(ต่อจากสัปดาห์ที่แล้ว)

สถานการณ์สังคมผู้สูงอายุในประเทศไทย

ข้อมูลจากมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (๒๕๕๙) พบว่าประเทศไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (Aged Society) ตั้งแต่ ปี พ.ศ. ๒๕๔๘ และคาดว่าประเทศไทยจะเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ (Complete Aged Society) ในปี พ.ศ.๒๕๖๔ และจะเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุระดับสุดยอด (Super Aged Society) ในปี พ.ศ.๒๕๗๘ จะมีผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นเป็น ร้อยละ ๓๐ของจำนวนประชากรทั้งหมด

การคาดการณ์ประชากรไทย

สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) ได้จัดทำ การคาดการณ์และแนวโน้มประชากรของประเทศไทยปี พ.ศ. ๒๕๕๘-๒๕๘๓ เป็นข้อมูลที่สำคัญ ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อภาคส่วนต่างๆ ของประเทศในอนาคต มีประเด็นที่น่าสนใจ ดังนี้

(๑) จำนวนประชากรไทยจะไม่ขยายตัวในอีก ๒๕ ปี ข้างหน้า โดยที่จะเพิ่มจาก ๖๕ ล้านคน ในปัจจุบัน เป็น ๖๖.๓ ล้านคน ในปี พ.ศ. ๒๕๖๘ และ จะค่อยๆ ลดลงเหลือ ๖๕.๔ ล้านคน ในปี พ.ศ. ๒๕๗๘ และ ๖๓.๘ ล้านคนในปี พ.ศ. ๒๕๘๓ จะส่งผลกระทบต่ออุปสงค์หลายด้าน เช่น ความต้องการที่ดิน ที่อยู่อาศัย อาหาร เครื่องอุปโภค-บริโภค ยานพาหนะ รถยนต์ระบบการขนส่ง เป็นต้น

(๒) จำนวนประชากรวัยทำงานลดลง คาดว่า ประเทศไทยจะมีจำนวนประชากรวัยทำงาน (อายุ ๑๕-๕๙ ปี) ลดลงเหลือเพียง ๓๕ ล้านคนในปี พ.ศ. ๒๕๘๓ แต่ในสังคมยุคดิจิตอล ประชากรได้รับการศึกษาสูงขึ้นจะนับวัยทำงานเป็นช่วงอายุ ๒๐-๕๙ ปี ดังนั้น ในปี พ.ศ. ๒๕๘๓ จำนวนประชากรวัยทำงานลดลงจากปัจจุบันถึงประมาณ ๑๑ ล้านคน ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อภาคการผลิตในอนาคต (ตารางที่ ๑)

จากข้อมูลรายงานสถานการณ์ผู้สูงอายุไทย พ.ศ. ๒๕๕๙ ของมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย พบว่า ประชากรอายุ ๐-๑๔ ปีมีร้อยละ ๑๗.๘ ของประชากรทั้งหมด ประชากรอายุ ๑๕-๕๙ ปี มีร้อยละ ๖๕.๗ ของประชากรทั้งหมด และประชากรอายุ ๖๐ ปีขึ้นไป มีร้อยละ ๑๖.๕ ของประชากรทั้งหมด

ผลกระทบต่อสังคม

การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากร เป็นปัญหาที่สังคมโลกต้องเผชิญในอนาคต ในห้วงเวลา ๒ ทศวรรษที่ผ่านมา กลุ่มประเทศที่พัฒนาแล้วเริ่มตระหนัก ตื่นตัว เตรียมการเพื่อรองรับสังคมผู้สูงอายุ เช่น ในปี พ.ศ. ๒๕๔๔ เกิดแนวคิด โครงการเศรษฐกิจผู้สูงวัย ในประเทศฮังการี ต่อมาปี พ.ศ. ๒๕๔๘ กลุ่มประเทศสหภาพยุโรป เล็งเห็นความสำคัญของปัญหาสังคมผู้สูงอายุ ได้กำหนดไว้ในปฏิญญาบอนด์ และ มีผู้ให้ชื่อสังคมผู้สูงอายุ ว่า “สังคมสีดอกเลา” และ ระบบเศรษฐกิจสังคมผู้สูงอายุ ว่า “เศรษฐกิจสีดอกเลา (Silver Economy)”

ในอนาคตโครงสร้างประชากร จะมีสมาชิกสังคม ๓ กลุ่ม ที่มีจำนวนใกล้เคียงกัน คือ กลุ่มวัยเด็ก กลุ่มวัยแรงงาน และ กลุ่มวัยผู้สูงอายุ ทำให้เกิดปัญหาและความท้าทายในการบริหารจัดการ การจัดระบบสังคม เศรษฐกิจวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ และคุณภาพชีวิต ในสังคมที่ร่มเย็นเป็นสุขร่วมกัน ซึ่งปัญหาดังกล่าวนี้เป็นความท้าทายหนึ่งของสังคมไทย ในการก้าวสู่ความเป็นประเทศชั้นนำระดับแนวหน้าตามที่รัฐบาลปัจจุบันกำหนด ไว้ใน “ยุทธศาสตร์ชาติ๒๐ ปี” ในด้านข้อมูล ข่าวสาร เทคโนโลยี ระบบเศรษฐกิจ Thailand ๔.๐เพื่อไปสู่ความเป็นประเทศรายได้สูงประเทศหนึ่งในประชาคมอาเซียน

การเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ ส่งผลกระทบต่อคนจนเมือง และปัญหาที่อยู่อาศัยของคนจนเมืองที่มีอยู่แล้วในปัจจุบันให้มากยิ่งขึ้นไปอีกโดยเป็นประเด็นปัญหาที่ทุกภาคส่วนในสังคมต้องตระหนัก ร่วมกันศึกษา ทบทวนและกำหนดมาตรการในการแก้ปัญหาดังกล่าว เพื่อเตรียมความพร้อมรองรับสังคมผู้สูงอายุ ในอนาคต ดังนี้

(๑) ด้านสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ต้องยอมรับว่า สภาพปัญหาของคนจนเมือง ในสังคมปัจจุบัน ในด้านอาหาร ที่อยู่อาศัย สุขภาพอนามัย ครอบครัว ชุมชน การศึกษา การประกอบอาชีพ การเมือง ศาสนา ความปลอดภัย การเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม สิทธิและความเป็นธรรม สาธารณูปโภคและสิ่งอำนวยความสะดวก สภาวะสิ่งแวดล้อมและพลังงาน เป็นปัญหาสำคัญที่ทุกภาคส่วนสังคมพยายามแก้ไขมาโดยตลอด แต่ยังไม่ประสบผลสำเร็จเท่าที่ควร การเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์จะเป็นเงื่อนไขที่ทำให้เกิดความซับซ้อนของปัญหา และเพิ่มอุปสรรคในการแก้ปัญหามากยิ่งขึ้น

(๒) ด้านเศรษฐกิจ หลักประกันรายได้และการออม การเข้าสู่สังคม เศรษฐกิจ ผู้สูงวัย ปัญหาการสร้างงาน การจ้างงาน หลักประกันรายได้และการออม เป็นปัญหาใหญ่ของสังคม ส่งผลต่อระบบการจัดงบประมาณเพื่อสวัสดิการให้ผู้สูงอายุ และ การพัฒนาประเทศด้านต่างๆ เพื่อเตรียมความพร้อมในการดำรงชีวิตอย่างมีคุณภาพชีวิตที่ดีในวัยสูงอายุ

(๓) ด้านสาธารณสุขและสุขภาพอนามัย การดูแลด้านสาธารณสุขและสุขภาพอนามัยของผู้สูงอายุ เป็นภาระที่เพิ่มมากขึ้นของครอบครัวและภาครัฐ ในด้านค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับบุคลากรผู้ดูแล การพัฒนาบุคลากร การควบคุมมาตรฐานการให้บริการในการดูแลผู้สูงอายุอุปกรณ์ทางการแพทย์ เทคโนโลยี ตลอดจนด้านงบประมาณที่ต้องใช้ในการสนับสนุนระบบสาธารณสุข

(๔) ด้านการบูรณาการและการบริหารจัดการฐานข้อมูล ฐานข้อมูลด้านประชากร เป็นเครื่องมือสำคัญ ในการบริหารจัดการงบประมาณในภาครัฐ ตลอดจนการจัดสวัสดิการ เมื่อสังคมเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ ซึ่งมีรายละเอียด ความซับซ้อน มากยิ่งขึ้นจึงต้องการความถูกต้อง แม่นยำ เพื่อให้การบริหารจัดการดังกล่าวเกิดความทั่วถึง เป็นธรรม และมีประสิทธิภาพ

(๕) ด้านการเข้าสู่ความเป็นสากล ในยุคโลกาภิวัตน์ การแข่งขันในสังคมโลกนับวันจะทวีความรุนแรง เข้มข้นมากยิ่งขึ้น สังคมไทยต้องก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ อย่างมีคุณภาพและสง่างามทั้งในประชาคมอาเซียน ตลอดไปจนถึง ในระดับเวทีโลก โดยมีการเตรียมความพร้อมของประชาชนในระดับปัจเจกบุคคล ครอบครัว ชุมชนและการบริหารจัดการของภาครัฐ อย่างมีมาตรฐานและมีการกำหนดทิศทางในการทำงานอย่างชัดเจนของทุกภาคส่วน

(อ่านต่อสัปดาห์หน้า)