ต้นปีงบประมาณ 2560 รัฐบาลมีนโยบายให้หน่วยราชการต่างๆ จัดทำยุทธศาสตร์การดำเนินงานของหน่วยงานในช่วงระยะเวลา 20 ปี (พ.ศ. 2560-2579) คงเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ที่มีการจัดทำยุทธศาสตร์ช่วงระยะเวลาที่ยาวนานขนาดนี้ เพราะขนาดแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติแต่ละแผนก็ยังใช้ระยะเวลาเพียง 5 ปี เท่านั้น เหตุผลที่ต้องวาดฝันกันยาวนานถึง 20 ปีนี้ไม่ทราบว่าเกิดจากอะไร แล้วรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้งจะเออออห่อหมกด้วยหรือไม่ก็ไม่ทราบ ช่วง 20 ปีจะเกิดเหตุอะไรที่สำคัญๆ ที่กระทบกับยุทธศาสตร์นี้บ้างหรือไม่ก็ไม่อาจคาดเดาได้

เมื่อเป็นนโยบายของรัฐบาล และสั่งการมา หน่วยงานก็ต้องทำด้วยระยะเวลาที่จำกัดเพียงไม่กี่วัน คนที่รับผิดชอบในการจัดทำก็ต้องนั่งเทียนวาดฝันกันให้บรรเจิดไปเลย เพราะถูกบังคับมา แม้จะไม่ใช่นักวางแผน ไม่ใช่นักจัดทำยุทธศาสตร์ แต่ก็พอจะพิจารณาด้วยเหตุและผลได้ว่า การจัดทำยุทธศาสตร์ ซึ่งเปรียบเสมือนทิศทางของการพัฒนาประเทศนั้น ควรต้องระดมความเห็นจากทุกภาคส่วน และมองในภาพรวมทั้งหมดของแต่ละสาขาของการพัฒนา ไม่ใช่ให้ใครคนใดคนหนึ่ง หรือกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งทำ เพื่อให้เสร็จทันตามที่ต้องการ

ยุทธศาสตร์การพัฒนา 20 ปี ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กำหนดวิสัยทัศน์ ไว้ว่า “เกษตรกรมั่นคง ภาคการเกษตรมั่งคั่ง ทรัพยากรการเกษตรยั่งยืน” ประกอบด้วย 5 ยุทธศาสตร์ คือ

สร้างความเข้มแข็งให้กับเกษตรกรและสถาบันเกษตรกร โดยทีมเป้าหมายให้เกษตรกรมีรายได้เฉลี่ย 390,000 บาท/คน/ปี เกษตรกรทุกคนเป็น smart farmer สถาบันเกษตรกรทั้งหมดมีความเข้มแข็ง และมีรายได้เพิ่มขึ้นร้อยละ 3 ต่อปี

เพิ่มประสิทธิภาพการผลิต และยกระดับมาตรฐานสินค้า โดยมีเป้าหมาย GDP ภาคเกษตรเพิ่มขึ้นไม่ต่ำกว่าร้อยละ 3 ต่อปี
ฟาร์ม โรงงาน และสถานประกอบการได้มาตรฐาน จัดทำแปลงใหญ่ให้ได้จำนวน 14,500 แปลง หรือ 90 ล้านไร่

เพิ่มความสามารถในการแข่งขันภาคเกษตรด้วยเทคโนโลยีและนวัตกรรม โดยมีเป้าหมายว่างานวิจัย เทคโนโลยี และนวัตกรรม ได้รับการพัฒนาต่อยอดนำไปสู่การใช้ประโยชน์ร้อยละ 80 เกษตรกรทุกคนเข้าถึงและนำเทคโนโลยีงานวิจัย และนวัตกรรมไปใช้ประโยชน์

บริหารจัดการทรัพยากรการเกษตรและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุลและยั่งยืน โดยมีเป้าหมายพื้นที่เกษตรกรรมยั่งยืน 10 ล้านไร่
พื้นที่เกษตรได้รับการอนุรักษ์ปรับปรุงและฟื้นฟูปีละ 2 ล้านไร่ พื้นที่ชลประทานมีจำนวน 42.78 ล้านไร่

พัฒนาระบบบริหารจัดการภาครัฐ โดยมีเป้าหมายพัฒนาบุคลากรภาครัฐให้เป็น Smart Officer / Smart Researcher ปรับปรุงและพัฒนาโครงสร้างในกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ปรับปรุงและพัฒนากฎหมายให้ทันสมัย

ในแต่ละยุทธศาสตร์มีแนวทางการดำเนินงานระบุไว้ แต่จะดำเนินการได้ตามนั้นหรือไม่ไม่ยืนยัน อย่างไรก็ตามเป็นที่น่าสังเกตว่า ยุทธศาสตร์ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ พูดถึงเรื่อง “น้ำ” ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญของการเกษตรไว้น้อยมาก บอกแต่เพียงจะเพิ่มพื้นที่ชลประทานให้มี 42.78 ล้านไร่ ซึ่งนับว่าน้อยมากเมื่อเปรียบเทียบกับพื้นที่การเกษตรของไทยซึ่งมีประมาณ 150 ล้านไร่ ในปัจจุบัน พื้นที่ชลประทานรวมทั้งพื้นที่ที่ได้รับประโยชน์จากน้ำชลประทานรวมแล้วประมาณ 40 ล้านไร่ คิดเป็นร้อยละ 13 ของพื้นที่เกษตรเท่านั้น การจะพัฒนาด้านการผลิตอื่นๆ ถ้าปราศจากน้ำแล้ว ปัญหาคงตามมาอีกมากมาย เหมือนอย่างที่รัฐบาลเผชิญมาแล้วในปีที่ผ่านๆ มา

ตัวเกษตรกรเองจะให้เป็น Smart Farmer ทั้งหมดภายใน 20 ปี ก็คงต้องถามทายาทเกษตรกรในปัจจุบันว่าจะมีสักกี่รายที่จะสืบทอดอาชีพการเกษตรต่อจากพ่อแม่ และพัฒนาให้ก้าวหน้าทันสมัยขึ้น ขณะเดียวกันการเรียนการสอนทางด้านการเกษตรของสถาบันการศึกษาต่างๆ คงต้องผลักดันให้มีการพัฒนาหลักสูตรให้รองรับยุทธศาสตร์ 20 ปีนี้ด้วย

กระทรวงเกษตรฯ เอง ก็คงต้องปรับเปลี่ยนโครงสร้างหน่วยงานให้รองรับภารกิจ ตามยุทธศาสตร์นี้ด้วยเช่นกัน เผลอๆ คนที่เขียน หรือคนที่ประกาศยุทธศาสตร์นี้ อาจจะไม่มีอายุยืนยาวได้เห็นยุทธศาสตร์นี้ประสบความสำเร็จเสียด้วยซ้ำ

มันนานเกินไปจริง ๆ