เมื่อพูดถึง “พยาธิ” หรือ “ปรสิต” หรือ “parasite” หรือ “worm” แล้วนั้น ความหมายย่อมสื่อไปในทางที่ไม่ดี และไม่มีใครชอบอย่างแน่นอน การมีพยาธิในร่างกายทั้งคนและสัตว์เลี้ยงนั้น ย่อมก่อให้เกิดปัญหาต่อสุขภาพ ทำให้สุขภาพไม่สมบูรณ์ อันจะนำไปสู่การเกิดโรคต่างๆ ได้ง่าย วันนี้ผมมีข้อมูลดีดีเกี่ยวกับการถ่ายพยาธิในน้องหมาและแมวจาก รศ.สพ.ญ.ดร.ปิยะรัตน์ จันทร์ศิริพรชัย ภาควิชาเภสัชวิทยา คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยมาฝากครับ

@ยาถ่ายพยาธิสำหรับสัตว์เลี้ยงมีรูปแบบอย่างไรบ้าง

ยาถ่ายพยาธิสำหรับสุนัขและแมวที่นิยมใช้กันนั้น มีอยู่ด้วยกัน 2 รูปแบบ ได้แก่ ยาใช้ภายนอก เช่น ยาหยดบนผิวหนัง และยาใช้ภายใน เช่น ยาเม็ดชนิดกิน (ทั้งนี้จะมียาชนิดฉีดเข้าร่างกายด้วย แต่ไม่เป็นที่นิยมในสัตว์เลี้ยงเท่าไหร่)

@หลักการออกฤทธิ์ของยาถ่ายพยาธิเป็นอย่างไร

ยาทั้ง 2 รูปแบบนั้น มีหลักการออกฤทธิ์ 3 ลักษณะ คือ 

1. ทำลายชั้นผิวตัวของพยาธิ ทำให้พยาธิตาย ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ เช่น praziquantel 

2. รบกวนการสร้างพลังงานในการดำรงชีวิตของพยาธิ ทำให้พยาธิขาดพลังงานและตาย ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้เช่น febantel 

3. รบกวนการทำงานของระบบประสาท ส่งผลให้พยาธิเป็นอัมพาตและตายตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ เช่น pyrantel 

@เราควรให้ยาถ่ายพยาธิในสัตว์เลี้ยงบ่อยแค่ไหน

เนื่องจากสัตว์เลี้ยงมีโอกาสรับพยาธิเข้ามาในร่างกายได้ตลอดเวลาที่ไปสัมผัส ทั้งทางกินและไชผ่านผิวหนัง ดังนั้นการถ่ายพยาธิจึงควรทำอย่างสม่ำเสมอ เป็นประจำทุก 3-6 เดือน ตามชนิดของยา ตามความเสี่ยงของการรับพยาธิแต่ละชนิด หรือตามคำแนะนำของสัตวแพทย์ เพื่อตัดวงจรชีวิตของตัวพยาธิในร่างกาย

@ยาถ่ายพยาธิสำหรับน้องหมาน้องแมวมีชนิดใดบ้าง

ยาถ่ายพยาธิที่นิยมใช้ในสุนัขและแมวมีหลากหลายชนิดด้วยกัน ได้แก่ pyrantel, fenbendazole, febantel, praziquantel, ivermectin, selamectin และ moxidectin เป็นต้น ซึ่งยาถ่ายพยาธิสัตว์เลี้ยงนั้นอาจอยู่ในรูปยาเดี่ยวเพียงชนิดเดียว หรือแบบผลิตภัณฑ์ยาผสมที่ประกอบด้วยตัวยาอย่างน้อย 2 ชนิด โดยมีวัตถุประสงค์ให้ออกฤทธิ์ครอบคลุมการต้านพยาธิชนิดต่างๆ ได้กว้างขึ้น และมีรูปแบบให้เลือกใช้หลายลักษณะ ทั้งยากินและยาหยดบนผิวหนัง เพื่อความสะดวกในการเลือกใช้ให้เหมาะสม

