ข้อมูล ณ วันที่ 11 พฤษภาคม 2565 สมองพิการเกิดจากการบาดเจ็บในสมองที่กำลังอยู่ระหว่างการเจริญเติบโต ทำให้สมองที่ควบคุมการเคลื่อนไหวและท่าทางเกิดการทำงานผิดปกติ แต่การบาดเจ็บของสมองนั้นไม่ใช่ชนิดที่เป็นมากขึ้น ความพิการรุนแรงมากน้อยจึงมักขึ้นอยู่กับความรุนแรงของการบาดเจ็บของสมองเวลานั้น ถ้าเด็กไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสมและตั้งแต่แรกๆ มักมีปัญหาแทรกซ้อนตามมาทำให้ซ้ำเติมความพิการรุนแรงเพิ่มขึ้น แต่ถ้าได้รับการวินิจฉัยแต่เนิ่นๆ และรักษาอย่างเต็มที่ ความรุนแรงของปัญหาจะลดลงมาก เด็กสมองพิการจำนวนไม่น้อยสามารถรักษาให้ดีขึ้นได้และอาจเจริญเติบโตเหมือนเด็กปกติ ส่วนเด็กที่มีการบาดเจ็บของสมองรุนแรงก็สามารถช่วยให้เด็กดีขึ้น มีคุณภาพชีวิตที่ดีได้

สาเหตุของสมองพิการ แบ่งตามช่วงเวลาเกิด

1.ระยะก่อนคลอด การเกิดบาดเจ็บของสมองในระยะนี้อาจเกิดจากภาวะเจ็บป่วยของแม่ เช่น ลมชัก ติดเชื้อ หรือการรับยาบางชนิด อุบัติเหตุ รวมถึงไม่ทราบสาเหตุ

2.ระยะระหว่างคลอด พบได้บ่อยจากทารกคลอดก่อนกำหนด น้ำหนักแรกคลอดน้อย หรือมีปัญหาระหว่างคลอดหรือมีภาวะการขาดออกซิเจนเกิดขึ้น เช่น รกพันคอ คลอดยากลูกแฝด และอื่นๆ

3.ระยะหลังคลอด อาจเกิดการบาดเจ็บหรือมีสาเหตุทำให้ขาดออกซิเจนไปเลี้ยงสมอง จากเหตุต่างๆ เช่น อุบัติเหตุจมน้ำ สำลักอาหาร โรคติดเชื้อ เป็นต้น

อาการที่พบ

มีอาการแตกต่างกันตามตำแหน่งและความรุนแรงของการบาดเจ็บในสมอง ในระยะแรกคลอดหรือทารกอาจวินิจฉัยยาก มักจะสงสัยจากประวัติความเสี่ยงต่างๆ ของการเกิดสมองพิการ เช่น มีประวัติคลอดยาก ประวัติการขาดออกซิเจนระหว่างคลอด เด็กคลอดก่อนกำหนด เป็นต้นแรกเกิดอาจไม่มีอาการชัดเจนหรืออาจมีปัญหาตัวนิ่มอ่อนหรือเกร็งผิดปกติ ดูดนมไม่ได้ สำลักบ่อย เป็นต้น เมื่อติดตามผลต่อมาอาจพบปัญหาพัฒนาการล่าช้า เช่น ลูกไม่จ้องหน้า ไม่ชันคอ ไม่พูด ไม่นั่งตามอายุที่ควรทำได้ มีความผิดปกติของระบบการเคลื่อนไหวต่างๆ และท่าทางหรือปัญหาทางระบบประสาท อาจสังเกตเห็นอาการขาจิก ไขว้ กางขาลำบากหรือเวลาจับยืนอาจพบยืนขาเขย่งหรือเคลื่อนไหวผิดปกติช่วยเหลือตนเองไม่ได้ มีปัญหาการสื่อสาร เป็นต้น

ชนิดของสมองพิการ

มีหลายรูปแบบ ที่พบมากที่สุดคือประเภทมีอาการเกร็ง รองลงมาคือมีการเคลื่อนไหวของร่างกายแขนขาผิดปกติ เช่น เคลื่อนไหวแบบบิดหมุนแขนขาช้าๆ เหมือนท่ารำควบคุมไม่ได้ หรือเคลื่อนไหวแบบกระตุก เร็วๆ ไม่สม่ำเสมอ อาจพบอาการเหล่านี้ที่แขนขาทั้งหมด หรือเฉพาะขา 2 ข้าง หรือซีกหนึ่งของร่างกาย ขึ้นอยู่กับตำแหน่งของสมองที่บาดเจ็บ

ปัญหาที่อาจพบร่วมได้ในเด็กสมองพิการ

1.ปัญหาด้านสติปัญญา

2.ลมชัก

3.ปัญหาการมองเห็น

4.ปัญหาด้านพฤติกรรมหรืออารมณ์

5.ปัญหาทางการสื่อสาร

6.ปัญหาการรับประทานอาหาร

การฟื้นฟูรักษา

เด็กสมองพิการ มักมีปัญหาทางร่างกายร่วมกันหลายๆ อย่าง เช่น การเคลื่อนไหวผิดปกติ ปัญหาเกร็งหรือข้อติดผิดรูป พัฒนาการล่าช้า ปัญหาการช่วยเหลือตัวเอง ปัญหาการรับประทานและโภชนาการ ทางการสื่อสาร ปัญหาในการรับการศึกษาหรือเข้าสู่สังคม การบำบัดรักษาจึงต้องอาศัยทีมประกอบด้วยแพทย์ นักกายภาพบำบัด นักของเล่นบำบัด นักกิจกรรมบำบัด นักกายอุปกรณ์ นักจิตวิทยา รวมถึงพ่อแม่และครอบครัวที่เป็นหนึ่งในทีมที่สำคัญที่สุดต่อความสำเร็จของการรักษา

หลักใหญ่ๆ 2 ข้อของการรักษา

1.รักษาปัญหาทางระบบกล้ามเนื้อและกระดูกรวมถึงการเคลื่อนไหวผิดปกติที่เกิดจากการบาดเจ็บของสมอง เช่น การให้ยาเพื่อลดเกร็ง การทำกายภาพบำบัดฟื้นฟูการเคลื่อนไหว ความแข็งแรง การยืดดัดข้อ การลดปัญหาหลังคดหรือการรักษาปัญหาการดูดกลืน

2.การรักษาด้านพัฒนาการโดยกระตุ้นและฝึกทักษะการเรียนรู้ช่วยเหลือตนเอง เพื่อช่วยให้เด็กสามารถเติบโตมีพัฒนาการปกติหรือใกล้เคียงปกติมากที่สุดรวมถึงมีโอกาสในการศึกษาเท่าที่จะทำได้

บทความโดย ศ.คลินิก พญ.ศรีนวล ชวศิริ

หัวหน้าสาขาเวชศาสตร์ฟื้นฟูเด็ก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล

ราชวิทยาลัยแพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟูแห่งประเทศไทย