.ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร-เพื่อไทย) ผู้ว่าฯ กทม. (ม.ร.ว.สุขุมพันธุ์ บริพัตร-ประชาธิปัตย์)

2557-ปัจจุบัน : นายกรัฐมนตรี (พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา-รัฐบาลทหาร คสช.) ผู้ว่าฯ กทม. (ม.ร.ว.สุขุมพันธุ์ บริพัตร , พล.ต.อ.อัศวิน ขวัญเมือง-ประชาธิปัตย์)

ประเด็นชีวิตของผู้ค้าแผงลอยที่ต้องปรับตัวไปตามกระแสการเมือง ถูกพูดถึงในสื่อต่างประเทศ โดย สำนักข่าว ABC News ประเทศออสเตรเลีย นำเสนอรายงานพิเศษเรื่อง “Bangkok street food vendors at war with Thailand's military junta” (แผงลอยกรุงเทพฯ ในการต่อสู้กับรัฐบาลทหารของไทย) เมื่อ 17 มี.ค. 2561 เปิดเรื่องที่บริเวณ ถนนข้าวสาร ถนนคนเดินที่มีชื่อเสียงระดับโลก ด้วยเสียงสะท้อนของผู้ค้าแผงลอยในพื้นที่ที่บอกว่า เพิ่งได้รับผลกระทบเป็นครั้งแรกสมัยรัฐบาลทหารในนาม คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) จากที่ขายของมานาน 20 ปี

ดูจะเป็นเรื่อง “ตลกร้าย” เพราะในขณะที่รัฐบาล คสช. ประกาศว่าไม่ต้องการให้มีหาบเร่แผงลอย นำไปสู่นโยบาย “กวาดล้าง” อย่างแข็งขันของ กทม. แต่สำนักข่าวชื่อดังของสหรัฐอเมริกาอย่าง CNN กลับเสนอข่าวว่า “กรุงเทพฯ เป็น 1 ในเมืองที่มีอาหารข้างทาง (Street Food) อร่อยที่สุดในโลก” ซึ่งคงไม่ผิดไปจากความจริงนัก อาทิ ความเห็นของ 2 นักท่องเที่ยวชาวสวีเดน ที่ให้นิยาม “ถูก-เร็ว-ง่าย” กับอาหารข้างทางของเมืองไทย และตั้งคำถามว่า “ทำไมต้องห้ามขายอาหารข้างทางริมถนน?” ทั้งที่เป็นส่วนหนึ่งของกรุงเทพ และเป็นเหตุผลที่พวกเขาเลือกมาที่นี่

(จากซ้ายไปขวา) : แคทารินา (Catarina) , แซ็ค จาค็อบสัน (Sacke Jacobsson) 2 นักท่องเที่ยวชาวสวีเดนผู้ชื่นชอบอาหารข้างทางของไทย ณ ถนนข้าวสาร

ภาพประกอบ : ABC News

รายงานของ ABC News ระบุว่า การท่องเที่ยวแบบ “ชิมอาหารไปเรื่อย” (Food Tour) สร้างมูลค่าให้ภาคการท่องเที่ยวของ กทม. “เป็นภาคส่วนสำคัญของการขับเคลื่อนเศรษฐกิจในเมือง” เห็นได้จากในปี 2560 ที่ผ่านมา มีนักท่องเที่ยวเดินทางมาเยือนเมืองหลวงของประเทศไทยถึง 20 ล้านคน ส่งผลให้ กทม. กลายเป็น 1 ในเมืองยอดนิยมที่สุดของนักเดินทางทั่วโลก

อย่างไรก็ตาม ประชาชนไทยบางส่วนมองว่าร้านค้าแผงลอยสร้างผลกระทบอยู่เช่นกัน คนึงนิตย์ แซ่เฮง (Kanuengnit Sae-Heng) ไกด์ท้องถิ่นรายหนึ่งเชื่อว่า “การไม่มีแผงลอยใน กทม. จะช่วยเพิ่มมูลค่าของเมืองได้มากกว่า” อาทิ ลดปัญหาขยะมูลฝอยที่ดึงดูดแมลงสาบ ขยะพลาสติกที่ถูกทิ้งลงไปในระบบระบายน้ำของ กทม. ยังทำให้เกิดน้ำท่วมขังบ่อยครั้ง นักท่องเที่ยวหลายรายก็ป่วยเพราะรับประทานอาหารที่ไม่สะอาดจากแผงค้าเหล่านี้ รวมถึงการที่ทางเท้าเดินไม่สะดวก ทำให้ต้องลงไปเดินบนถนน เสี่ยงต่ออุบัติเหตุรถยนต์เฉี่ยวชน

วิถีชีวิตคนไทย : ผู้คนนิยมสังสรรค์ ณ แผงค้าอาหารข้างทาง

ภาพประกอบ : ABC News

นโยบายการจัดระเบียบหาบเร่แผงลอยส่งผลกระทบให้ผู้ค้าต้องไป “หาที่ค้าใหม่ที่ค่าเช่าพื้นที่แพงขึ้นแต่ขายของได้น้อยลง” อาทิ เรื่องเล่าจาก ขนิษฐา ภิรมย์มัง (Kanittha Pirrommung) อดีตแม่ค้าแผงลอยบริเวณหน้าห้างสรรพสินค้าชื่อดังย่านราชประสงค์ ที่หลังจากการกวาดล้างของภาครัฐเมื่อปี 2560 ทำให้เธอและผู้ค้ารายอื่นๆ ต้องไปหาพื้นที่ค้าแห่งใหม่บริเวณพื้นที่เงียบสงบใต้รางรถไฟฟ้า เป็นพื้นที่มืด ชื้น และมีผู้คนผ่านไปมาน้อย เธอกล่าวว่า รายได้ของเธอ “ลดไปถึงครึ่งหนึ่ง” จากพื้นที่ขายเดิม

รายงานของ ABC News ยังกล่าวอีกว่า ในยุคสมัยของรัฐบาลทหาร “การประท้วงคัดค้านถือเป็นเรื่องเปล่าประโยชน์” มีแต่จะ “ถูกจับกุมดำเนินคดี” เท่านั้น การเงียบจึงเป็นทางเดียวสำหรับผู้ค้าแผงลอย ไม่ต่างจากบรรดาสื่อมวลชน นักการเมืองและนักวิชาการที่ต่อต้านรัฐบาลที่มาจากการรัฐประหาร ทั้งนี้รัฐบาล คสช. ที่มี พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา เป็นหัวหน้า คสช. และดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีด้วย เคยกล่าวว่าจะจัดให้มีการเลือกตั้ง “คืนประชาธิปไตยให้คนไทย” ในเดือน พ.ย. 2561 แต่แล้วต่อมาก็เลื่อนออกไป คาดว่าน่าจะเป็นราวเดือน มี.ค. 2562

รังสิมันต์ โรม (Rangsiman Rome) นักเคลื่อนไหวเรียกร้องประชาธิปไตยในไทย กล่าวถึงเรื่องนี้ว่า รัฐธรรมนูญไทยฉบับล่าสุดไม่เป็นประชาธิปไตย เนื่องจากให้อำนาจอย่างมากกับชนชั้นนำที่เกี่ยวข้องกับทหารซึ่งไม่ได้มาจากการเลือกตั้ง แต่ถึงกระนั้นเขาก็เชื่อมั่นใน “สื่อออนไลน์” เครื่องมือสำคัญในการติดต่อกับผู้มีสิทธิเลือกตั้งรุ่นใหม่ และย้ำว่า “ได้รับการสนับสนุน” จากคนกลุ่มนี้ อนึ่ง..ภายใต้สถานการณ์ที่สิทธิทางการเมืองถูกจำกัด การแสดงออกจึงต้องทำอย่างระมัดระวัง

แน่นอนสำหรับการต่อสู้ทางการเมือง ผลจะออกมาเป็นอย่างไรนั้นยังเร็วเกินไปที่จะคาดเดา แต่ที่แน่ๆ ชะตากรรมของผู้ค้าแผงลอยในไทยวันนี้ “แขวนอยู่บนเส้นด้าย”!!!