@หลักในการเลือกซื้อยาถ่ายพยาธิเป็นอย่างไร

ในการเลือกซื้อยาถ่ายพยาธิให้กับน้องหมาน้องแมวนั้น นอกจากจะต้องคำนึงถึงชนิดของพยาธิ รูปแบบการให้ยา ชนิดและปริมาณของตัวยาที่ออกฤทธิ์ที่จะต้องให้แก่สัตว์แต่ละตัวตามคำแนะนำของสัตวแพทย์แล้ว สิ่งสำคัญที่เจ้าของสัตว์ต้องระวังในการเลือกซื้อยามาใช้คือ ควรซื้อยาจากแหล่งที่น่าเชื่อถือได้เท่านั้น เช่น จากคลินิกหรือโรงพยาบาลสัตว์ ไม่ควรซื้อยาที่ไม่ได้รับการจดทะเบียนอย่างถูกต้องตามกฎหมายที่เรียกว่า “ยาเถื่อน” เพราะยาเถื่อนเป็นยาที่ไม่มีการรับรองมาตรฐานการผลิต และการทดสอบความปลอดภัยเมื่อนำมาใช้ในสัตว์จึงอาจเกิดอันตรายต่อสัตว์เลี้ยงได้

@ยาจดทะเบียนและยาเถื่อนมีความแตกต่างกันอย่างไร?

เราพบเสมอว่า ยาเถื่อนมักมีการอวดอ้างสรรพคุณ ว่าเป็นยาที่มีตัวยาชนิดเดียวกันกับยาที่จดทะเบียน แต่ราคาถูกกว่า ซึ่งจริงๆ แล้วมีความแตกต่างกันอย่างมาก เนื่องจากรูปแบบของยาที่ใช้กันนั้นจะประกอบไปด้วยส่วนประกอบที่สำคัญ 2 ส่วนหลักคือ 1. สารออกฤทธิ์(active ingredient) และ 2. สารปรุงแต่งยา (excipient)

ในส่วนของสารออกฤทธิ์นั้น ยาที่จดทะเบียนจะมีการตรวจสอบความบริสุทธิ์ของยา ว่าได้มาตรฐานในการออกฤทธิ์อย่างเต็มที่หรือไม่ส่วนสารปรุงแต่งยานั้นมักแตกต่างกันระหว่างยาที่จดทะเบียนกับยาเถื่อน ซึ่งยาที่ได้มาตรฐานมักจะมีการตรวจสอบคุณภาพของทั้งสารออกฤทธิ์และสารปรุงแต่งยา 

ยกตัวอย่างเช่น ยาจดทะเบียนมาตรฐานมีสารออกฤทธิ์เป็นสาร A มีสารปรุงแต่งยาเป็นสาร B ในขณะที่ยาเถื่อนมีสารออกฤทธิ์เป็นสาร A เหมือนกัน แต่มีสารปรุงแต่งยาเป็นสาร C ซึ่งสาร C ในยาเถื่อนนั้นมีโอกาสทำให้เกิดอันตรายได้มากเมื่อนำมาใช้ในสัตว์ 

@หากนำยาเถื่อนหรือยาที่ไม่ได้มาตรฐานมาใช้ในสัตว์เลี้ยงจะเกิดผลเสียอย่างไร

หากเจ้าของสัตว์นำยาเถื่อนมาใช้ในสัตว์ ก็อาจเกิดความเป็นพิษต่อสัตว์ได้ ทั้งแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรัง

การเกิดพิษแบบเฉียบพลันคือ เกิดพิษในระยะเวลาไม่นานหลังใช้ยา ส่วนการเกิดพิษแบบเรื้อรังคือ เกิดพิษภายหลังจากใช้ยาเป็นระยะเวลาหนึ่ง เช่นเป็นเดือนหรือเป็นปี 

ดังนั้น ในการเลือกใช้ยาถ่ายพยาธิแก่น้องหมาและน้องแมวของเรานั้นเจ้าของสัตว์เลี้ยงควรปรึกษาสัตวแพทย์ก่อนการใช้ยา ไม่ควรซื้อยาตามคำแนะนำของบุคคลที่ไม่ใช่สัตวแพทย์นะครับ

“หมอโอห์ม”

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ ดร.ทิลดิสร์ รุ่งเรืองกิจไกร

ภาควิชากายวิภาคศาสตร์ ฝ่ายประชาสัมพันธ์และภาพลักษณ์องค์กร

คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย