มั่นใจว่าไม่มีใครอยากให้สัตว์เลี้ยงของเราต้องเข้ารับการผ่าตัดอย่างแน่นอน แต่หากมีความจำเป็นต้องเข้ารับการผ่าตัดและการวางยาสลบอย่างเลี่ยงไม่ได้จริงๆ เจ้าของจำเป็นต้องศึกษาขั้นตอนและวิธีการเตรียมตัวสัตว์ก่อนทำการผ่าตัด เพื่อจะได้เตรียมตัวให้การผ่าตัดนั้นๆ ประสบความสำเร็จสูงสุด รวมถึงเพื่อลดความเสี่ยงในการเกิดปัญหาตามมาด้วย ปัจจัยเหล่านั้นมีอะไรบ้าง วันนี้ผมมีข้อมูลจากสพญ.เบญจพร พูลชะโก จากโรงพยาบาลสัตว์เล็ก คณะสัตวแพทยศาสตร์จุฬาฯ มาฝากครับ

ปัจจัยหลักที่ต้องปฏิบัติ เพื่อเตรียมสภาพสัตว์ก่อนเข้ารับการผ่าตัด สามารถแบ่งได้ 4 ข้อดังนี้

1. ปัจจัยจากเจ้าของสัตว์

สิ่งที่สำคัญที่เจ้าของจะต้องจัดเตรียมอย่างเคร่งครัดคือ การงดน้ำและอาหารประมาณ 8-12 ชม. ก่อนรับการผ่าตัด ทั้งนี้ก็เพื่อลดความเสี่ยงจากการสำลักอาหารและน้ำระหว่างทำการวางยาสลบเพื่อรับการผ่าตัด หากเราไม่ทำการงดอาหารและน้ำแล้ว ระหว่างวางยาสลบ สัตว์อาจสำลักเอาอาหารและน้ำเข้าปอดและหลอดลม จะทำให้สัตว์เกิดภาวะปอดติดเชื้อ ปอดบวม รวมถึงติดเชื้อแทรกซ้อนในทางเดินหายใจได้และอาจเกิดอันตรายถึงชีวิตได้ 

2. ปัจจัยจากตัวสัตว์เอง

ความเสี่ยงนี้ขึ้นอยู่กับปัจจัยในตัวเอง  แบ่งได้คร่าวๆ ดังนี้

- อายุของตัวสัตว์ ถ้าอายุของสัตว์มาก ก็จะมีความเสี่ยงในการผ่าตัดสูงกว่าสัตว์อายุน้อย เนื่องจากความเสื่อมของร่างกาย ได้แก่หัวใจและปอด โดยที่สัตวแพทย์จะฟังเสียงหัวใจเพื่อประเมินความผิดปกติของสัตว์ หากเป็นสัตว์อายุที่มาก เจ้าของควรเข้าใจถึงความจำเป็นในการตรวจหัวใจเพิ่มเติม เบื้องต้นอาจเริ่มจากการเอกซเรย์ เพื่อตรวจหัวใจ ปอด และอวัยวะต่างๆ ในช่องอกอีกด้วย

การทำ echo อาจทำร่วมกันเพื่อประเมินการทำงานของหัวใจให้ละเอียด โดยในรายที่พบว่าหัวใจมีความผิดปกติ เราจะได้ทำการเตรียมตัวสัตว์เพิ่มให้พร้อมมากที่สุดก่อนทำการผ่าตัด โดยในบางรายอาจจะต้องมีการให้กินยาหรือฉีดยาเพื่อควบคุมอาการก่อนการผ่าตัดถ้ามีปัญหาโรคปอดเรื้อรัง ก็ต้องทำการเอกซเรย์เพื่อดูรอยโรคว่าเป็นมากแค่ไหน เพื่อทำการประเมินสัตว์ก่อนผ่าตัดได้อย่างแม่นยำยิ่งขึ้นทั้งนี้เพื่อลดความเสียหายที่อาจจะเกิดขึ้นให้ได้มากที่สุด 

- พันธุ์สัตว์ สายพันธุ์ของสัตว์นั้น ก็มีส่วนสำคัญในการวางยาสลบ เช่น สุนัขพันธุ์หน้าสั้น ก็จะมีความเสี่ยงในการวางยาสลบสูงกว่า เนื่องจากระบบทางเดินหายใจที่ค่อนข้างแคบและสั้น

- ปัญหาหรือโรคที่ต้องทำการผ่าตัดแก้ไข จะต้องพิจารณาก่อนว่าเป็นภาวะฉุกเฉินหรือไม่ เช่น ภาวะเสียเลือดแบบเฉียบพลัน เช่นม้ามหรือตับได้รับการกระแทกจนฉีกขาดเสียหาย หลอดเลือดแดงใหญ่ฉีกขาด ต้องทำการถ่ายเลือดฉุกเฉิน หรือแม้แต่โรคที่เกี่ยวข้องกับระบบทางเดินหายใจ เช่น กะบังลมฉีกขาด สิ่งเหล่านี้จำเป็นต้องผ่าตัดฉุกเฉินเร่งด่วน โดยก่อนผ่าตัด จะต้องให้อยู่ในตู้ออกซิเจนเพื่อช่วยในเรื่องการหายใจ เนื่องจากไม่สามารถแลกเปลี่ยนแก๊สได้เหมือนภาวะปกติ รวมไปถึงภาวะมดลูกอักเสบเป็นหนอง ทางเดินอาหารฉีกขาดหรืออุดตัน ท่อปัสสาวะหรือกระเพาะปัสสาวะฉีกขาดหรืออุดตัน รวมไปถึงภาวะต่างๆ ควรที่จะทำการแก้ไขอย่างเร่งด่วน เพื่อลดสภาพการติดเชื้อที่อาจจะเกิดขึ้นตามมาให้น้อยที่สุด รวมไปถึงภาวะของเสียในเลือดสูง อาจจะส่งผลทำให้อวัยวะล้มเหลวตามมาได้ ส่วนปัญหาหรือโรคที่ไม่ได้อยู่ในภาวะฉุกเฉินได้แก่ เนื้องอก มะเร็ง กระดูกหักในส่วนที่สามารถรอได้ โรคกลุ่มเหล่านี้ควรทำการเตรียมตัวสัตว์ก่อนถ้าเป็น ในส่วนของมะเร็ง ก้อนเนื้อบางกลุ่มก็อาจจะทำการเคมีบำบัด เพื่อให้ขนาดก้อนเล็กลงก่อน เพื่อช่วยในการทำหัตถการผ่าตัดให้ทำงานได้ง่ายขึ้น ช่วยลดระยะเวลาในการวางยาสลบ เป็นการเพิ่มความปลอดภัยในการวางยาสลบด้วย

3. การตรวจร่างกายสัตว์เบื้องต้นก่อนการผ่าตัด

การตรวจร่างกายนี้ก็จะรวมไปถึงการตรวจทางห้องปฏิบัติการ เช่น การตรวจเลือดและการตรวจทางรังสีวิทยา เพื่อประเมินความพร้อมของสัตว์ เช่น ตรวจเลือดดูค่าความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด ค่าการทำงานของตับและไต ถ้ากรณีค่าไตสูงก็ควรปรับสภาพค่าไตให้พร้อมก่อน อย่างน้อยที่จะพอก่อนผ่าตัดได้ ค่าเม็ดเลือดแดงถ้าสัตว์มีภาวะโลหิตจางหรือเกล็ดเลือดจาง ค่าแอลบูมินต่ำเราก็ควรที่จะทำการถ่ายเลือดให้ตัวสัตว์พร้อมก่อนเพื่อความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นกับการตัวสัตว์ให้น้อยลง 

การตรวจร่างกายส่วนนี้ก็สำคัญได้แก่ถ้าเราพบว่าตัวสัตว์มีภาวะแห้งน้ำมาก ก็ควรที่จะต้องทำการแก้ไขให้สัตว์กลับมาอยู่ในสภาวะปกติให้มากที่สุดก่อนการผ่าตัด

4. การตรวจวินิจฉัยอื่นๆ เพื่อช่วยในการวินิจฉัยโรคก่อนการผ่าตัด

การตรวจวินิจฉัยอื่นๆ ก่อนการทำหัตถการต่างๆ ก็มีส่วนช่วยในการลดความเสี่ยงก่อนการผ่าและช่วยในการวินิจฉัยโรคให้ละเอียดมากขึ้น เช่น การที่เราจะหาจุดที่จะมีปัญหาอุดตันให้ละเอียดมากยิ่งขึ้นอาจจะทำการคอนเฟิร์มด้วยการทำ CT scan อาจจะทำให้เราเจอรอยโรคเพิ่มเติมซึ่งการวินิจฉัยเบื้องต้นไปแล้ว อาจจะไม่ครอบคลุมได้เพียงพอก็เป็นได้ 

เรียนย้ำว่า การเตรียมสภาพสัตว์ก่อนการผ่าตัดและวางยาสลบตามปัจจัยที่กล่าวมานั้น เป็นสิ่งจำเป็น เพื่อประโยชน์สูงสุดต่อตัวสัตว์ นั่นคือความปลอดภัย ความสมเหตุสมผลในการผ่าตัด และความแม่นยำในการผ่าตัดครับ

หมอโอห์ม

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ ดร.ทิลดิสร์ รุ่งเรืองกิจไกร 

ภาควิชากายวิภาคศาสตร์

ฝ่ายประชาสัมพันธ์และส่งเสริมภาพลักษณ์องค์กร

คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย